Ο George Orwell, διεθνώς διάσημος συγγραφέας και δοκιμιογράφος, ελευθεριακός σοσιαλιστής, ο οποίος πολέμησε στην πολιτοφυλακή του POUM ενάντια στους φασίστες στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο πέθανε στις 21 Iανουαρίου 1950 σε ηλικία 46 ετών.
Μια φωτογραφία λίγο ξεθωριασμένη.
Μια ομάδα ανδρών και μια γυναίκα ποζάρουν για τη φωτογραφία, πίσω τους ένας τοίχος από σακιά με άμμο. Όπλα στα χέρια, δεν μοιάζουν με τακτικούς στρατιώτες, δεν φορούν στολές.
Ένας από αυτούς στέκεται κυριολεκτικά, το κεφάλι και oι ώμοι πάνω από όλους τους άλλους. Είναι ο George Orwell ή, όπως ήταν γνωστός τότε, ο Eric Blair (που ήταν το πραγματικό του όνομα).
Η σκηνή είναι ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, και η φωτογραφία απεικονίζει, μεταξύ άλλων, τον «αμερικανό» που πήγε σε βοήθεια του Όργουελ όταν πυροβολήθηκε: Harry Milton.
Ένας μικρός αλλά ενδιαφέρον φάκελος στο Αρχείο Hoover καταγράφει την ισπανική εμπειρία του Μίλτον, καθώς και τη συνάντησή του με τον μελλοντικό συγγραφέα του 1984.
Το αρχείο Μίλτον ρίχνει φως στην πολιτική ανάπτυξη του Όργουελ στο χωνευτήρι της Ισπανίας και τονίζει τον ρόλο που διαδραμάτισαν οι εθελοντές αμερικανοί στην Ισπανία, που δεν ήταν μέλη φιλοσοβιετικών κομμουνιστικών κομμάτων και οι οποίοι επέλεξαν να υπηρετήσουν σε σχηματισμούς διαφορετικούς από εκείνους των Διεθνών Ταξιαρχιών που κατέταξαν μαχητές σε μεγάλο βαθμό από την Κομιντέρν, και οι οποίοι έχουν λάβει πολύ περισσότερη ιστορική προσοχή.
Η έντονη περιγραφή του Orwell σχετικά με τον τραυματισμό του στην πρώτη γραμμή κοντά στην Huesca βρίσκεται προς το τέλος του απομνημονεύματος του για τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο: Αφιέρωμα στην Καταλονία.
Πολλά χρόνια αργότερα, ο Harry Milton, περιγράφοντας το περιστατικό σε έναν δημοσιογράφο στην Καλιφόρνια, το απέδωσε στην ατυχία του Όργουελ, στο ύψος του και τη συνήθεια του να κοιτάζει από την κορυφή της οχυρωμένης θέσης της μονάδας τους, ρισκάροντας λίγο υπερβολικά γέρνοντας προς τα πάνω: «Άκουσα τον αέρα από μια σφαίρα με υψηλή ταχύτητα και μετά είδα τον Όργουελ να αναποδογυρίζει και να πέφτει στο έδαφος με την πλάτη..»
Ο Milton λέει ότι του έδωσε τις πρώτες βοήθειες ενώ ο Όργουελ περίμενε να μεταφερθεί στο νοσοκομείο. Σε ένα άλλο άρθρο σχετικά με τους πυροβολισμούς, ο Μίλτον πιστώνεται με έναν πολύ μετριοπαθή ρόλο: «Απλά σταμάτησα την αιμορραγία».
Ωστόσο, ο Μίλτον – υποστηρίζουν ορισμένοι – καυχήθηκε για μια μεγαλύτερη επιρροή σχετικά με την επίδραση στην πολιτική συνείδηση του Όργουελ, έτσι όπως σχηματίστηκε κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ισπανία.
Η ισπανική εμπειρία του Όργουελ θα διαμορφώσει την μετέπειτα κοσμοθεωρία του με πολλούς τρόπους. Ένας αφοσιωμένος δημοκρατικός σοσιαλιστής, ο Όργουελ είχε φτάσει στην Ισπανία για να πολεμήσει ενάντια στις φασιστικές δυνάμεις του Φράνκο. Κατά την άφιξή του στην Καταλονία, βρέθηκε στη μέση μιας κοινωνικής επανάστασης για την οποία ένιωσε μια άμεση συμπάθεια. Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου του με τις αναμνήσεις της Ισπανίας, περιγράφει την εντύπωση του για τη Βαρκελώνη:
«Ήταν η πρώτη φορά που βρισκόμουν σε μια πόλη όπου η εργατική τάξη βρισκόταν στη σέλα …. Υπήρχαν πολλά μέσα σε αυτό που δεν καταλάβαινα, κατά κάποιο τρόπο δεν μου άρεσαν, έστω, αλλά αναγνώρισα αμέσως ότι ήταν μια κατάσταση για την οποία άξιζε να αγωνιζόμαστε.»
Το πρωί της 23ης ιουνίου 1937, ο George Orwell επιβιβάστηκε σε ένα τρένο στο σταθμό της Βαρκελώνης μαζί με τη σύζυγό του, Eileen, και δύο συντρόφους, τους John McNair και Stafford Cottman.
Το τρένο κατευθύνονταν προς τα σύνορα με τη Γαλλία και ο Όργουελ (ή μάλλον ο Eric Blair – από την στιγμή που δεν είχε ακόμη υιοθετήσει το διάσημο πλέον ψευδώνυμό του) προσπαθούσε να πιστέψει ότι ήταν ένας πλούσιος άγγλος επιχειρηματίας σε ταξίδι με τη σύζυγό του και τους συνεργάτες του. Στην πραγματικότητα, ήταν φυγάδες, που δεν τους έψαχναν μόνο οι φασίστες, που είχαν έρθει να πολεμήσουν στην Ισπανία, αλλά και οι κομμουνιστές.
Ο McNair ήταν ο ηγέτης ενός σώματος μαχητών, που οργανώθηκε από το Ανεξάρτητο Εργατικό Κόμμα- Independent Labour Party (ILP), ο οποίος είχε εγκαταλείψει την Αγγλία για να προσπαθήσει να σταματήσει τη φασιστική παλίρροια.
Σε αυτή την μικρή ομάδα επαναστατών – μία από τις πολλές ομάδες που προέρχονταν από όλο τον κόσμο – ανήκε ο Όργουελ. Πριν επιβιβαστεί σε εκείνο το τρένο, αυτό το πρωί, ο Όργουελ είχε περάσει το περισσότερο μέρος από τους τελευταίους έξι μήνες στα χαρακώματα, έως ότου μια σφαίρα ελεύθερου σκοπευτή τρύπησε το λαιμό του.
Μέχρι τη στιγμή που είχε αναρρώσει αρκετά για να φύγει από το νοσοκομείο, οι εσωτερικές διασπάσεις των αντιφασιστικών δυνάμεων είχαν φτάσει σε τέτοιο σημείο που ακόμη και η παραμικρή πιθανότητα να νικήσουν τον Φράνκο και τους συμμάχους του είχε χαθεί.
Όταν ο Όργουελ έφτασε στην Ισπανία στα τέλη δεκεμβρίου 1936, ο Φράνκο είχε ήδη υποστηριχθεί από την Λεγεώνα Κόνδορ, ναζιστική. Ο Χίτλερ είχε δει τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο ως τον ιδανικό χώρο δοκιμών για τη στρατιωτική του μηχανή, και τα αποτελέσματα που είχαν καταφέρει ήταν ενθαρρυντικά για τους ναζί.
Παρ’ όλα αυτά, η δημοκρατική πλευρά αντιστέκονταν σε πολλές περιοχές της χώρας. Στην Καταλονία, στα βορειοανατολικά, η αντιπολίτευση αποτελούταν από τρεις κύριους σχηματισμούς: το Εργατικό Κόμμα της Μαρξιστικής Ενοποίησης (POUM – Partido Obrero de Unificación Marxista), την αναρχοσυνδικαλιστική Εθνική Συνομοσπονδία Εργασίας (CNT – Confederación Nacional del Trabajo ) και το ενοποιημένο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Καταλονίας (PSUC – Unificat Partit Socialista de Catalunya), μια πτέρυγα του ισπανικού κομμουνιστικού Κόμματος που υποστηρίζονταν από τη Σοβιετική Ένωση.
Το ILP του Orwell συνδέθηκε με το POUM και κατά την άφιξή του στη Βαρκελώνη ήρθε σε επαφή με τον John McNair, παρουσιάζοντας τον εαυτό του με τα λόγια «Έχω έρθει να πολεμήσω ενάντια στον φασισμό».
Στο βιβλίο του, «Αφιέρωμα στην Καταλονία»-«Omaggio alla Catalogna», ο Όργουελ διηγείται – με ένα μείγμα έκπληξης, θαυμασμού και δυσπιστίας – τις πρώτες του εντυπώσεις για τη Βαρκελώνη και τη γύρω εξοχή.
Κυρίως ελεγχόμενη από την CNT, η ύπαιθρος που περιβάλλει την πόλη είχε κολεκτιβοποιηθεί, όπως και όλα τα κτίρια και οι επιχειρήσεις μέσα στην ίδια τη Βαρκελώνη. Ταυτόχρονα, όλοι οι θεσμοί της καταπίεσης (συμπεριλαμβανομένης της εκκλησίας) είχαν ανατραπεί.
Ο McNair είχε αναθέσει τον Όργουελ σε μια μονάδα που διοικούσε ο Georges Koop που αγωνιζόταν στο μέτωπο της Αραγονίας, όπου συνειδητοποίησε πώς η CNT είχε μεταμορφώσει ριζικά την ισπανική κοινωνία.
Η επιτυχία του αναρχοσυνδικαλιστικού πειράματος στην Καταλονία, θα ήταν βραχύβια. Μεταξύ της βαρβαρότητας των φασιστών και της μισαλλοδοξίας του σοβιετικού κρατικού κομμουνισμού, δεν θα υπήρχε σχεδόν καμία ευκαιρία.
Και έτσι ο αγώνας εξουσίας εντός των δημοκρατικών δυνάμεων, έγινε σχεδόν τόσο πικρός-σκληρός όσο ο ίδιος ο Εμφύλιος Πόλεμος, με το POUM (μαζί με το ILP) σύντομα να γίνεται στόχος των κομμουνιστών.
Αρχικά, μπλοκαρισμένος στο μέτωπο της Αραγονίας, στη μέση του χειμώνα, ο Όργουελ αντιλήφθηκε λίγα από από αυτό τον «πόλεμο μέσα στον πόλεμο».
Η περιοχή όπου ήταν σταθμευμένος είχε δει λίγη δράση και όλα περιορίζονταν στο να ξεπαγιάζουν μέσα στα χαρακώματα, όπου αφηγούνταν τρομερές ιστορίες για τις φρικαλεότητες που διέπραξαν οι φασίστες και ταυτόχρονα απολάμβαναν εκείνη τη συντροφικότητα που δημιουργείται από τέτοιες συνθήκες.
Μετά από αρκετούς μήνες περιμένοντας με αγωνία μια επίθεση που δεν έρχονταν, ο Όργουελ είχε επιστρέψει στη Βαρκελώνη με την ελπίδα να ανατεθεί στις Διεθνείς Ταξιαρχίες που πολεμούσαν κοντά στη Μαδρίτη.
Αλλά είχε επιλέξει τη λάθος στιγμή, τις μέρες του Μαΐου, όταν ξέσπασαν εκείνες οι μάχες στους δρόμους, μεταξύ των διαφόρων σχηματισμών, που θα είχαν διαχωρίσει αμετάκλητα το αντιφασιστικό κίνημα.
Οι κομμουνιστές, καλύτερα οπλισμένοι και χρηματοδοτημένοι χάρη στη σοβιετική υποστήριξη, αποφάσισαν να επιβάλουν την εξουσία τους στην περιοχή. Αυτό δεν ήταν καλό για τους αναρχικούς. Το POUM, παρά το γεγονός ότι ήταν μια μαρξιστική οργάνωση, είχε συμμαχήσει με τους αναρχικούς.
Η Βαρκελώνη ήταν γεμάτη αφίσες και φυλλάδια καταγγέλλοντας το POUM και κατηγορώντας το για συνεργασία με τους φασίστες. Αργότερα, αφού έφυγε από την Ισπανία, ο Όργουελ συνειδητοποίησε με θυμό και απογοήτευση πώς αυτές οι κατηγορίες είχαν γίνει η
Αλήθεια για τον ευρωπαϊκό τύπο. Η «τρύπα της μνήμης» του «1984» γεννήθηκε εκείνες τις τρομερές μέρες του μαΐου στη Βαρκελώνη.
Πικραμένος από αυτό που συνέβαινε μέσα στις αντιφασιστικές δυνάμεις, ο Όργουελ αποφάσισε να επιστρέψει στο μέτωπο της Αραγονίας, προκειμένου να «στρέψει το πιστόλι ενάντια στον πραγματικό εχθρό».
Οι μάχες είχαν ενταθεί στην Αραγονία, και τότε μια σφαίρα από ένα φασιστικό τουφέκι τον χτύπησε στο λαιμό, χάνοντας την αρτηρία για λιγότερο από μια ίντσα. Εσπευσμένα μεταφέρεται σε ένα νοσοκομείο λίγα χιλιόμετρα από την πρώτη γραμμή του μετώπου, ο Όργουελ εγχειρίστηκε και μετά μεταφέρθηκε εκ νέου πίσω στη Βαρκελώνη.
Πρέπει να ευχαριστήσουμε τον ιατρό χειρουργό του POUM, για όλα τα έργα που παρήγαγε ο Orwell μετά τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο!
Μέσα σε δύο έως τρεις εβδομάδες, ο Όργουελ αναγκάστηκε να περάσει από το κρεβάτι του νοσοκομείου στην παρανομία. Οι κομμουνιστές είχαν πάρει το πάνω χέρι στη Βαρκελώνη, και στις 16 ιουνίου το POUM τέθηκε εκτός νόμου, και όλα τα μέλη κηρύχθηκαν συμπαθούντες των φασιστών και τροτσκιστών.
Αυτή η παράξενη αντίφαση δεν φαίνεται να επηρέασε τα διάφορα μέσα ενημέρωσης, τα οποία εκτύπωσαν τους ισχυρισμούς σαν να ήταν πραγματικά επιβεβαιωμένοι.
Ο διοικητής του Όργουελ στην Αραγονία, Georges Koop, συνελήφθη και φυλακίστηκε από τους κομμουνιστές και, σε αυτό το σημείο, ήταν σαφές στα μέλη του ILP ότι είχε έρθει η ώρα να αφήσουν την Ισπανία..
Με τη γυναίκα του, που είχε φτάσει πρόσφατα στη Βαρκελώνη, ο Όργουελ πέρασε μερικές εβδομάδες ζώντας μια παράξενη διπλή ζωή. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, σύχναζαν στις καφετέριες της πόλης, παρουσιαζόμενοι ως ένα «αξιοσέβαστο αγγλικό ζευγάρι», ενώ τη νύχτα επανενώνονταν με τους άλλους συντρόφους του ILP, σχεδιάζοντας την απελευθέρωση του Georges Koop.
Τελικά, παρά μια τολμηρή προσπάθεια, δεν μπόρεσαν να τον απελευθερώσουν από την κομμουνιστική φυλακή και αναγκάστηκαν να φύγουν από την Ισπανία, για να μην καταλήξουν κι αυτοί σε ένα κελί.
«Τελικά περάσαμε τα σύνορα χωρίς ατυχήματα. Το τρένο είχε μια πρώτη θέση και ένα βαγόνι τραπεζαρία, την πρώτη που έβλεπα στην Ισπανία. Μέχρι πρόσφατα, υπήρχε μόνο μία κατηγορία στα τρένα, στην Καταλονία. Δύο αστυνομικοί περπατούσαν γύρω από το τρένο και έπαιρναν τα ονόματα των ξένων, αλλά όταν μας είδαν στο βαγόνι τραπεζαρία φαινόταν ευχαριστημένοι που ήμασταν αξιοσέβαστα πρόσωπα.
Ήταν περίεργο πώς όλα είχαν αλλάξει. Μόνο έξι μήνες νωρίτερα, όταν βασίλευαν οι αναρχικοί, ήταν η προλεταριακή όψη να είναι αξιοσέβαστη. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μου, από το Perpignan στη Cerberes, ένας γάλλος επαγγελματίας ταξιδιώτης, στο βαγόνι μου, είχε πει με κάθε σοβαρότητα: «Δεν πρέπει να πάτε στην Ισπανία έτσι ντυμένος. Βγάλτε το γιακά και αυτή τη γραβάτα.
Διαφορετικά, θα τα σκίσουν στη Βαρκελώνη».
Υπερβολή, αλλά έδειχνε τον τρόπο με τον οποίο αισθάνονταν ο κόσμος την Καταλονία. Και στα σύνορα οι αναρχικοί φρουροί είχαν στείλει πίσω έναν γάλλο και τη σύζυγό του, ντυμένους κομψά, για το απλό γεγονός – νομίζω – ότι φαινόταν πολύ μπουρζουάδες. Τώρα ήταν το αντίθετο, η μπουρζουάδικη εμφάνιση ήταν η μόνη σωτηρία.»
Μιχάλης Μαυρόπουλος, χαιρετών με την ευκαιρία τον συνονόματο εκ Παρισίων
