Γράφει ο Πασχάλης Παλαβούζης
Δευτέρα 28 Οκτωβρίου 1940, ο κόσμος ξύπνησε νωρίς το πρωί από τις σειρήνες αντιαεροπορικής άμυνας… Ακόμα πιο πρωί οι αραιωμένες μονάδες της τότε Ελληνικής Βασιλικής Αεροπορίας τέθηκαν σε κατάσταση ετοιμότητας, ενώ ήδη τα «ημέτερα τμήματα» προκαλύψεως επί της ελληνοαλβανικής μεθορίου «αμύνονταν του πατρίου εδάφους». Σήμανε συναγερμός και στο βοηθητικό αεροδρόμιο του Αμυγδαλεώνα.
Ήδη από εξαμήνου, λίγο μετά τις μεγάλες ασκήσεις του Μαΐου 1940, η 4η Μοίρα Παρατηρήσεως με τα δυο της Σμήνη (1ο και 2ο) είχε προωθηθεί στο αεροδρόμιο Αμυγδαλεώνα, «ένα πεδίο προσγείωσης 1100 Χ 1100 γιαρδών περίπου μ’ ένα μικρό υπόστεγο στο ΒΑ του τμήμα, λίγα χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλεως της Καβάλας».
Τα αεροπλάνα της Μοίρας ήταν τα απαρχαιωμένα Potez 25 Avion Grec, που είχαν αγοραστεί το 1931. Παρά τις επίμονες κι αξιέπαινες προσπάθειες της διακυβέρνησης Μεταξά η πολεμική προπαρασκευή δεν είχε ολοκληρωθεί, λόγω της έναρξης του Β Παγκοσμίου Πολέμου.
Πολλές παραγγελίες είχαν μείνει ανεκτέλεστες για διάφορους λόγους. Έτσι η 4η Μοίρα Παρατήρησης, που θα δρούσε με τα Σμήνη της επ’ ωφελεία του Δ Σ.Σ. και Ομάδας Μεραρχιών, είχε μείνει με τα … Potez. Τα αεροπλάνα είχαν δείξει τις αδυναμίες τους ήδη από την περίοδο καταστολής του κινήματος του 1935!
Χαρακτηριστική η μαρτυρία του Σμηνάρχου Ι. Κυριαζή: «Σε μια αποστολή για την καταστολή του κινήματος ήμουν βομβαρδιστής σε ένα Ποτέζ 25 με χειριστή τον Λ. Σκοπετέα. Σκοπό είχαμε να χτυπήσουμε τους στρατώνες της Καβάλλας και τις αποθήκες της Δράμας.
Δεν υπήρχε ούτε σκοπευτικό μηχάνημα ούτε φορείς βομβών. Πήρα σε ένα γκαζοτενεκέ τέσσερις βόμβες των 10 κιλών για να τις ρίξω κατ’ εκτίμηση με το χέρι! Φτάνοντας στο στόχο στην Καβάλα επιχείρησα πολυβολισμό του στόχου, αλλά το πολυβόλο «Λούις» δεν κελαήδησε!
Έπαθε εμπλοκή. Σε μια προσπάθεια μου να το διορθώσω, πετάχτηκε το κλείστρο και έπεσε στη θάλασσα. Με άχρηστο πια το πολυβόλο, πήγαμε στη Δράμα για το βομβαρδισμό. Έρριξα την πρώτη βόμβα «κατ’ εκτίμηση» κι έπεσε πέρα από το στόχο.
Έκανα διόρθωση κι έρριξα και τη δεύτερη, και την τρίτη που έπεσαν στο στόχο χωρίς να εκραγούν. Κατάλαβα ότι ήταν σκουριασμένοι οι πυροκροτητές. Γυρίσαμε πίσω, αλλά έσπασε ο στροφαλοφόρος άξονας της μηχανής, πάνω από το Λαγκαδά και πήραμε φωτιά.
Με αντίθετη ολίσθηση, ο Σκοπετέας κατόρθωσε να σβήσει τη φωτιά και να προσγειωθεί στο πρώτο χωράφι ομαλά. Αυτά ήσαν τα πολεμικά μας αεροπλάνα κείνη την εποχή. Άχρηστα…» Τα αεροπλάνα – 17 στο σύνολο – είχαν παραταχθεί στην ύπαιθρο κατά την άφιξη τους στον Αμυγδαλεώνα το Μάιο του 1940, με ότι αυτό συνεπαγόταν από την έκθεσή τους στις κάθε λογής καιρικές συνθήκες.
Δύο εκπαιδευτικά Avro 621 συμπλήρωναν τη δύναμη αεροσκαφών της Μοίρας σε ρόλο συνδέσμου βάσεων. Με την έναρξη του πολέμου και συμφώνως προς τα επιτελικά σχέδια, το 1ο Σμήνος έλαβε τον κωδικό μονάδας ‘1414’ και με διοικητή το Σμηναγό (Ι) Παναγιώτη Μαντζουράνη θα πετούσε αποστολές επιθετικής αναγνώρισης για λογαριασμό της Ομάδας Μεραρχιών.
Παρομοίως το 2ο Σμήνος έλαβε κωδικό ‘2424’ και με διοικητή το Σμηναγό (Ι) Ιωάννη Παπαθωμόπουλο θα εκτελούσε παρόμοιες αποστολές για το Δ Σ.Σ. Όμως, δυο εβδομάδες μετά την έναρξη του πολέμου τα δύο Σμήνη προωθήθηκαν στα βοηθητικά αεροδρόμια Πλατύ Ημαθίας και Νέας Κούκλαινας Βεροίας αντίστοιχα καθώς οι ανάγκες του Μετώπου ήταν πολύ μεγαλύτερες.
Η (σχεδόν) εξάμηνη παραμονή στον Αμυγδαλεώνα είχε αφήσει το στίγμα της στα δύο Σμήνη. Όπως ανέφερε στην έκθεσή του ο Σμηναγός Μαντζουράνης για το 1ο Σμήνος: «Η Μονάς είχεν 7 αεροπλάνα Ποτέζ 25 και εν (1) Άβρο Τιουτορ.
Τα αεροπλάνα Ποτέζ ήσαν εις κακήν κατάστασιν ως ξύλινα, παλαιά και παραμένοντα επί εξάμηνον εις το ύπαιθρον, εις Καβάλλαν, έχοντα δι εκείθεν εντός των πτερύγων των μυς (ποντίκια – γνωστόν εις την Διοίκησιν) οίτινες εισελθόντες έτρεχον εντός των πτερύγων ως εκρούετο τμήμα χωρίς να δυνάμεθα να τους εξαγάγωμεν».
Τη 12η Νοεμβρίου, λοιπόν, τα Potez 25 του Σμήνους με απρόσκλητους επιβάτες τα ποντίκια του Αμυγδαλεώνα Καβάλας, απογειώθηκαν για το βοηθητικό αεροδρόμιο του εμπιστευτικού δικτύου στη Νέα Κούκλαινα Βεροίας. “Τούτο”, έγραφε ο Σμηναγός Ματζουράνης, “καίτοι ευκόλως αποστραγγίζετο των υδάτων, δεν ήταν πάντοτε προσγειώσιμον λόγω της συνεχούς πιπτούσης χιόνος περί το Βέρμιον”.
Ο δεύτερος κατά σειρά διοικητής του 2ου Σμήνους, Σμηναγός (Ι) Δημήτριος Βαρβάτσης, έγραφε στη δική του αναφορά: «Η επάρκεια εις αεροπλάνα ήτο καλή, πλην όμως η απόδοσις τοιούτων μηδαμινή λόγω μικράς ταχύτητος και συχνών βλαβών προερχομένων λόγω της επί μακρόν παραμονής των εν υπαίθρω υπό διαφόρους καιρικάς συνθήκας, δεδομένου ότι η κατασκευήν των ήτο ξύλινην».
Παρά τις δυσκολίες, τα πληρώματα των απαρχαιωμένων Potez 25 της 4ης Μοίρας Παρατήρησης, ενεπλάκησαν αμέσως από τα νέα τους αεροδρόμια σε αποστολές για λογαριασμό του Γ Σ.Σ.. Είχε φτάσει η στιγμή της μεγάλης και ηρωικής ελληνικής αντεπίθεσης!
Πετώντας ανάμεσα σε παγωμένες χαράδρες έφεραν σε πέρας τις περισσότερες από τις επιθετικές αναγνωρίσεις που τους είχαν ανατεθεί. «Τη 14η Νοεμβρίου 1940 ελήφθη διαταγή Γ’ Σ.Σ. δι ης διετάσσετο η συμμετοχή της Μονάδος εις τον επίγειον αγώνα κατά την επιθεσιν της ημέρας εκείνης εις τον τομέα του ανατολικώς του ποταμού Δέβολι υψωμάτων.
Η συμμετοχή θα συνίστατο εις βολή βομβών θρυμματισμού και πολυβολισμούς εναντίον υποχωρούντων τμημάτων εχθρικών… Επί των επτά εξόδων … επραγματοποιήθησαν αι τέσσαρες, αι δε λοιπαί τρεις δεν επραγματοποιήθησαν παρελθούσης της ώρας απογειώσεως λόγω συναγερμού.
Αι τρεις έξοδοι της 4ης Δεκεμβρίου 1940 δεν εγένετο λόγω του ότι δεν κατέστη δυνατή η εκκίνησις των κινητήρων των αεροπλάνων, ένακα του επικρατούντος δριμυτάτου ψύχους, παρ’ όλας τας υπό του τεχνικού προσωπικού καταβληθείσες προσπαθείας».
Σε μια από αυτές τις επιχειρήσεις ένα από τα αεροπλάνα του 1ου Σμήνους δέχτηκε αντιαεροπορικά πυρά με αποτέλεσμα το βαρύ τραυματισμό του χειριστή, Ανθυποσμηναγού Γιάκα Δημητρίου. Ο παρατηρητής, Ανθυποσμηναγός Σαράφης Κωνσταντίνος, ανέλαβε το χειρισμό του πληγωμένου αεροπλάνου και κατόρθωσε να επιστρέψει στο πεδίο προσγείωσης, πραγματοποιώντας άθλο! Λίγο αργότερα, ο Ανθυποσμηναγός Γιάκας υπέκυψε στα τραύματά του…
Όπως προκύπτει από τα αρχεία των Πολεμικών Μοιρών, το αεροδρόμιο του Αμυγδαλεώνα χρησιμοποιήθηκε και αργότερα για κάποιες «ιδιαίτερες» επιχειρήσεις… Τιμή στους ήρωες της Αεροπορίας μας! Χρόνια Πολλά Ελλάδα….
