«…… και μπαφιάζει πάντα βερεσέ
γιατί πήρε σύνταξη από το μεντρεσέ»
Ένας μάγκας στο Βοτανικό
ρεμπέτικο των Χ.Βασιλειάδη-Σπ.Περιστέρη
Προ καιρού δημοσιεύτηκε στην «Πρωινή» ένα άρθρο μου με τίτλο «Πολιτισμός, τουρισμός και εθνικισμός», όπου εξέθετα τον προβληματισμό μου για τη διατήρηση και την ανάδειξη των μνημείων της πόλης μας. Έγραφα μεταξύ άλλων ότι μερικοί κατηγορούν τον πρώην δήμαρχο κ. Εριφυλλίδη επειδή ο Δήμος επί των ημερών του αγόρασε και ανέδειξε, με την αναστήλωσή της, τη «Μουσική». Μερικοί παλαιότερα επιδίωκαν να γκρεμίσουν το οθωμανικό κτήριο και τον μεντρεσέ δίπλα του για να γίνει χώρος παρκαρίσματος. Προφανώς επρόκειτο για ανόητους αμαθείς ή ανθρώπους που ίσως εξυπηρετούσαν αλλότρια συμφέροντα, μάλλον χωρίς να το ξέρουν. Το πιθανότερο βέβαια είναι ότι κάναν τους «πατριώτες» για να εξασφαλίσουν παρκάρισμα. Και έθεσα μερικά ερωτήματα στα οποία προσθέτω και μερικά ακόμη
Διάλειμμα 1ο
Ήμουν πρόσκοπος στο 5ο Σύστημα Θες/νίκης, που στεγαζόταν στο Αλατζά Ιμαρέτ, λίγο πιο πάνω απ’ τον Άγιο Δημήτριο. Ένας πρώτος ξάδελφος του εκ των πρωτεργατών της χούντας και γνωστού από την κόντρα του με το Μίμη Δομάζο Κ.Ασλανίδη, έκανε ότι μπορούσε για να κατεδαφιστεί, επειδή το σπίτι του, σε ημιόροφο, κλεινόταν απ’ το μνημείο και δεν είχε θέα. Το μνημείο σώθηκε επειδή στέγαζε τους προσκόπους. Μια Κυριακή κάναμε πάρτυ. Τη Δευτέρα κυκλοφόρησε η εβδομαδιαία εφημερίδα «Η Δράσις» με τίτλο «΄Οργια στο τζαμί» με αποτέλεσμα να αποπεμφθεί ο αρχηγός του Συστήματος κ.Στ. Μαυρομμάτη, υπάλληλος της Τράπεζας της Ελλάδος. Πραγματική αιτία: επειδή δεν καλέσαμε την κόρη του Τοπικού Εφόρου στο πάρτυ (η οικογένειά μου θα με διώξει απ’ το σπίτι επειδή έχω δει εκατοντάδες φορές «Το πάρτυ» του Μπλ.Έντουαρτς με τον Πήτερ Σέλερς γελώντας κάθε φορά όλο και περισσότερο, σε όλη τη διάρκειά του). Μ’ αυτά θέλω να πω ότι η αλήθεια συνήθως μας διαφεύγει, είναι κάπου αλλού, κατά το «Η ζωή είναι αλλού» του Μ.Κούντερα.
Ερώτηση 1η: -Τί θα συνέβαινε αν γκρεμίζαμε τη «Μουσική»; Τί θα λέγανε όλοι;
Απάντηση: -Θα λέγανε ότι εκεί υπήρχε ένα τζαμί που το γκρέμισαν οι Έλληνες και αυτή θα ήταν η «αλήθεια» που θα επικρατούσε.
Ερώτηση 2η: -Τί λένε τώρα όλοι ή τί δε θέλουν να λένε μερικοί;
Aπάντηση: -Προφανώς την ιστορική αλήθεια: ότι στη θέση του τζαμιού υπήρχε μια βυζαντινή εκκλησία, που μετατράπηκε σε τζαμί με την οθωμανική κατάκτηση και που μάλιστα διατηρήθηκε μέχρι το 1900, οπότε κατεδαφίστηκε και στη θέση της κτίστηκε το σημερινό τζαμί, με διαφορετικό προσανατολισμό. Το κάτω τμήμα της εκκλησίας αποκαλύφθηκε τα τελευταία χρόνια κάτω απ’ το τζαμί και, μετά τις υποδειγματικές εργασίες του Δήμου και της 12ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, μπορεί κανείς να τη δει και να θαυμάσει τα ωραία μαρμαροθετήματα του δαπέδου της, αρχιτεκτονικά μέλη, υπολείμματα τοιχογραφιών, κάτω απ’ την πρωτότυπη, σύγχρονη κατασκευή, συνδυασμού σιδηροδοκών, ξύλου και άθραυστου κρυστάλλου.
Ερώτηση 3η: -Γνωρίζει κανείς ότι τα μάρμαρα του προστώου της «Μουσικής» προέρχονται όλα από κτίσμα της αρχαίας Νεάπολης, το πιθανότερο στην ίδια θέση (εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παρατήρηση του καθηγητή του ΕΜΠ αρχιτέκτονα κ. Μανόλη Κορρέ, τον οποίο το περασμένο καλοκαίρι ξενάγησα στο μνημείο) και ότι η κατεδάφισή της θα εξαφάνιζε τα σπουδαία βυζαντινά και αρχαιοελληνικά ευρήματα;
Απάντηση: -Τη θεωρώ προφανή. Αν κάποιος δεν τη θεωρεί, ας απαντήσει.
Ερώτηση 4η; -Απάντησε κανείς στο εμπεριστατωμένο άρθρο του κ. Μιχάλη Λυχούνα στη «Νέα Εγνατία», υποψήφιου δημοτικού συμβούλου στο συνδυασμό της
κ.Τσανάκα, για τη σημασία και την ανάγκη της διατήρησης όλων των μνημείων, όπου δίνονται εξαιρετικά εύστοχες απαντήσεις σε όσα κατά καιρούς γράφονται και διαδίδονται περί μεντρεσέδων και τεμενών με βάση το «λέγε, λέγε και κάτι θα μείνει»;
Απάντηση: -Απ’ ό,τι ξέρω, όχι. Οπότε, αναμένεται.
Διάλειμμα 2ο
-Ο αγαπητός και χιουμορίστας, δραστήριος συμπολίτης εκ Παναγίας κ. Παντελής Ηλιάδης, υποψήφιος και αυτός στον ίδιο συνδυασμό, με τον οποίο ήμασταν στην ίδια παρέα το μεσημέρι της Πρωτομαγιάς, διαμαρτυρόταν για τη διάσταση που έχει πάρει το θέμα του μεντρεσέ και κατάλαβα ότι θεωρούσε το κτίσμα τελείως ανάξιο λόγου. Τώρα ποιός θα κρίνει τί είναι άξιο λόγου, άλλου παπά ευαγγέλιο. Εκεί φτάσαμε. Τον ρώτησα αν γνώριζε το άρθρο του συνυποψήφιού του. Δεν το γνώριζε. Του υποσχέθηκα να του το στείλω και του το έστειλα με e-mail. Βέβαια για θέματα που ταλανίζουν την κοινωνία της μικρής μας πόλης οι υποψήφιοι οφείλουν να ενημερώνονται από τους ειδικούς και όχι από διαδόσεις και παραπληροφορούντες. Και να μην επικρίνουν εύκολα τον κ. Μουριάδη, γιατί τυχαίνει, ως φίλος, καρδιακός και όχι πολιτικός, να γνωρίζω πόσο δουλεύει και προσπαθεί ως αντιδήμαρχος Τεχνικών Υπηρεσιών, πολλές φορές σε βάρος της καλής του φήμης. Συμπέρανα δε, μόνο με τις ματιές που ρίχνω πίνοντας καφέ και περιδιαβαίνοντας με το μηχανάκι ή με τα πόδια την πόλη, ότι η επικεφαλής του συνδυασμού των προαναφερθέντων γνωστών μου συνυποψηφίων θα αντιμετωπίσει σύντομα ένα ερώτημα, το κλασικό: -«γίνεται και η πίτα σωστή και ο σκύλος χορτάτος»;
Ερώτηση 5η:
-Όταν πρωτοήρθα στην Καβάλα το 1975, ρώτησα υπαλλήλους της Νομαρχίας γιατί επετράπη η κατεδάφιση της εκκλησίας της Παναγίας το 1960 και τί έγιναν οι εικόνες, ανάμεσα στις οποίες και πολλές νεότερες του Κωνσταντίνου Παρθένη. Μου απάντησαν: «Μα αυτά ήταν τούρκικα». Σχόλιο προφανώς δε χρειάζεται, αν και δεν είμαι απόλυτα σίγουρος για το τί έχει ισχύ στις μέρες που ζούμε. Το ίδιο σφάλμα διαπράττουν και όσοι χαρακτηρίζουν «τούρκικα» τα «οθωμανικά μνημεία». Οι παραπάνω υπάλληλοι της Νομαρχίας και πολλοί άλλοι φαντάζομαι που ασπάζονται τη γνώμη τους, γνωρίζουν ότι στα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας ή λέξη «Τούρκος» ήταν υποτιμητική, σχεδόν βρισιά; Και ότι χαρίζουν πάρα πολλά στους «άλλους» και ισχυροποιούν επιπλέον τις θέσεις τους στη διεθνή πολιτική σκακιέρα; Και ότι στην περίπτωσή τους ίσως ισχύει η παροιμία «όταν έχεις τέτοιους φίλους τί τους θέλεις τους εχθρούς;» Δεν τα κάναμε μαντάρα με τα Σκόπια, όταν, ενώ ο Μητσοτάκης κι ο Γκλιγκόρωφ είχαν σχεδόν κλείσει το θέμα της ονομασίας, εμείς, με ευφυείς πολιτικές για εσωτερική κατανάλωση, κάναμε διαδηλώσεις φωνάζοντας «Η Μακεδονία είναι ελληνική» και στο εξωτερικό καταλάβαιναν πως διεκδικούσαμε τα Σκόπια και θέλαμε να τα καταλάβουμε;. Και μετά αναγνώριζαν σωρηδόν την εν λόγω δημοκρατία. Δε φτάνει η διάθεση και να νομίζεις πως θέλεις, χρειάζεται και να ξέρεις και να μην είσαι χαζός.
Απάντηση: -Κι αυτή αναμένεται.
Ερώτηση 6η:
-Ενδεικτικά, ενδιαφέρθηκε κανείς για την εξωφρενική κακοποίηση του ναού του Αγίου Κλήμεντα στην Άγκυρα; Ακόμη, πολλοί Έλληνες επισκέπτονται καθημερινά την Αδριανούπολη και ένας από τους βασικότερους προορισμούς τους εκεί είναι το οθωμανικό νοσοκομείο με τις αναπαραστάσεις των θεραπειών που εφαρμόζονταν. Ενδιαφέρθηκε όμως κανείς για τη σταυρική εκκλησία των Τριών Ιεραρχών κοντά στο προαναφερθέν νοσοκομείο, τη μόνη σωζόμενη βυζαντινή εκκλησία της Αδριανούπολης, που, αν και μοναδικής αρχιτεκτονικής, παρόμοιας με αυτήν του μαυσωλείου της Galla Placidia στη Ραβέννα, είναι κλειστή για το κοινό και δεν περιλαμβάνεται σε κανέναν οδηγό, πάρα μόνο ως τζαμί του Κεραυνού (Βαγιαζήτ Α΄); Η μήπως το ένα τούρκικο, το άλλο ιταλικό, τί μας κόφτει;
Απάντηση: -Δε χρειάζεται.
Οι φανατικότεροι πολέμιοι των Ελλήνων μεταναστών στις ΗΠΑ ήταν οι παλαιότεροι Έλληνες μετανάστες. Ένας υψηλόβαθμος κατά καιρούς επώνυμος, από τους φανατικότερους πολέμιους της μειονότητας στη δυτική Μακεδονία, είναι από μητέρα μειονοτικός. Διάβασα σ’ ένα διήγημα επιστημονικής φαντασίας από συλλοχή διηγημάτων με ταξίδια στο χρόνο, ότι αυτοί που λιθοβολούσαν το Χριστό στο δρόμο του μαρτυρίου ήταν τουρίστες απ’ το μέλλον, χριστιανοί, που είχαν οδηγίες να συμπεριφέρονται έτσι για να μην τους καταλάβουν, ενώ οι ντόπιοι ήταν κρυμμένοι στα σπίτια τους. Πολύ ωραία, συμβολικά, ιδέα. Μια απ’ τις πιο εύστοχες, για μένα, ρήσεις του Λάο Τσε στο ΤΑΟ ΤΕ ΚΙΝΓΚ είναι το «ό,τι είναι δε φαίνεται, ό,τι φαίνεται δεν είναι».
Θα κλείσω με μερικούς στίχους από τους «Πέρσες» του Αισχύλου, σε μετάφραση Νικολέττας Φριντζήλα, με τους οποίους το φάντασμα του νεκρού Δαρείου του Α΄(το ρόλο αποστηθίζω αυτό τον καιρό για πρακτικούς λόγους), απευθύνεται στο χορό των γερόντων και τη σύζυγό του Άτοσσα (σ. 806-814):
«… εκεί τους αναμένουν
οι ύψιστες των συμφορών πάνω τους να χιμήξουν
για τα άθεα φρονήματα, για την αλαζονεία τους
να λάβουν εξιλέωση
αυτοί που σαν πατήσανε στην χώρα της Ελλάδας
δεν ντράπηκαν να κάψουν τους ναούς
δεν ντράπηκαν να ξεγυμνώσουν των θεών τα είδωλα.
Αφανισμένοι οι βωμοί και των θεών τ’ αγάλματα
από τα βάθρα σύρριζα τα τσακίσαν
και τ’ άφηναν γκρεμίσματα στο χώμα.
Σπείρανε το κακό,
γι’ αυτό κι όσα έχουν πάθει μικρότερο κακό δεν είναι•
να πάθουν κι άλλα μέλλεται …».
Δηλαδή, ο νεκρός Δαρείος κατακρίνει τόσο σκληρά το γιο του και τους υπηκόους του επειδή καταστρέψανε τα ιερά των εχθρών τους, προκαλώντας έτσι τόσα δεινά στους δικούς τους ανθρώπους, «δεινά που κοχλάζουν και το τέλος τους δε φαίνεται» («τα δε μέλλουσι, κουδέπω κακών / .κρηπίς ύπεστιν, αλλ’ ετ’ εκπιδύεται», Πέρσες, σ.814-5). Κι εμείς θέλουμε να καταστρέψουμε όχι μόνο τα ιερά και τα σχολεία των «προαιώνιων εχθρών» μας, αλλά και τα δικά μας. Να βγάλουμε τα μάτιά μας δηλαδή. Κι όμως, στην τρέλα των καιρών που διανύουμε, δεν αποκλείω να βρεθούν κάποιοι «φωστήρες» που θα πουν «και τί μας νοιάζει τί λεν οι Πέρσες κι ο βασιλιάς τους;» ή κάποιοι άλλοι που θα πουν «εμείς ήμαστε χριστιανοί, θ’ ακούμε τί λεν οι ειδωλολάτρες;». Εδώ ανακύπτουν μερικά τελευταία ερωτήματα, συνοπτικά
Διάλειμμα τελευταίο
Ένας φωστήρας, δε λέω από πού για να μην κατηγορηθώ για ρατσισμό, πήγε σε κατάστημα οπτικών της πόλης μας να πάρει γυαλιά. Ζητάει. «-Για τον ήλιο;» τον ρωτάνε. «-Για μένα», απαντάει.
Ερώτηση 7η:
-Αντιλαμβάνομαι το μένος πολλών κατά της εκκλησίας η οποία κατά καιρούς ταυτίστηκε με πολύ σκληρές εξουσίες, αλλότριες και ντόπιες, αλλά δε φανταζόμουνα ότι οι Μεσσαλιανοί ή Ευχίτες ή Χορευταί ή Ενθουσιασταί ή Mzlne και Mzlneuthium στην αρμενική(που σημαίνουν ρυπαρός, βρωμερός, ρύπος), που είχαν ισχυρές κοινότητες μέχρι τον 11ο αιώνα στη Θράκη και με τη μακρά τους ιστορία διατήρησαν στο Βυζάντιο τη γνωστική παράδοση και το αντιεκκλησιαστικό πνεύμα, έχουν πνευματικούς κληρονόμους στη σημερινή Ελλάδα. Όμως επανέρχομαι στο θέμα μας και ερωτώ: -Γιατί ο Δήμαρχος Καβάλας δεν αγόρασε ακόμη από τις αδελφές Καραγιάννη, όπως υποσχέθηκε προ 8ετίας, το άλλο σωζόμενο τζαμί της Παναγίας με το μεντρεσέ του, στην περιοχή των οποίων βρέθηκαν μεσοβυζαντινός κοσμήτης και ακέραιος, μεγάλου μεγέθους, μαρμάρινος αμφικίονας παράθυρου κόγχης ιερού, παλαιοχριστιανικού ναού, της Αγίας Αικατερίνης κατά την προφορική παράδοση, ο οποίος δεν θα αποκαλυφθεί αν δεν προηγηθεί ανασκαφική έρευνα κάτω απ’ το τζαμί και τον μεντρεσέ; Και γιατί δεν ετοιμάστηκε ακόμη το μουσείο της βυζαντινής Χριστούπολης μέσα στη «Μουσική», να μπει και είσοδος συμβολική, θα εισπράττονται με πρόχειρους υπολογισμούς 50-100.000 ευρώ το χρόνο και θα ζουν έτσι τρεις οικογένειες φυλάκων, ενώ θα περισσεύουν λεφτά για συντηρήσεις και εκδηλώσεις και θα βλέπουν οι ξένοι το αρχαίο μνημείο, το βυζαντινό ναό και τα μάρμαρα της αρχαίας Νεάπολης (το τζαμί δεν ενδιαφέρει και πολύ ως μνημείο αφού είναι του 1900); Και γιατί τα κομμάτια των βυζαντινών αμφικιόνων και άλλων αρχιτεκτονικών μελών είναι σε σωρό έξω απ’ το τζαμί, κινδυνεύοντας να χαθούν και αυτά; Και εντάξει, τα οθωμανικά και τα βυζαντινά δεν τα θέλουμε, δε θέλουμε και τα αρχαία; Tί μας φταίνε ο Δίας και οι άλλοι θεοί, χιλιετίες πεθαμένοι; Βέβαια έχουμε και τους παγανιστές και τους δωδεκαθεϊστές και ξέρω ’γώ πόσους άλλους. Συνιστώ για την περίπτωση το «Σέργιος και Βάκχος» του Καραγάτση, 17,84 ευρώ αρχική τιμή, 8.55 στην Πολιτεία και την Πρωτοπορία, μήπως φιλοτιμηθεί κανείς ακόμη να το αγοράσει και να το διαβάσει και συμπεριληφθεί έτσι στους μετέχοντες της ελληνικής Παιδείας, για να θυμηθούμε και το πολυσυζητημένο απόσπασμα του Ισοκράτη. Το βιβλίο είναι αριστούργημα, διαβάζεται εύκολα, λογοτεχνία και ιστορία μαζί. Και τί ιστορία! Η χιλιόχρονη του Βυζαντίου και βάλε, φθάνει μέχρι σήμερα. Όχι μόνο κουτσομπολιό και διασπορά «άλλ’ αντ’ άλλων» υποθέσεων μέσω facebook και twitter. Δε φτάνει.
Το ότι δεν υπάρχει φύλακας απ’ τις 9 το πρωί ως τις 9 το βράδυ στη «Μουσική», το ότι τα χόρτα σκεπάζουν το τμήμα της εκκλησίας έξω απ’ το τζαμί, το ότι δεν έχει ολοκληρωθεί ο φωτισμός της υπόγειας ανασκαφής, το ότι τόσες χιλιάδες τουρίστες δε βλέπουν τη βυζαντινή εκκλησία και μένουν μόνο στην ύπαρξη του τζαμιού, -η πινακίδα δε φτάνει-, εξυπηρετούν «τάχα εθνικιστές» Τούρκους ξεναγούς, που, όπως διαπίστωσα με τ’ αυτιά μου, αποφεύγουν να αναφέρουν την ύπαρξη της εκκλησίας κάτω απ’ το τζαμί. Παρότι θεωρώ ότι αυτά οφείλονται σε αμέλεια των υπευθύνων, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι συνιστούν από σοβαρές παραλείψεις μέχρι εθνικό ατόπημα. Τί να κάνουμε λοιπόν; Να γκρεμίσουμε και το τζαμί, και τον μεντρεσέ, και το τείχος γύρω απ’ την Παναγία, και το Κάστρο, και τις Καμάρες, αφού το μεγαλύτερο τμήμα τους είναι οθωμανικό και να εξυπηρετήσουμε κι άλλο τους προαναφερθέντες ξεναγούς; «Καλά και καθαρά λοιπόν, βάλτε το αυτό στο νου σας»(Πέρσες, σ.784), η αλήθεια είναι καταιγιστική και ποτέ δε βλάπτει. Ας ξεχάσουμε επιτέλους τις σταλινικές μεθόδους απόκρυψής της. Ας τις αφήσουμε στην κα Μέρκελ που εκπαιδεύτηκε τουλάχιστον στη Λαοκρατική Γερμανία και μας βλέπει όλους σα «μικλά καλά χαζά παιζάκια» (βλ.το βιβλίο «Η Νονά» της Γερμανίδας δημοσιογράφου Γερτρούδης Χέλερ, μέλους του Χριστιανοδημοκρατικού κόμματος, στο οποίο βασίστηκε η ομώνυμη ταινία του Στ.Κούλογλου)
Νομίζω ότι οι υποψήφιοι δήμαρχοι πρέπει να λάβουν θέση στα παραπάνω σοβαρά θέματα και να μην κάνουν την πάπια, αφήνοντας ανυπόστατες φήμες και φτηνές και κακόβουλες κατηγόριες να πλανιούνται χωρίς να παίρνουν θέση, επειδή τους βολεύει ψηφοθηρικά. Όπως πρέπει να πάρουν θέση και στο θέμα της επείγουσας αγοράς ή απαλλοτρίωσης ή της, με οποιονδήποτε τρόπο, απόκτησης, επ’ ωφελεία του γειτονικού Δημοτικού Ωδείου, της οικίας Κραντονέλλη, -όπου έζησε τα παιδικά του χρόνια ο Κλέων Κραντονέλλης ένας από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες της νεότερης Ελλάδας-, ενός απ’ τα ωραιότερα κτήρια της Καβάλας, στη Βενιζέλου 85, κατάφορτου από πληθώρα αρχιτεκτονικών και γλυπτικών στοιχείων, καθώς και περίτεχνων διακοσμητικών αναγλύφων, αντπροσωπευτικό δείγμα του γαλλικού ροκοκό, δυστυχώς τελείως εγκαταλειμμένο από χρόνια με στόχο την κατεδάφισή του, παρότι κηρυγμένο διατηρητέο μνημείο, που, -ντροπή μας-, καταρρέει. Έλεος! Ας κλείσω λοιπόν οριστικά με λίγους ακόμη στίχους (Πέρσες, σ.820, 827-831) απ’ το ίδιο έργο απευθυνόμενος με τους τέσσερις πρώτους στους υποψήφιους -να είναι ταπεινοί και ειλικρινείς- και με τους λοιπούς σ’ αυτούς που θα τους ψηφίσουν:
«… πως σαν θνητός γεννήθηκε κανείς
πρέπει σ’ αυτά που αποζητά να βάζει μέτρο.
……………………………………….
Έρχεται ο Ζευς εκδικητής, κριτής βαρύς των πόθων
που υπέρμετρα θεριεύουνε. Γι’ αυτό,
εσείς που έχετε λάβει απ’ τον θεό παράγγελμα
σώφρονες να φανείτε
κι εκείνον συνετίστε τον με νουθεσίες γνωστικές
να πάψει με το θράσος του, με την αλαζονεία του
να βλάπτει τους θεούς»
Αργύρης Μπακιρτζής
αρχιτέκτονας
