Στις 13 Αυγούστου 1968, ο ποιητής και επαναστάτης Αλέξανδρος Παναγούλης, μαζί με άλλους συντρόφους της «ελληνικής Αντίστασης», οργάνωσαν την επίθεση στον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο κοντά στη Βάρκιζα, ο οποίος ανέλαβε την εξουσία με στρατιωτικό πραξικόπημα, αποκαλούμενο «των συνταγματαρχών», τον Απρίλιο του ’67.
Ο Αλέξανδρος (Αλέκος για για τους φίλους – και για την αστυνομία), γεννημένος το 1939 στην Αθήνα, ήταν δευτερότοκος τριών αδερφών, όλοι δημοκράτες και αντιφασίστες (ο μεγαλύτερος, ο Γιώργος, υπήρξε και αυτός θύμα του καθεστώτος).
Μετά την αποφοίτησή του από την Ηλεκτρονική Μηχανική του εθνικού Πολυτεχνείου, ο Αλέκος εγκατέλειψε τη στρατιωτική του θητεία, ίδρυσε την ομάδα «Ελληνική Αντίσταση» (πολιτικό κίνημα που οι συνταγματάρχες δεν κατάφεραν ποτέ να διαλύσουν) και αυτοεξορίστηκε στην Κύπρο, όπου για μήνες σχεδίαζε ένα σχέδιο δράσης για να ξεφορτωθεί τον Παπαδόπουλο.
Η επίθεση, ωστόσο, αποτυγχάνει: από τις δύο νάρκες που έπρεπε να ανατινάξουν το θωρακισμένο Λίνκολν του Έλληνα δικτάτορα, μόνο μία εκρήγνυται. Για μια ασήμαντη απροσεξία, που αποδίδεται σε έναν σύντροφο του Αλέκου, τα καλώδια σύνδεσης με τον πυροκροτητή μπλέκονται και σκίζονται όταν τοποθετούνται τα εκρηκτικά.
Η απόσταση μεταξύ του πυροκροτητή και των ναρκών μειώνεται και, αλλάζοντας έτσι τους χρόνους έκρηξης, μόνο μια εκρήγνυται αφού το θωρακισμένο αυτοκίνητο περάσει πάνω από τη γέφυρα που συνδέει την περιοχή κατοικίας του Παπαδόπουλου με την ελληνική πρωτεύουσα.
Panagulis, autore materiale dell’attentato, viene catturato e arrestato. Οδηγημένος στο διαβόητο κτίριο της EΣΑ (τις ελληνικές μυστικές υπηρεσίες), βασανίζεται και βιάζεται για μήνες και στη συνέχεια υποβάλλεται σε μια δίκη φάρσα που τον καταδικάζει σε θάνατο.
Θα είναι ο ίδιος ο Παναγούλης, κατά τη διάρκεια μιας δίκης που μένει στη μνήμη, ειδικά για τη δίωρη απολογία που θα εκθέσει στους δικαστές ο Αλέκος, υπερασπιστής του εαυτού του, να κατηγορείται, θλιμμένος που δεν πέτυχε στην επιχείρηση του και να προτείνει την ποινή του σε θάνατο από εκτελεστικό απόσπασμα με τουφεκισμό:
«Είστε οι εκπρόσωποι της τυραννίας και ξέρω ότι θα με στείλετε μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Αλλά ξέρω επίσης ότι το κύκνειο άσμα κάθε αληθινού μαχητή είναι ο τελευταίος λυγμός μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα».
Στην πραγματικότητα, η θανατική ποινή, αν και αναβλήθηκε πολλές φορές, δεν εκτελέστηκε ποτέ, εύλογα για να μην κάνουν ήρωα τον άνθρωπο. Τα χρόνια στη φυλακή ήταν μια απάνθρωπη δοκιμασία για εκείνον, αλλά ο Παναγούλης πάντα έβρισκε τη δύναμη να αντέξει και να επαναβεβαιώσει τις πεποιθήσεις του, ακόμα και μέσα από την ποίηση:
13 agosto 1968: Alekos Panagulis e l’attentato a Papadopoulos
Τα δάκρυα που από τα μάτια μας / Θα δείτε να αναβλύζουν / Μην τα πιστέψετε ποτέ / Σημάδια απελπισίας / Υπόσχεση είναι μόνο / Υπόσχεση αγώνα (Υπόσχεση Αλέκου, Φεβρουάριος 1972). Σε ένα γράμμα από τη φυλακή τον Οκτώβριο του 1970 περιγράφει με αυτό τον τρόπο μερικά από τα βασανιστήρια, σωματικά και ψυχικά (δεν ήθελε ποτέ να μιλήσει για τα σεξουαλικά) στα οποία υποβλήθηκε: «μαστιγωμένος με σύρματα σιδερένια και συρματοπλέγματα σε όλο το σώμα.
Χτυπήματα στα πέλματα με σωλήνες. χτυπήματα με σιδερένιες ράβδους στο στήθος. εγκαύματα από τσιγάρο στα χέρια και τα γεννητικά όργανα. εισαγωγή στην ουρήθρα μιας λεπτής καυτής βελόνας με αναπτήρα.
Απόφραξη της αναπνευστικής οδού μέχρι ασφυξίας. γροθιές. αποτρίχωση. χτυπήματα του κεφαλιού στο πάτωμα. στέρηση ύπνου. χειροπέδες μόνιμα. στέρηση κάθε δυνατότητας υπεράσπισης με την άρνηση παράδοσης των δικαστικών φακέλων σε εμένα πριν από τη δίκη».
Είναι ακριβώς στον «τάφο», ένα κελί δύο με τρία μέτρα, που γράφει τα καλύτερα ποιήματά του, συχνά στους τοίχους ή σε μικροσκοπικά κομμάτια κουβέρτας, μερικές φορές με το ίδιο του το αίμα: Ένα σπίρτο για πένα / αίμα που κύλισε στη γη για μελάνι / το τύλιγμα μιας ξεχασμένης γάζας για φύλλο / Μα τι γράφω; / Ίσως έχω χρόνο μόνο για τη διεύθυνσή μου / Παράξενο, το μελάνι έχει πήξει / Σας γράφω από μια φυλακή / στην Ελλάδα (Η διεύθυνσή μου, Ιούνιος 1971). Χίλιες οκτακόσιες τριάντα δύο μέρες και χίλιες οκτακόσιες τριάντα δύο νύχτες.
Ο Αλέκος, εν μέσω προσπαθειών απόδρασης, επαναλαμβανόμενων απεργιών πείνας (που του επέτρεπαν να αποκτά στυλό και χαρτί) και την άρνηση της χάρης, θα παραμείνει στη φυλακή μέχρι τον Αύγουστο του 1973. θα βγει λόγω αμνηστίας και θα πάει εξορία στην Ιταλία με τη σύντροφό του Οριάνα Φαλάτσι. Θα επιστρέψει στην Ελλάδα μόνο τον επόμενο χρόνο, μετά την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος.
Ο Αλέκος θα κατέβει στις εκλογές και θα εκλεγεί βουλευτής. Αλλά δεν θα σταματήσει ποτέ να παλεύει ενάντια στην εξουσία και να καταγγέλλει τις συμπαιγνίες μεταξύ του παλιού καθεστώτος και της νέας κυβέρνησης, ιδιαίτερα αυτές του υπουργού Άμυνας Ευάγγελου Αβέρωφ, αρχηγού του στρατού που εξακολουθεί να είναι διεφθαρμένος και με μεγαλύτερη εξουσία από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
Ο Αλέκος είχε στην κατοχή του έγγραφα που θα αποδείκνυαν τους δεσμούς του Αβέρωφ με τη δικτατορία, αλλά δύο μέρες πριν τα χαρτιά αυτά παρουσιαστούν στη Βουλή, σκοτώθηκε, την 1η Μαΐου 1976, σε τροχαίο δυστύχημα. Και ενώ τα δημοσιεύματα θα κάνουν λόγο για ατύχημα που χτίστηκε «εσκεμμένα», η επίσημη έρευνα θα αναφέρει ότι επρόκειτο μόνο για ένα λάθος του ίδιου του Παναγούλη, το αυτοκίνητο του οποίου κατέληξε σε ένα υπόγειο κατάστημα.
«(vive! vive! vive!) (ζει! ζει! ζει!). Αυτή είναι η κραυγή με την οποία 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι υποδέχτηκαν τον ήρωα-ποιητή της ελληνικής αντίστασης στην κηδεία του στις 5 Μαΐου 1976. Αν για να ζήσεις, ω Ελευθερία / ζητάς για τροφή τις σάρκες μας / και για να πιεις / θέλεις το αίμα και τα δάκρυά μας / θα σου τα δώσουμε / πρέπει να ζήσεις (Πρέπει να ζήσεις, Δεκέμβριος 1971)
Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος infoautorg
