Είναι γνωστό ότι η ελληνική πολιτιστική κληρονομιά αποτέλεσε και αποτελεί – και στο πλαίσιο του σύγχρονου κοσμοπολιτισμού- θεμελιώδες στοιχείο ,που συμβάλλει κατά ένα μέρος στην ταυτότητα και ΄΄το είναι΄΄ κάθε ευρωπαίου και όχι μόνο.
Ο επισκέπτης σημαντικών μουσειακών χώρων , όπως του μουσείου Prado στη Μαδρίτη της Ισπανίας , είναι αδύνατο να μη νιώσει τον ΄΄αέρα΄΄ και το πνεύμα της ελληνικής σκέψης μέσα από τον πλούτο των εκθεμάτων- έργων τέχνης που κοσμούν μία από τις μεγαλύτερες πινακοθήκες του κόσμου.
Στόχος του παρόντος δεν είναι η αισθητική ανάλυση- αποτίμηση σημαντικών έργων περιώνυμων μουσειακών συλλογών, όσο οι συνειρμοί ( mutatis mutandis) που προκαλούνται στον απλό φιλότεχνο επισκέπτη με βάση τις πηγές έμπνευσης των δημιουργών και τη θεματολογία .
Η επιλογή της θέσης κάθε έργου στο μουσειακό περιβάλλον μόνο τυχαία δε θα μπορούσε να είναι ,ιδιαίτερα σε τόσο σημαντικούς αισθητικά χώρους.
H πρώτη εντύπωση επίδρασης της αρχαιοελληνικής σκέψης και του κλασσικισμού είναι εμφανής αρχιτεκτονικά στο πρόπυλο της κύριας εισόδου του μουσείου του Prado, όπου κυριαρχεί ο δωρικός ρυθμός στο θριγκό και στις στιβαρές κολόνες της πρόστασης, την οποία πλαισιώνουν ολόσωμα αγάλματα ένθεν και ένθεν του κεντρικού αυτού πρόπυλου (χαρακτηριστική η μορφή που υπογράφεται ως ΕΥΡΙΤΜΙΑ) ,που κατά τα ελληνιστικά –ρωμαϊκά πρότυπα, βρίσκονται μέσα σε μεγάλα ορθογώνια ανοίγματα εντυπωσιάζοντας και δίνοντας την αίσθηση αναβίωσης των περικαλλών έργων της κλασσικής εποχής. Στον ίδιο μεγαλοπρεπή αρχιτεκτονικό τόνο και σε μικρή απόσταση μπορεί κανείς να θαυμάσει τη πρόσοψη του κοινοβουλίου της Μαδρίτης με την τεράστια αετωματική επίστεψη, τον ιωνικό θριγκό και τις εντυπωσιακές κολόνες με τα κορινθιακά κιονόκρανα.
Βέβαια, όπως είναι γνωστό ,ανάλογες κατασκευές- προσόψεις εμπλουτισμένες και με το πνεύμα του μπαρόκ( πληθωρική διακόσμηση) κοσμούν σημαντικά κτήρια στον ευρωπαϊκό χώρο , και όχι μόνο, σημείο που επιβεβαιώνει το κοινό πολιτιστικό παρελθόν μας ως ευρωπαίους .
Ωδεία,όπερες ,πανεπιστήμια, ακαδημίες , κοινοβούλια… εμπνέονται από την ελληνική αρχιτεκτονική καλαισθησία ( Άαχεν , Βερολίνο , Βιέννη, Παρίσι, Ρώμη, Λονδίνο, Ουάσιγκτων….).
Η φιλοξενία των έργων μεγάλων δημιουργών στους τεράστιους χώρους της πινακοθήκης του Prado , κυρίως ζωγράφων από την περίοδο της αναγέννησης ,δίνει την ευκαιρία θαυμασμού ,αλλά και σπουδής, αφού οι μουσειακοί χώροι διαπνέονται από τη σύγχρονη μουσειοπαιδαγωγική αντίληψη, απορρίπτοντας την παλιότερη του μουσείου –θησαυροφυλάκειου, που κρατούσε ερμητικά περιορισμένα τα εκθέματα.
Ωστόσο, η πρώτη συγκλονιστική εντύπωση για τον επισκέπτη- θεατή, πριν μπει στον καθαυτό εκθεσιακό χώρο, προέρχεται από δύο πινάκες του ισπανού ζωγράφου Jose de Ribera(1591- 1652), μαθητή του Τιντορέτο, τοποθετημένους υπερυψωμένα στα δύο υπέρθυρα διαστήματα του πρώτου ορόφου –κι αυτό δεν είναι τυχαίο– που σχετίζονται με τις δοκιμασίες του γίγαντα Τιτυού και του βασιλιά των Λαπιθών, Ιξίωνα , αντίστοιχα, αποδίδοντας εντυπωσιακά το μαρτύριο τους εξαιτίας της ασέβειας ( ύβρεως).
Ο πρώτος πίνακας προκαλεί πραγματικά δέος με τη μορφή του τιτάνα Τιτυού(τίσις= τιμωρία) ,γιου της Γαίας, δεμένου χειροπόδαρα και καταδικασμένου, λόγω της ασέβειάς του προς τη Λητώ – μητέρα του Απόλλωνα και της Άρτεμης- σε αιώνιο μαρτύριο – καταδίκη με το γύπα να του κατατρώει τα σωθικά.
Οι γραμμικές και χρωματικές κατακτήσεις –λύσεις του Ribera εντυπωσιάζουν απεικονίζοντας με πολύ ρεαλισμό το ταλαίπωρο σώμα του Τιτυού σε ύπτια θέση με τη γεμάτη πόνο ρυτιδωμένη του μορφή στο σκοτεινό περιβάλλον του Άδη(tenebrosus).
Πηγή έμπνευσης ο Όμηρος και η περιγραφή της περιήγησης του Οδυσσέα στον κάτω κόσμο(Νέκυια, ραψ. λ, 576-581) .
Τέλεια εναρμόνιση γραπτού λόγου και εικόνας.
Ο δεύτερος πίνακας ,πιο αντιπροσωπευτικός του Ribera ως προς τη μοναδικότητα του θέματος, παρουσιάζει το μαρτύριο ενός άλλου ΄΄παραβάτη΄΄ της ηθικής τάξεως, του θεσσαλού βασιλιά των Λαπιθών Ιξίωνα, γιου του Φλεγύα, (γνωστός κι ο πατέρας για την ασέβειά του) ο οποίος Ιξίων ,αφού θανάτωσε τον πεθερό του, αθετώντας τα δώρα που του υποσχέθηκε προκειμένου να πάρει την κόρη του, και αφού έχασε τα λογικά του, αποδείχτηκε αχάριστος απέναντι στο μεγάλο ευεργέτη του, το Δία, που τον ευσπλαχνίστηκε και του χάρισε αθανασία, ανεβάζοντάς τον στον Όλυμπο. Ωστόσο,το ερωτικό του πάθος προς την Ήρα και η ερωτική συνεύρεσή του με το νεφελώδες ομοίωμά της, που του ΄΄πρόσφερε΄΄ο ίδιος ο Δίας παραπλανώντας τον, είχε ως αποτέλεσμα να καταδικαστεί σε αιώνιο μαρτύριο και δεμένος να στροβιλίζεται σε έναν αναμμένο φτερωτό τροχό αναφωνώντας:
΄΄οφείλεις να είσαι ευγνώμων στον ευεργέτη σου΄΄.
(από τη θεϊκή αυτή συνεύρεση προήλθε το γένος των Κενταύρων, οι άγριοι κάτοικοι των δασών του Πηλίου)
(Πίνδαρος :Πυθιόνικοι, Ευριπίδης : Φοίνισσες, Απολλόδωρος Ρόδιος)
Στη συγκεκριμένη σύνθεση η πρωτοτυπία του Ribera, πέρα από την καταπληκτική ικανότητα του στην απεικόνιση του ανθρωπίνου σώματος , σχετίζεται και με τη μορφή τραγόμορφου σατύρου που κινεί τον τροχό του μαρτυρίου στο σκοτεινό περιβάλλον των Ταρτάρων .
Έτσι, ο κύριος νοηματικός άξονας των δύο αυτών έργων και το μήνυμα που εισπράττει ο επισκέπτης πριν μπει στους πολυδαίδαλους χώρους της πινακοθήκης, σχετίζεται μέσω του μύθου και των εξωλογικών του στοιχείων- όχι παράλογων- με την αρχαιοελληνική παράδοση και το δράμα της καταδίκης των αμαρτωλών( κατ’ επέκταση: Σίσυφος ,Προμηθέας,Τάνταλος, Πειρίθους=γιος του Ιξίωνα….), οι οποίοι εξαιτίας της υπέρβασης των θεϊκών κανόνων ( ύβρεως) υφίστανται τα δεινά της αιώνιας καταδίκης.
Ανάλογα μηνύματα (ύβρις- τίσις) θα μπορούσαν να συσχετισθούν και με έργα της χριστιανικής θρησκευτικής ζωγραφικής παράδοσης, της οποίας την πλούσια θεματολογία απολαμβάνει ο επισκέπτης σε μοναδικές δημιουργίες των σημαντικότερων καλλιτεχνών της αναγέννησης (Τιτσιάνο, Γκρέκο, Βελάσκεθ, Ντύρερ ,Ραφαήλ,Μπος, Γκόγια…….).
Καβάλα 07/3/2018
