Οι γραμμές αυτές γράφονται αφού ο λατρεμένος Μηνάς Χατζησάββας αναχώρησε για το τελευταίο του ταξίδι. Τα λόγια υπαγορεύονται από την προσωπική ανάγκη να αποχαιρετίσω έναν ηθοποιό που επί χρόνια θεωρούσα κορυφαίο. Είναι το δικό μου τελευταίο αντίο και το στερνό συγνώμη που ζητώ για όσα του οφείλονταν αλλά δεν του δόθηκε το δικαίωμα να τα απολαύσει. Όταν τον Ιούλιο του 2013 κάθισα στα βράχια του θεάτρου των Φιλίππων προκειμένου να παρακολουθήσω την παράσταση «Αγαμέμνων» του Αισχύλου από το ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης, αγνοούσα πως εκείνη ήταν η ύστατη ευκαιρία μου να απολαύσω επί σκηνής μια ακόμη έξοχη ερμηνεία από το Μηνά Χατζησάββα. Ποτέ δε μ’ άφησε παραπονούμενη ο εξαίρετος ηθοποιός αφού στη διάρκεια των τελευταίων 5-6 ετών μου πρόσφερε τόσες ουσιαστικές και μεστές ερμηνείες, ώστε θα τον θυμάμαι εσαεί να καλύπτει τη σκηνή με την «πληθωρική» του παρουσία και να με σέρνει μαζί του στο βάθος του κάθε ρόλου του. Περισσότερο όμως από τις ερμηνείες του, το Μηνά Χατζησάββα θα τον θυμάμαι για τη γλυκύτητα που απέπνεε σε κάθε του κίνηση. Ήταν ένας άνθρωπος που σου χαμογελούσε αυθόρμητα μόλις σε αντίκριζε, που ανταποκρινόταν άμεσα μόλις του άπλωνες το χέρι για να το σφίξει, που σε ευχαριστούσε με ειλικρίνεια όταν τον συνέχαιρες, που συζητούσε μαζί σου αβίαστα και σου απαντούσε σε ότι κι αν τον ρωτούσες, που σε αντιμετώπιζε με την καρδιά του και όχι λόγω πιθανού κέρδους το οποίο θα αποκόμιζε. Εξάλλου, εκείνος δεν είχε την ανάγκη ούτε να το παίζει φίρμα, ούτε να κρατάει διακριτικές αποστάσεις από τους «απλούς» θνητούς, διότι πολύ απλά ήταν φτιαγμένος από τη στόφα του μεγάλου ηθοποιού και κυρίως του μεγάλου ανθρώπου. Αυτή θα είναι η δική μου ανάμνηση από το Μηνά Χατζησάββα και νιώθω περήφανη που κατάφερα να τη δημιουργήσω όσες φορές τον συνάντησα στο πλαίσιο φιλοξενίας του στο θέατρο Φιλίππων. ΕΥΤΥΧΗΣΑ ΝΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΩ Στις 21 Αυγούστου του 2009 ο Μηνάς ερμήνευσε το Δαρείο, στους «Πέρσες» του Αισχύλου από το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Ντ. Γκότσεφ. Στις 12 Αυγούστου του 2011 τον απόλαυσα στην ενδιαφέρουσα σκηνοθετική πρόταση του Μιχαήλ Μαρμαρινού για το Εθνικό Θέατρο, «Ηρακλής Μαινόμενος», όταν μαζί με το Νίκο Καραθάνο και το Γιάννη Βογιατζή απέδειξε την αναμφισβήτητη υποκριτική υπεροχή του. Το επόμενο απόγευμα παρακολούθησα την πρωταγωνιστική τετράδα της παραστάσεως να συμμετέχει στο θεματικό αφιέρωμα του Φεστιβάλ για τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Ειδικότερα, στο πρώτο μέρος της ανάγνωσης στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας του Προφήτη Ηλία, ο Μηνάς Χατζησάββας είχε διαβάσει για το κοινό το διήγημα «Με τον πεζόβολο» που γράφτηκε το 1907 κι έχει ως ήρωα τον κηπουρό Τριαντάφυλλο. Ενώ στο δεύτερο μέρος των αναγνώσεων ο Μηνάς Χατζησάββας και ο Νίκος Καραθάνος τόλμησαν να διαβάσουν χωρίς προετοιμασία δύο διαφορετικά διηγήματα. Το καλοκαίρι του 2012 ευτύχησα να συναντήσω δυο φορές τον Μηνά. Τον Ιούλιο στην παράσταση «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη, μια συμπαραγωγή της 5ης Εποχής και του ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας. Κι ένα περίπου μήνα αργότερα επέστρεψε στο θέατρο των Φιλίππων για τον «Περικλή» του Σαίξπηρ από το Εθνικό Θέατρο. Το ευχάριστο ξάφνιασμα του κοινού εκείνο το Αυγουστιάτικο βράδυ περιγράφεται στο ακόλουθο απόσπασμα του κειμένου μου: “Τη διαφορετικότητα της παραστάσεως του Εθνικού την ένιωσαν οι θεατές το βράδυ του Σαββάτου, αμέσως μόλις εισήρθαν στο θέατρο. Αφού βρήκαν τους ηθοποιούς του «Περικλή» να τους υποδέχονται, να τους καλωσορίζουν, να αστειεύονται μαζί τους, ακόμη και να τους «μαλώνουν» με χιουμοριστική διάθεση. Εδώ που τα λέμε δεν είναι και συνηθισμένη συνθήκη να έχει το κοινό τη δυνατότητα συνομιλίας με τον Γιάννη Βογιατζή, τον Δημήτρη Πιατά, τον Μηνά Χατζησάββα… Σεβαστός ο πρώτος ξάφνιαζε ευχάριστα τους θεατές με την ευγενική υποδοχή του, οικείος και χιουμορίστας ο δεύτερος, σαν στο σπίτι του ο τρίτος, μιας και ο Μηνάς Χατζησάββας επισκέφθηκε διπλή φορά το φετινό φεστιβάλ”. Η στερνή μου συνάντηση μαζί του, το καλοκαίρι του 2013 στο ρόλο του Αγαμέμνονα, είναι και η πολυτιμότερη ανάμνησή μου, αφού γράφοντας για την ερμηνεία του τόνιζα: “Ο αγαπημένος μου Μηνάς Χατζησάββας δημιούργησε έναν Αγαμέμνονα τόσο κοντά στην αλήθεια, ώστε ακόμη κι εγώ θέλησα να τον σφάξω. Αλαζόνας και στομφώδης, ο αδιαμφισβήτητος κύρης του παλατιού που νομίζει ότι έχει δικαίωμα ζωής και θανάτου στην οικογένειά του, ο ηγέτης που θυσίασε τις ζωές των στρατιωτών του για κούφιες κι ανούσιες αιτίες, ο άντρας που επιστρέφει ύστερα από δέκα χρόνια στην οικογενειακή εστία κουβαλώντας μια νέα παλλακίδα την οποία θεωρεί ότι νομιμοποιείται να επιβάλει στην Κλυταιμνήστρα, ένα κάθαρμα με όλη της σημασία της λέξεως που λησμόνησε τη θυσία της Ιφιγένειας και καταφθάνει πάνω στο άρμα πιστεύοντας ότι τα πάντα μπορεί να είναι όπως παλιά. Ναι, αυτό το κάθαρμα τον Αγαμέμνονα που έπλασε ο Μηνάς Χατζησάββας με την μαεστρία και την εμπειρία του, αφού δεν κατάφερα να το εκδικηθώ εγώ, αρκέστηκα στο να πανηγυρίσω για το φόνο του από την Κλυταιμνήστρα”. ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΜΕ ΣΕΒΑΣΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΟ Ο Μηνάς Χατζησάββας, ένας ηθοποιός με όλη τη σημασία του όρου, σεβάστηκε την τέχνη που υπηρέτησε αλλά και το κοινό του, με τις επιλογές που έκανε στη διάρκεια της καριέρας του. Ποτέ δεν υπέπεσε σε «περίοδο εκπτώσεων», ποτέ δεν κατέφυγε σε «εμπορικές» αρπαχτές για να γεμίσει την τσέπη του και προσπαθούσε να κρατά ψηλά τον πήχη της ποιότητας στις θεατρικές και τηλεοπτικές δουλειές που αναλάμβανε. Τον αντίκρισα για πρώτη και τον γνώρισα από τον τηλεοπτικό μου δέκτη το 1993, ως πρωταγωνιστή στη θρυλική σειρά «Αναστασία», όταν ως πατέρας Παύλος μοιράστηκε το μήλο της έριδος Μυρτώ Αλικάκη με το γιο του Άλκη Κούρκουλο. Η σειρά ήταν τόσο προχωρημένη για τα τότε τηλεοπτικά δεδομένα της χώρας ώστε επηρέασε τις ιδέες και την πρωτοτυπία των σεναριογράφων καθώς και τις οπτικές ματιές των σκηνοθετών. Έκανε τα ερωτικά σήριαλ που είχαν δημιουργηθεί μέχρι τότε να φαίνονται πουριτανικά και άνοιξε το δρόμο για τις μεγαλύτερες δραματικές επιτυχίες της ιδιωτικής τηλεόρασης. Οι προκλητικές για την εποχή εκείνη σκηνές της Μυρτώς Αλικάκη με τον Άλκη Κούρκουλο και το Μηνά Χατζησάββα, έμειναν εντυπωμένες στο μυαλό των τηλεθεατών λόγω του πλήθους αντιδράσεων που ακολούθησαν. Φυσικά όλα αυτά, δεν εμπόδισαν το σήριαλ να σημειώνει θεαματικότητα μέχρι και 50% σε κάθε του επεισόδιο. Δύο χρόνια αργότερα ήταν ο Σήφης, ο μεγάλος απόντας στην τηλεοπτική σειρά «Απών», που βοήθησε το Γιάννη Μπέζο να αποδώσει το μοναδικό δραματικό του ρόλο. Οι τελευταίες τραγικές σκηνές των δύο πρωταγωνιστών μέσα στο αμάξι, είχαν καθηλώσει δεκάδες χιλιάδες τηλεθεατών μπροστά στις οθόνες τους. Πλήθος ήταν επίσης οι συμμετοχές του Μηνά Χατζησάββα σε επεισόδια του «Κόκκινου Κύκλου», της «10ης Εντολής» και της «Ανατομίας ενός εγκλήματος». Όση ωστόσο κι αν ήταν η αναγνωρισιμότητα και η δόξα που εξασφάλισε, στεκόταν απέναντί σου με τον πλέον απλό και ανεπιτήδευτο τρόπο του, σου μιλούσε κοιτώντας σε κατευθείαν στα μάτια και μέσα από εκείνα τα μάτια ξεπηδούσε το ειλικρινές του γέλιο. Στη διάρκεια των συνεντεύξεων τύπου που δινόταν πριν από τις παραστάσεις του Φεστιβάλ Φιλίππων προτιμούσε να είναι λιτός, απέφυγε τις άσκοπες φλυαρίες και άφηνε τις ερμηνείες του επί σκηνής να μιλούν για λογαριασμό του. Όταν στεκόταν στη σκηνή, ο Μηνάς των μικροκαμωμένων σωματικών διαστάσεων λες και ξεδιπλωνόταν, λες και ψήλωνε, λες και γέμιζε με το εκτόπισμα του όλο το χώρο, κυριαρχώντας στο μυαλό των θεατών. Ο Μηνάς Χατζησάββας όμως, κάθε φορά έφτανε στην Καβάλα και περισσότερο καταβεβλημένος, περισσότερο γερασμένος εμφανισιακά δείχνοντας πως στο δικό του ρολόι ζωής ο χρόνος κυλούσε γρηγορότερα και δυστυχώς δυσμενέστερα για την υγεία του. Αν το τέλος του δεν έφτανε τόσο σύντομα είμαι σίγουρη πως ο Μηνάς Χατζησάββας θα με ανάγκαζε να γράψω πολλές ακόμη διθυραμβικές κριτικές και στο μέλλον. ΖΩΗ ΜΕ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ Αυτός ο γλυκύτατος και χαμηλών τόνων άνθρωπος ουδέποτε επιχείρησε να προσελκύσει επάνω του τα φώτα της δημοσιότητας για λανθασμένους λόγους, ουδέποτε προσπάθησε να βρεθεί στο επίκεντρο του lifestyle, ουδέποτε σύρθηκε ως καλεσμένος στα πλατώ των αμφιβόλου ποιότητος και κουλτούρας πρωινάδικων και μεσημεριανάδικων, ουδέποτε φιγουράρισε στις σελίδες των κίτρινων φυλλάδων με αφορμή τα τρελά γλέντια του. Διένυσε μια ζωή μετρημένη και σεμνή, τόσο αθόρυβη ειδικά σε προσωπικό επίπεδο ώστε πολλοί έμειναν έκπληκτοι ανακαλύπτοντας μόλις τώρα και με αφορμή το θάνατό του πως επί 25 χρόνια ζούσε με τον ηθοποιό Κώστα Φαλελάκη. Δυο επιθυμίες είχε ο Μηνάς Χατζησάββας, να προλάβει να υπογράψει το σύμφωνο συμβίωσης με το σύντροφό του και να αποτεφρωθεί μετά το θάνατό του. Η πρώτη του επιθυμία δεν υλοποιήθηκε ποτέ, ενώ η δεύτερη προκειμένου να υλοποιηθεί ανάγκασε το στενό του περιβάλλον να στείλει τη σωρό του στη γειτονική Βουλγαρία. Αυτό το ανάλγητο κι αγκυλωμένο κράτος, αυτό το υποκριτικό και σκοταδιστικό κράτος, δεν του αναγνώρισε το δικαίωμα να «επισημοποιήσει» με τον τρόπο που εκείνος ήθελε, τη σχέση ζωής την οποία διατηρούσε με το σύντροφό του. Του επιφύλαξε επίσης την στερνή ταλαιπωρία της «μετανάστευσης» προκειμένου να έχει το τέλος που επιθυμούσε. Κι όλα αυτά γιατί το ανίκανο κι ανόητο ελληνικό κράτος δεν έχει ακόμη αποφασίσει στο τέλος του 2015 να νομοθετήσει το σύμφωνο συμβίωσης και την αποτέφρωση των νεκρών, υπακούοντας προφανώς σε ηθικολόγους – φαρισαίους – ομοφοβικούς – ρατσιστές συγκεκριμένων κύκλων των οποίων τα συμφέροντα και οι εαυτούληδες θα θιγούν. Αυτό το δήθεν σύγχρονο κι «ευρωπαϊκό» κράτος που δε σέβεται τη διαφορετικότητα των πολιτών του και δεν αποδέχεται το συνταγματικό τους δικαίωμα να επιλέγουν τον τρόπο ζωής και θανάτου τους, ας αντιληφθεί πως κυλιέται στο μεσαίωνα. ΕΙΝΑΙ Ο ΜΕΓΑΛΟΣ «ΑΠΩΝ» Όλα αυτά όμως ο Μηνάς τ’ άφησε πλέον πίσω του. Ανθρώπινες μικρότητες, πικρόχολα κουτσομπολιά, ομοφοβικά σχόλια τύπου Φαήλου Κρανιδιώτη. Ο Μηνάς πέταξε γι’ αλλού, αφήνοντας πίσω του ένα πραγματικά δυσαναπλήρωτο κενό. Η απώλειά του είναι τραγική για τους δικούς του ανθρώπους, τους συνειδητοποιημένους συναδέλφους του και τους θεατρόφιλους που λάτρευαν να τον παρακολουθούν σε παραστάσεις αρχαίου δράματος. Τα δικά μας καλοκαίρια και τα δικά μας Φεστιβάλ Φιλίππων ποτέ δε θα είναι ίδια. Θα έχουν χάσει ένα σημαντικό κομμάτι από την αίγλη και τη λάμψη που τους προσέδιδε η παρουσία και η θεατρική μαστοριά του Μηνά. Όταν θα παίρνουμε στα χέρια μας το πρόγραμμα του Φεστιβάλ δε θα ξεφυλλίζουμε βιαστικά τις σελίδες του προκειμένου να εντοπίσουμε την παράσταση όπου εκείνος θα συμμετέχει. Και δε θα καθίσουμε στα ζεστά καλοκαιρινά βράχια με την αίσθηση της γλυκιάς προσμονής να τον δούμε να ξεπροβάλει από τα παρασκήνια φορώντας το κοστούμι του για να σταθεί στο κέντρο της σκηνής και να κυριαρχήσει. Ένα ευχαριστώ, βαθύ και ανθρώπινο στο Μηνά Χατζησάββα που συζήτησε μαζί μου κάποιες στιγμές και μου έσφιξε το χέρι. Και μια ειλικρινέστατη συγνώμη εκ μέρους εκείνων που κατάφεραν να τον πληγώσουν ακόμη και στο τέλος του, έστω κι αν ο ίδιος φαινόταν ένας άνθρωπος με ψυχή βαθιά και καρδιά μεγάλη. «Τελικά η ζωή τρία γράμματα…»
ΒΟΥΛΑ ΘΑΣΙΤΟΥ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ
