Μεγάλος ο θόρυβος και πολλές συζητήσεις-παρεμβάσεις για τη μη προβολή τελικά του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα κορμιά» της, παντελώς άγνωστης μέχρι πριν λίγες ημέρες στην πλειοψηφία των καβαλιωτών, σκηνοθέτιδος Ελίνας Ψύκου.
Ο θόρυβος και οι συζητήσεις προκλήθηκαν -με δυο λόγια- τόσο λόγω της αφίσας που προωθούσε την προβολή του ντοκιμαντέρ, αλλά και σε ορισμένους κύκλους λόγω του θέματός του, όσο κι από την απόφαση της Αντιπεριφέρειας Καβάλας για την επέκταση των κατασκευαστικών εργασιών που εκτελούνται αυτή την περίοδο στο διπλανό κτίριο-αμφιθέατρο της Νομαρχίας, προς την πλευρά του θερινού κινηματογράφου «Ζέφυρος», στον οποίο είχε προγραμματιστεί και η προβολή του.
Μία απόφαση που ουσιαστικά και τυπικά ακύρωνε αυτή την προγραμματισμένη προβολή. Χωρίς να κρίνω το, όντως αμφιλεγόμενο όσο και ενδιαφέρον διαλογικά, θέμα του ντοκιμαντέρ που αφορά στα «… δικαιώματα των γυναικών στην άμβλωση, την εξωσωματική γονιμοποίηση και την ευθανασία» στο κείμενο αυτό θα σταθώ στην αφίσα η οποία επιλέχθηκε για να το προωθήσει και μάλλον ήταν αυτή που -δικαίως κατά τη γνώμη μου- προκάλεσε και τις περισσότερες αντιδράσεις.
Η αφίσα λοιπόν του ντοκιμαντέρ απεικονίζει μία ημίγυμνη σε προχωρημένο μάλλον στάδιο εγκυμοσύνης γυναικεία μορφή, με σαφή όμως χριστιανικά θρησκευτικά χαρακτηριστικά, καθώς προσομοιάζει στην Παρθένο Μαρία, η οποία μάλιστα παρουσιάζεται ως εσταυρωμένη, με φόντο τα αστέρια της σημαίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο λόγος επιλογής της συγκεκριμένης αφίσας, προφανής. Δεν θα είναι άλλωστε η πρώτη φορά που στο όνομα της συνταγματικά κατοχυρωμένης ελευθερίας (και) της καλλιτεχνικής έκφρασης, επιλέγεται ένα θέμα που προκαλεί εντυπώσεις και γιατί όχι, σοκάρει.
Γεννούνται λοιπόν τα ερωτήματα. Σχετική ή όχι η αφίσα με το θέμα του ντοκιμαντέρ; Προσπαθεί να περάσει κάποιο μήνυμα κι αν ναι ποιο; Θα μπορούσε να έχει επιλεγεί κάποια άλλη;
Ξεκινώντας από το τελευταίο, γνώμη μου είναι πως σαφώς και ναι. Άνετα θα μπορούσε να έχει επιλεγεί η δημιουργία μιας οποιασδήποτε άλλης αφίσας, πιο σχετικής ίσως με το θέμα του ντοκιμαντέρ, η οποία παράλληλα θα περνούσε τα μηνύματα που θέλει η δημιουργός της.
Μηνύματα τα οποία, σύμφωνα με τις αναφορές της ίδιας της σκηνοθέτιδος σε συνέντευξή της στο διαδικτυακό «Βήμα» τον Μάρτιο του 2024 (σύνδεσμος https://www.tovima.gr/2024/03/17/culture/elina-psykou-ti-anazitas-me-ta-adespota-kormia/) αφορούν στο «πώς τοποθετούμαστε ως “κορμιά” απέναντι σε αυτούς που διεκδικούν το κορμί μας…».
Μεταφέροντας αυτούσια τα λόγια της κας Ψύκου, το θέμα του ντοκιμαντέρ είναι «… με το βλέμμα στραμμένο στην κοινωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τις αντιφάσεις της, τους τρόπους με τους οποίους η αυτοδιάθεση και η ελευθερία του σώματος, της ανθρώπινης ύπαρξης δεν είναι δεδομένη ακόμα και στις ευνομούμενες χώρες της Ευρώπης».
Ιδιαίτερα δε για την αφίσα και τα μηνύματα που αυτή προσπαθεί να περάσει, αναφέρει πως «συμπυκνώνει εικαστικά την αντίφαση του σύγχρονου δυτικού κόσμου ως προς την αντιμετώπιση βασικών ατομικών δικαιωμάτων» σημειώνοντας παράλληλα πως δεν αποτελεί «πρόκληση» ή «βλασφημία» αλλά μόνο μία «… ανάγκη προάσπισης έκφρασης, αυτονομίας και αυτοδιάθεσης».
Και η κα Ψύκου δεν έμεινε εδώ. Αναφερόμενη στις οξείες αντιδράσεις που προκάλεσε η προβολή τουντοκιμαντέρ της στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, αντιδράσεις που προκάλεσαν την απόφαση του διευθυντή της Διεύθυνσης Αστυνομίας Θεσσαλονίκης για την απαγόρευση κάθε υπαίθριας δημόσιας συνάθροισης την ημέρα και ώρες της προβολής του, αντιδράσεις που χαρακτήρισε ως προσπάθεια λογοκρισίας, «άνοιξε την βεντάλια» των συλλογισμών της αναφέροντας πως η συζήτηση που η ίδια ήθελε να ανοίξει με τη δημιουργία του, έχει να κάνει με το «… πώς τοποθετούμαστε ως “κορμιά” απέναντι σε αυτούς που διεκδικούν το κορμί μας είτε είναι η πολιτεία, είτε είναι η θρησκεία, οι ίδιοι οι θεσμοί.
Γιατί όλοι οι θεσμοί θέλουν ένα κομμάτι μας, διεκδικούν ένα κομμάτι από το σώμα μας, από τη σκέψη μας, ένα κομμάτι ελέγχου». Μάλιστα. Αν και το θέμα μπορεί να γίνει αντικείμενο μιας πολύ μεγαλύτερης ανάλυσης, ας μου επιτραπεί εδώ και σε σχέση με τα ερωτήματα που τέθηκαν προηγουμένως, να συμπεράνω ότι, τελικά και γι’ άλλη μια φορά, μια σειρά από ενδιαφέροντα όσο και αμφιλεγόμενα ζητήματα, όπως ο θεσμικός όσο και κοινωνικός διάλογος που αφορά στις σχέσεις του τρίπτυχου άτομο-κράτος-εκκλησία, «θυσιάστηκαν» στον βωμό του εντυπωσιασμού και της επικοινωνίας.
Η αφίσα λοιπόν, πέτυχε το σκοπό της. Όχι αυτόν της επικοινωνίας ενός ενδιαφέροντος ίσως ντοκιμαντέρ, αλλά αυτόν της πρόκλησης και του σοκ. Της ολοένα και αυξανόμενης τάσης των σύγχρονων καλλιτεχνών να προβάλλουν το έργο τους θίγοντας το θρησκευτικό -κυρίως- συναίσθημα του κοινού τους, έχοντας εκ των προτέρων σίγουρες τις αντιδράσεις που, αναλόγως της έκτασής τους, θα διαφημίσουν -έστω και αρνητικά- κάνοντας γνωστούς τόσο τους ίδιους, όσο και τις δημιουργίες τους.
Τίθεται όμως κι ένα άλλο, παράλληλο ζήτημα. Αυτό της «προσχηματικής και με στοιχεία λογοκρισίας» όπως αναφέρεται απόφασης της Αντιπεριφέρειας Καβάλας να επεκτείνει τις κατασκευαστικές εργασίες στο διπλανό κτίριο του αμφιθεάτρου.
Μία απόφαση που, για λόγους ασφαλείας όπως κρίθηκε και δικαστικά, προκάλεσε και το πρόωρο κλείσιμο του θερινού κινηματογράφου «Ζέφυρος» με αποτέλεσμα την μη προβολή τελικά του συγκεκριμένου ντοκιμαντέρ.
Κι αν η συνταγματική προστασία της ελεύθερης (και) καλλιτεχνικής έκφρασης αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο μιας ευνομούμενης δημοκρατικής πολιτείας, τότε και παράλληλα η έκδοση μιας κανονιστικής διοικητικής απόφασης, η οποία μάλιστα έχει ελεγχθεί και δικαστικά, θα πρέπει επίσης να εκλαμβάνεται ως τέτοιο. Γιατί στο τέλος, τόσο η ελευθερία της έκφρασης των καλλιτεχνών, όσο και οι διοικητικές αποφάσεις, κρίνονται από το κοινό-πολίτες τους οποίους αφορά,
Ας πρυτανεύσει λοιπόν η λογική, η σύνεση και κυρίως ας πιέσουμε τους εαυτούς μας να ξεπεράσουν την επιφάνεια της επικοινωνίας, εμβαθύνοντας στην ουσία των πραγμάτων.
Τσακίρης Α. Γιώργος
