Το 1998, η Καρολίνα Ναχμούλη – Γαβριηλίδου, Ελληνίδα Εβραία της Καβάλας, από τους ελάχιστους επιζήσαντες των στρατοπέδων εξόντωσης των Ναζί, Άουσβιτς και Μπίρκενάου, σε μια μοναδική μαρτυρία μπροστά στον κινηματογραφικό φακό του Ιδρύματος Οπτικής Ιστορίας του Ολοκαυτώματος, στο οποίο επικεφαλής βρίσκεται ο αμερικανός σκηνοθέτης Στήβεν Σπίλμπεργκ, καταθέτει τα παρακάτω:
«Γεννηθήκαμε στη Λάρισα αλλά πήγαμε όλη η οικογένεια στην Καβάλα το 1923. Ο πατέρας μου, η αρχική του δουλειά ήταν ζαχαροπλάστης, μετά στην Καβάλα έγινε φύλακας στα καπνεργοστάσια, πρώτα στο Έρμαν Σπήρερ και μετά στην Κομμέρσιαλ. Ο πατέρας μου πολέμησε τρεις φορές για την Ελλάδα. Στην Καβάλα είχε πολύ δουλειά τότε με τα καπνά, γι’ αυτό πήγαινε ο κόσμος. Μπορώ να σας πω ότι το ογδόντα τοις εκατόν των Εβραίων της Καβάλας ήτανε Λαρισινοί.
Τι να πρωτοπείς για την Καβάλα, τι να πρωτοθυμηθείς; Όλοι ήμασταν φίλοι, όλοι ήμασταν γνωστοί, όλη η Καβάλα ήτανε γνωστοί. Ήτανε μία πόλη, να την πούμε τόσο αδελφωμένη, που δεν υπάρχει πουθενά αλλού, όχι μόνον οι Εβραίοι αλλά και από τις δύο πλευρές, και από τους Ορθοδόξους και από τους Εβραίους. Ήταν τόσο δεμένοι ο ένας με τον άλλον που δεν το συνάντησα πουθενά αλλού αυτό το πράγμα.»
Η Καρολίνα Ναχμούλη, μετά από όσα απίστευτα και τρομαχτικά έχει τραβήξει στην ομηρία της, κλείνει την σχεδόν τρίωρη προφορική της κατάθεση μπροστά στην κάμερα με τα παρακάτω παρήγορα λόγια: «Να έχει ο κόσμος υπομονή, να έχει αισιοδοξία και όσο είναι νέος μπορεί να παλέψει και να γίνει…»
Σχετικά με το ζήτημα που δημιουργήθηκε με το μνημείο του Ολοκαυτώματος, απευθύνομαι προς την εκλεγμένη δημοτική αρχή της πόλης και προς τους συμπολίτες μου Καβαλιώτες, αν υπάρχουν ακόμα και ρωτώ:
Πού είναι εκείνη η Καβάλα της Καρολίνας Ναχμούλη;
Πού είναι η Καβάλα του παππού μου Παναγιώτη Ξανθόπουλου, μηχανικού της Νομαρχίας, που από τη γειτονιά του της Αγίας Βαρβάρας όργωνε ακαταπόνητος την ευρύτερη περιοχή προκειμένου να εξασφαλίσει τις στοιχειώδεις συνθήκες εγκατάστασης και διαβίωσης των προσφύγων της Ανατολικής Θράκης και Μικράς Ασίας;
Πού είναι η Καβάλα του καπνεργάτη πατέρα μου, φυματικού στον μεσοπόλεμο Κωνσταντίνου Ξανθόπουλου, παρασημοφορημένου τραυματία, ήρωα του αλβανικού μετώπου;
Πού είναι η Καβάλα της ανεπανάληπτης παιδικής μου ηλικίας; Ποιός μας καταληστεύει και οικειοποιείται προς ίδιον όφελος τη μνήμη και την ιστορία μας; Ποιός και με ποιό δικαίωμα ακυρώνει και μηδενίζει το ελάχιστο παρόν που μας απομένει;
Λευτέρης Ξανθόπουλος
Αθήνα 16 Μαΐου 2015
* Ο Λευτέρης Ξανθόπουλος είναι σκηνοθέτης και συγγραφέας που γεννήθηκε το 1945 στην Αθήνα από Καβαλιώτες γονείς. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα και κινηματογράφο στο Λονδίνο. Έγραψε ποίηση και πεζά όπου ξεχειλίζει η αγάπη του για την Καβάλα. Στο αφήγημά του μάλιστα «Άγγελος των πρώτων ημερών» (εκδόσεις Λιβάνη, 1999) ταξιδεύει νοσταλγικά στην Καβάλα των παιδικών του χρόνων με τα χρώματα και τις μυρωδιές που αποτυπώθηκαν στη ψυχή του από τα καλοκαίρια που περνούσε στο πατρικό σπίτι στη συνοικία της Αγίας Βαρβάρας. Σκηνοθέτησε τις ταινίες μεγάλου μήκους «Καλή Πατρίδα Σύντροφε (Beloiannisz)», 1986, «Ο δραπέτης», και τα ντοκιμαντέρ «Ελληνική Κοινότητα Χαϊδελβέργης», 1978, «Ο Γιώργος από τα Σωτηριάνικα», 1979, «Στα Τουρκοβούνια», 1982, «Επί Κολωνώ», «Ποιος είναι ο τρελός λαγός (Μίλτος Σαχτούρης)», 1992, «Σκοτεινός συνωμότης (Μιχάλης Κατσαρός)», 1998, «Διαδρομές», «Κυπαρισσία-Αθήνα Α΄ θέση», «Κληρονόμος πουλιών (Μίλτος Σαχτούρης)», 2004, «Ο κήπος με τ’ αμέτρητα παράθυρα (Νίκος Εγγονόπουλος)», 2005, «Ευλογημένα χέρια (Χρήστος Καπράλος)», 2006, «Σπίτι δίπλα στη θάλασσα (Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλος)», 2007, κ.ά.
