Η κατασκευή της Περιμετρικής της πόλης της Καβάλας έχει απασχολήσει φορείς και κοινό πολλές φορές, και εδώ και πολύ καιρό. To ήδη κατασκευασμένο τμήμα της, είναι μήκους περίπου 2.100 μέτρων και συνδέει τον κόμβο επάνω από το γηροκομείο με τον κόμβο του Σανατορίου και εφάπτεται στις συνοικίες της Δεξαμενής, των Ποταμουδίων και των Λαζέικων. Το υφιστάμενο τμήμα λόγω του μεγέθους και των περιορισμένων συνδέσεών του με το οδικό δίκτυο του αστικού ιστού, δεν εξυπηρετεί ιδιαίτερα τις μετακινήσεις, και η ανάγκη για την ολοκλήρωση της περιμετρικής οδού μέχρι το ανατολικό άκρο της πόλης είναι αδιαμφισβήτητη και έχει αναγνωρισθεί από όλα τα μέχρι τώρα πλαίσια σχεδιασμού και τις σχετικές μελέτες.
Οι δύο εναλλακτικές προτάσεις χάραξης που έχουν προβληθεί ως τώρα είναι δύο: α. μία χάραξη που ξεκινάει λίγο πριν από τον κόμβο του Σανατορίου, αμέσως μετά από τον οποίο δημιουργείται ένα τούνελ 1060 μέτρων, το οποίο καταλήγει στα βόρεια του Περιγιαλίου, ενώ στην συνέχεια με επίγεια χάραξη καταλήγει στα νεκροταφεία στην ανατολική άκρη τη πόλης. Οι κόμβοι σύνδεσης της εναλλακτικής αυτής είναι πέντε: ένας στο γηροκομείο και τέσσερις επάνω από το Περιγιάλι. β. μία δεύτερη χάραξη που έχει την ίδια αφετηρία, χαράσσεται επίγεια πάνω από την συνοικία του Προφήτη Ηλία και σε σχετική επαφή με την πόλη, στη συνέχεια απομακρύνεται από την πόλη πάνω από την περιοχή της Χωράφας και του Αγ. Αθανασίου όπου δημιουργούνται ένα τούνελ τεχνικής cut and cover, και ένα κλασικό τούνελ συνολικού μήκους περίπου 500 μέτρων, ενώ πάνω από το Περιγιάλι η χάραξη είναι η ίδια με την πρώτη εναλλακτική.
Για την κατανόηση του θέματος, θα πρέπει να διευκρινισθεί τι είναι μια περιμετρική οδός και τι καλείται να εξυπηρετήσει, κυρίως σε συνδυασμό με το δεδομένο ύπαρξης και λειτουργίας της Παράκαμψης (Εγνατία) που είναι διεθνής άξονας ταχείας κυκλοφορίας με δύο προσβάσεις στην πόλη της Καβάλας, στο ανατολικό και στο δυτικό άκρο της. Άρα, η περιμετρική της πόλης πρέπει να διαφοροποιείται στα χαρακτηριστικά και στην λειτουργία από την Παράκαμψη.
Τα βασικά σημεία προσέγγισης όσον αφορά την χάραξη της Περιμετρικής είναι:
1. Πρέπει να λειτουργεί ως αστική οδός. Αυτό σημαίνει ότι σκοπός της Περιμετρικής θα πρέπει να είναι η διευκόλυνση της συνολικής κυκλοφορίας ώστε να αποσυμφορείται το υπερφορτωμένο κέντρο της πόλης, αλλά και να συνδέεται με ικανοποιητική συχνότητα με το υπόλοιπο αστικό οδικό δίκτυο με κόμβους σύνδεσης. Έτσι, οι χρήστες της Περιμετρικής θα πρέπει να έχουν την δυνατότητα να βγουν ή να μπουν στα περισσότερα σημεία των κύριων οδικών αξόνων των γειτονιών της Καβάλας. Με αυτό τον τρόπο γίνεται εμφανές το πλεονέκτημα της χρήσης της περιμετρική έναντι της διέλευσης από το κέντρο.
2. Θα πρέπει κατά το δυνατόν περισσότερο να εξυπηρετεί την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Ετσι, θα πρέπει να εφάπτεται στον αστικό ιστό ώστε να επιτυγχάνεται η εξυπηρέτηση για μετακίνηση και άλλων κοινωνικών ομάδων όπως πεζοί και ποδηλάτες, να λειτουργεί ως υποδομή άσκησης και ψυχαγωγίας (πολλοί χρησιμοποιούν το υφιστάμενο τμήμα για περπάτημα), να λειτουργεί ως αφετηρία δασικών μονοπατιών για τον λόφο του Κουλέ και ολόκληρο το περιαστικό δάσος, να αποτελεί υποδομή πρόσβασης στα εγκαταλελειμμένα και άγνωστα στον πολύ κόσμο αρχαιολογικά μνημεία της περιοχής –που έτσι θα μπορούν να αναδειχθούν και να αποτελέσουν στοιχείο του φυσικού πλαισίου των καθημερινών δραστηριοτήτων των κατοίκων της πόλης- να λειτουργεί ως τείχος προστασίας (κυρίως από φωτιά) του δάσους από την πόλη και αντίστροφα, να βελτιώνει την προσβασιμότητα οχημάτων άμεσης ανάγκης, κλπ.
Με τα παραπάνω δεδομένα, θα πρέπει να αποκλειστεί άμεσα η πρώτη λύση της κατασκευής της σήραγγας των 1060 μέτρων, γιατί δεν πληροί καμία από τις παραπάνω προϋποθέσεις. Με την λύση αυτή δημιουργείται στην ουσία μια δεύτερη παράκαμψη, χωρίς σημεία πρόσβασης στο μεγαλύτερο μέρος του αστικού ιστού, χωρίς δυνατότητα χρήσης από πεζούς και ποδηλάτες, και χωρίς προσβάσεις για τους κατοίκους της πόλης στις γύρω δασικές περιοχές. Ακόμη, κι αυτό είναι ίσως το κυριότερο αρνητικό στοιχείο της, η λύση αυτή, ενώ παρουσιάζει σημαντικά λιγότερη ωφέλεια από τις επιφανειακές χαράξεις, παρουσιάζει κατασκευαστικό κόστος πολλαπλάσιο οποιασδήποτε άλλης λύσης. Ετσι, με τις παρούσες συνθήκες οικονομικής κρίσης, η επιλογή της καταλήγει να είναι εγκληματική. Πιο συγκεκριμένα: ένα χιλιόμετρο υπέργειας χάραξης διατομής όσο και η υφιστάμενη περιμετρική, κοστίζει κατά μέσο όρο ένα με ενάμισι εκατομμύριο Ευρώ, ενώ ένα χιλιόμετρο τούνελ κοστίζει περίπου εικοσιπέντε εκατομμύρια Ευρώ, δηλαδή περίπου δεκαπέντε με είκοσι φορές περισσότερο. Τέλος, οι επιλογές σχεδιασμού γίνονται εντελώς αντίστροφα απ ότι θα υπαγόρευε οποιαδήποτε προσέγγιση με έστω και ελάχιστη επιστημονική αρτιότητα. Πρώτα προέκυψαν τα 50 εκατομμύρια Ευρώ, και μετά κοιτάμε να βρούμε την ακριβότερη λύση, ώστε να απορροφηθούν τα λεφτά αυτά. Και βέβαια δεν έχουν από πριν υπολογισθεί οι επιπτώσεις στην κυκλοφορία στις υπόλοιπες οδούς της πόλης, χρησιμοποιώντας κατάλληλα υποδείγματα προσομοίωσης, ώστε είναι πολύ πιθανό μια χάραξη που έχει επιλεγεί χωρίς προηγουμένως να εφαρμοσθεί αυτή η διαδικασία να οδηγήσει σε μη οικονομικά αποδοτική λύση, δηλαδή να δαπανηθούν μεγάλα χρηματικά ποσά χωρίς να επιτευχθεί η αναμενόμενη χρήση της οδού.
Η συγκριτική αξιολόγηση της δεύτερης εναλλακτικής, με την σήραγγα των 500 περίπου μέτρων, παρουσιάζει τα ίδια περίπου χαρακτηριστικά με την πρώτη σε σχέση με την λειτουργία της, ενώ έχει σημαντικά μικρότερο κόστος. Συγχρόνως, έχει μεγαλύτερο μήκος επιφανειακής χάραξης και συνεπώς δημιουργεί ανάγκη κοπής περισσότερων δένδρων. Υπερτερεί λοιπόν της πρώτης σε σχέση με το κόστος, υστερεί σε σχέση με την ανάγκη κοπής δένδρων, αλλά δεν προσφέρει σημαντικά λειτουργικά πλεονεκτήματα.
Σε αντίθεση με τις δύο παραπάνω, η λύση που θεωρούμε ότι πρέπει να υιοθετηθεί είναι εκείνη που πληροί τις προϋποθέσεις 1 και 2 που περιγράφηκαν παραπάνω. Δηλαδή, μια πλήρως επιφανειακή χάραξη, που στο δύσκολο τμήμα πάνω από την Χωράφα και την συνοικία Αγίου Αθανασίου, είτε θα χρησιμοποιεί διαδοχικά cut and cover, μικρές σήραγγες και «πράσινες» γέφυρες μέχρι να φτάσει στο ομαλότερο ανάγλυφο πάνω από το Περιγιάλι, είτε θα εισχωρήσει σε ένα τμήμα του αστικού ιστού, χρησιμοποιώντας δύο διαδρομές από το υπάρχον οδικό δίκτυο που θα μονοδρομηθούν και θα διαμορφωθούν ανάλογα, πάλι μέχρι την αρχή του Περιγιαλιού, απ όπου θα συνεχίζεται η προβλεπόμενη από τα σχέδια χάραξη.
Το κόστος της λύσης αυτής προβλέπεται σημαντικά μικρότερο από τα αντίστοιχα των δύο άλλων λύσεων, πράγμα που είναι σημαντικό για τις σημερινές συνθήκες. Θα πρέπει εδώ να γίνει κατανοητό ότι οι λογικές του να απορροφήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα, άσχετα με την αναγκαιότητα των αντίστοιχων έργων, με την χαρακτηριστική χυδαιότητα της αδιαφορίας για το γενικότερο όφελος, οδήγησαν στην σπατάλη διαδοχικών κοινοτικών πλαισίων και στην σημερινή χρεωκοπία.
Σε σχέση, τέλος, με το χρησιμοποιούμενο επιχείρημα περί της κυρίαρχης ανάγκης αποφυγής της οποιασδήποτε κοπής δένδρων, παρατηρούμε ότι αυτό εξυπηρετεί διάφορους φορείς ή άτομα, με διαφορετικούς σκοπούς. Εξυπηρετεί το Δασαρχείο που με την άτεγκτη στάση του και με την επίκληση της συνταγματικής ασυλίας που απολαμβάνει, προσπαθεί να διατηρήσει την πολιτική και διοικητική του ισχύ σε σχέση με τους άλλους τομείς της διοίκησης, ενισχύοντας ή διατηρώντας έτσι την επιρροή του πάνω σε κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες. Αυτό του δίνει ισχύ διαπραγμάτευσης για να διατηρήσει προνόμια που έχει, σε σχέση με άλλους τομείς της διοίκησης, πολύ περισσότερο τώρα που έχει ενταχθεί στο ΥΠΕΚΑ και δεν έχει την άνωθεν υποστήριξη δικού του υπουργείου. Εξυπηρετεί επαγγελματικές ομάδες που προσδοκούν να αποκομίσουν ιδιαίτερα σημαντικά χρηματικά οφέλη με τις ακριβές κατασκευές των σηράγγων. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι οι τεχνικές εταιρείες που ειδικεύονται σε κατασκευές σηράγγων είναι λίγες και συγκεκριμένες, δημιουργώντας ολιγοπωλιακές συνθήκες, ενώ σημαντικό πλεονέκτημα έχουν ακόμη λιγότερες, αυτές δηλαδή που έχουν πρόσφατη ενασχόληση σε παρόμοια έργα στην περιοχή, και έχουν δημιουργήσει σχέσεις και επαφές με πρόσωπα και φορείς ντόπιους και της ευρύτερης περιοχής. Εξυπηρετεί τέλος όσους προσπαθούν να αποκομίσουν πολιτικό όφελος, δημιουργώντας συναισθηματικές εξάρσεις και χρησιμοποιώντας φραστικά πυροτεχνήματα, χωρίς λογική βάση.
Οσοι πραγματικά ενδιαφέρονται να εξετάσουν σοβαρά τα δεδομένα της Περιμετρικής, μπορούν να δουν πως έχει γίνει διαχείριση του περιβάλλοντος και της φύτευσης και διαμόρφωσης του χώρου σε παρόμοιες –ή και πολύ δυσκολότερες- καταστάσεις οδοποιίας στην Αυστρία και στην Ελβετία. Το διαδίκτυο στις μέρες μας μπορεί να διαφωτίσει επαρκώς. Εκεί θα δουν ότι το τελικό αποτέλεσμα δεν έχει καμία σχέση με τα τρομακτικά και τραγικά που ακούστηκαν από ορισμένους για τα cut and cover που μπορούν να γίνουν. Σε οποιαδήποτε ευνομούμενη κοινωνία, η ανάγκη κοπής δένδρων ποτέ δεν αποτέλεσε επιχείρημα εναντίον τεχνικών λύσεων, εφόσον βέβαια τα δένδρα αυτά δεν είχαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (σπάνιο είδος, κηρυγμένα ιστορικά δάση κλπ.). Παντού όμως, για κάθε δένδρο που κόβεται, φυτεύονται άλλα δέκα. Εδώ οι φωνές κατά της κοπής έστω και ενός δένδρου καλύπτουν την απροθυμία αυτών που φωνάζουν να ασχοληθούν συστηματικά με οργανωμένη αναδάσωση. Είναι ευκολότερο, βλέπετε, να φωνάζεις και μετά να πηγαίνεις για τσίπουρα, απ ότι να αφιερώνεις ορισμένα Σάββατα και Κυριακές σου, σε τακτική βάση, για αναδάσωση. Ακόμη, είναι περιβαλλοντικά πιο ωφέλιμο να παρέχεις ευκαιρίες σε πεζούς και ποδηλάτες να χρησιμοποιούν την Περιμετρική και να έχουν πρόσβαση στο γύρω δάσος –παρέχοντας έτσι και συνεχή προστασία- απ ότι να αποφύγεις τώρα κοπές δένδρων αλλά να έχεις κλειστές σήραγγες, και ένα δάσος που δεν έχει κοινωνική προστασία και κινδυνεύει πολύ περισσότερο από φωτιές και καταστροφές. Και είναι σαφώς κοινωνικά προτιμότερο, αντί να δοθούν τεράστια ποσά σε τεχνικές εταιρείες για σήραγγες, να δοθούν σε προγράμματα εργασίας και καταπολέμησης της ανεργίας, με αντικείμενο την αναδάσωση της περιοχής, τον ετήσιο καθαρισμό της, την δημιουργία δικτύων μονοπατιών, την φύλαξη και προστασία του δάσους κλπ.
Κώστας Λαλένης
Επίκουρος Καθηγητής Πολεοδομικού Σχεδιασμού
Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
