24/08/2024
Το ναυάγιο του σούπερ γιοτ Bayesian, που προκλήθηκε από ένα υδάτινο στρόβιλο, και η εκκένωση έντεκα μικρών πόλεων γύρω από την Αθήνα περικυκλωμένη από τις πυρκαγιές, είναι μερικά από τα σημάδια του πόσο η κλιματική κρίση γίνεται όλο και πιο άγρια.
Εν τω μεταξύ, πολλοί στην κορυφή λένε ότι η επένδυση πόρων στη γεω-μηχανική θα είναι αρκετή geo-ingegneria. Εν ολίγοις, όσοι έχουν αποικίσει και μολύνει για πέντε αιώνες δεν φαίνονται διατεθειμένοι να μοιραστούν το επικίνδυνο προνόμιό τους.
Ίσως θα έπρεπε να το αποκαλούμε κάτι περισσότερο από μια κλιματική κρίση, ekpyrosis–εκπύρωση, διάλυση του κόσμου στη φωτιά, για να παραθέσω τον Ηράκλειτο, γράφει ο Franco Beradi Bifo.
“Ο Anders την ονομάζει προμηθεϊκή ντροπή. Ο τιτάνας δεν είχε προβλέψει εκείνο που έχει κάνει η ανθρωπότητα με το δώρο της φωτιάς. Δεν προέβλεψε ότι η φωτιά που θα μεταφερόταν από το άρμα του ήλιου στη γη θα γινόταν μια τεράστια πυρκαγιά που καταναλώνει τον κόσμο σε μυριάδες φούρνους” (Peter Sloterdijk, “Il rimorso di Prometeo”, «Οι τύψεις του Προμηθέα»).
Εδώ και ένα μήνα η ζέστη είναι αδιάκοπη, μέρα νύχτα, με κορυφές τριάντα οκτώ βαθμών. Θυμάμαι μερικές φορές, όταν ήμουν παιδί, η θερμοκρασία έφτανε τους σαράντα βαθμούς, έχω μια μπερδεμένη ανάμνηση από αυτό. Αλλά συνέβαινε για μια ή δύο μέρες. Τώρα το πραγματικό πρόβλημα είναι η ζοφερή επιμονή αυτού του ακίνητου ήλιου, αυτής της πνιγηρής αποπνικτικής κατάστασης που βαραίνει την πόλη και μοιάζει αιώνια.
Είμαι ξαπλωμένος στο κρεβάτι ή σε αυτή την πολυθρόνα με τον αφυγραντήρα. Και διαβάζω. Σε αυτήν την περίοδο, ίσως για να βλάψω τον εαυτό μου, επέμεινα να διαβάσω μερικά πράγματα σχετικά με την υπερθέρμανση του πλανήτη ή την κλιματική κατάρρευση, διαλέξτε μόνοι σας. Ίσως εκπύρωσις, διάλυση του κόσμου στη φωτιά, όπως την αποκαλεί ο Ηράκλειτος, ο φιλόσοφος που σκέφτηκε τον κόσμο ως μια αδιάκοπη μεταμόρφωση.
Νάμαι λοιπόν να διαβάζω τον Ψευδή συναγερμό Falso allarme, το βιβλίο του Bjorn Lomborg, ενός δανού που διευθύνει μια δεξαμενή σκέψης και είναι ερευνητής στο Στάνφορντ, και προσπαθεί να με πείσει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα.
Εγώ λαχανιάζω αλλά αυτός με διαβεβαιώνει ότι όλα πάνε καλά, καλύτερα να μην ακούς τους συναγερμούς. Ίσως επειδή το κλίμα εκεί πάνω στην Κοπεγχάγη είναι διαφορετικό από αυτό της Μπολόνια, αλλά στην αρχή νόμιζα ότι ο Λόμποργκ ήταν απλώς ένας ανόητος. Δεν είναι.
Η διατριβή του βιβλίου Falso allarme, του Ψευδούς συναγερμού είναι λογική: ο Λόμποργκ δεν αρνείται την υπερθέρμανση του πλανήτη, αν και συμβουλεύει να μην την αποκαλούμε κλιματική κατάρρευση, για να αποφευχθεί η δραματοποίηση.
Ούτε αρνείται ότι είναι ένα αποτέλεσμα της ανθρώπινης δράσης. Η θέση του, ωστόσο, είναι ότι το φαινόμενο είναι ελεγχόμενο, αν και προορίζεται να προκαλέσει κάποιες ζημιές, αλλά τίποτα σε σύγκριση με τα μεγάλα οικονομικά και υγειονομικά πλεονεκτήματα που μας έχει φέρει η νεωτερικότητα.
Αυτό που πρέπει να γίνει είναι απλό: επενδύστε πόρους στη γεωμηχανική που θα είναι σε θέση να περιορίσει την θέρμανση με τεχνητές βροχές θαλασσινού νερού ή κάτι παρόμοιο. Προσπαθώ να αγνοήσω την κατάστασή μου που λαχανιάζει, κάτι που θα με ωθούσε να πετάξω το βιβλίο έξω από το παράθυρο, το οποίο είναι αυστηρά κλειστό για να αποτρέψει τον πυρακτωμένο αέρα να διαπεράσει το αμυδρό φως του δωματίου μου.
Και στο πρώτο μέρος του βιβλίου ο Lomborg εξηγεί ότι οι πυρκαγιές δεν έχουν αυξηθεί καθόλου τον τελευταίο αιώνα, μόνο ότι έχουν γίνει πιο καταστροφικές επειδή ο πληθυσμός έχει αυξηθεί και στις αστικές περιοχές οι ζημιές πολλαπλασιάζονται.
Πήγαινε να εξηγήσεις στους αθηναίους ateniesi που τις τελευταίες μέρες πάλεψαν ενάντια στις φλόγες πως αυτοί φταίνε, διότι δεν έπρεπε να συνωστίζονται σε ένα μέρος. Αλλά το πιο ενδιαφέρον – και δυστυχώς συμφωνούμε – μέρος είναι αυτό που είναι αφιερωμένο στην αχρηστία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στις πολιτικές ενεργητικής μετάβασης γενικότερα.
“Παρά το τεράστιο κόστος, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας συνολικά παρέχουν μόλις το 1 τοις εκατό των παγκόσμιων ενεργειακών αναγκών. Ο τερματισμός της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα θα κοστίσει εκατοντάδες τρισεκατομμύρια δολάρια.
Οι χώρες που θα προσπαθήσουν να καλύψουν μια τέτοια δαπάνη θα αντιμετωπίσουν πολιτικές αναταραχές. Εν τω μεταξύ, ικανοποιούνται να ξοδεύουν εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε έργα ηλιακής και αιολικής ενέργειας, χωρίς να επιτυγχάνουν μεγάλα αποτελέσματα.
Τα φτωχά έθνη δεν έχουν δισεκατομμύρια να ξοδέψουν. Για αυτούς, η προοπτική απόκτησης ενέργειας μέσω ορυκτών καυσίμων παραμένει πολύ πιο ελκυστική”. (σελ. 148). Είναι δύσκολο να αρνηθούμε ότι οι πολιτικές προσπάθειες επιβράδυνσης της εκπύρωσις είναι αναποτελεσματικές σε σημείο που ολόκληρη η πολιτική μηχανή εμφανίζεται καθημερινά πιο αδύναμη να αντιμετωπίσει το μεγαλύτερο από τα προβλήματα της ανθρωπότητας.
Αλλά πρέπει να επιστρέψουμε στη ρίζα της τρέχουσας αδυναμίας: όταν, το 1992, πραγματοποιήθηκε η πρώτη παγκόσμια σύνοδος κορυφής για το κλιματικό πρόβλημα, ο πρόεδρος των Ηπα, Τζορτζ Μπους πρεσβύτερος, είπε μια φράση που εξηγεί τα πάντα: «Το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων ηπα είναι αδιαπραγμάτευτο».
Πράγμα που σήμαινε: δεν δίνουμε δεκάρα για την καταστροφή διότι σκοπεύουμε να συνεχίσουμε να καταναλώνουμε τέσσερις φορές περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια από τον πλανητικό μέσο όρο. Όπως γνωρίζουμε, οι κάτοικοι ηπα δεν έχουν αλλάξει γνώμη, και ίσως σύντομα θα έχουν έναν πρόεδρο στον οποίο η υπερθέρμανση του πλανήτη–global warming εμφανίζεται σαν ηλίθιο αστείο επειδή οι αμερικανοί ηπα θέλουν να συνεχίσουν να τρώνε χάμπουργκερ.
Όπως ο Τζορτζ Μπους, όπως ο Ντόναλντ Τραμπ, και ο Λόμπεργκ δεν λαμβάνει καν υπόψη το γεγονός ότι η κατανάλωση ορυκτής ενέργειας δεν μπορεί να μειωθεί χωρίς να εγκαταλειφθεί το υπάρχον οικονομικό μοντέλο, που βασίζεται στη συσσώρευση κεφαλαίου και τη συνεχή επέκταση της κατανάλωσης.
Ο Λόμπεργκ δεν κρύβει, ωστόσο, ότι η θέρμανση είναι τρομακτική και υπερκείμενη. Και αφού αποσυναρμολόγησε ολόκληρο το κάστρο των συμφωνιών του Παρισιού, και αφού έδειξε ότι «όλες οι μεγάλες βιομηχανικές χώρες δεν σέβονται τις δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου», καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «ο 21ος αιώνας θα δει τον πλανήτη να γίνεται θερμότερος κατά 4,1 Κ.» (σελ. 170).
Ως εκ τούτου, πρέπει να επενδύσουμε στη γεω-μηχανική, σε τεχνολογίες που καθιστούν δυνατή την επιβίωση σε έναν υπερθερμασμένο πλανήτη, ενώ οι διαδικασίες που προκαλούν την υπερθέρμανση συνεχίζονται αμετάβλητες: όλο και περισσότερο πετρέλαιο, όλο και περισσότερα εμπορεύματα, όλο και περισσότεροι πόλεμοι. Και ένα τεχνητό ψιλόβροχο για να προστατεύσει κάποια προνομιακή περιοχή της γης.
Και η Gaia Vince (φαίνεται σαν ένα χαρούμενο ψευδώνυμο, αλλά αντίθετα είναι το πραγματικό όνομα μιας αγγλίδας δημοσιογράφου που ασχολείται με το κλίμα) προτείνει μια οπτική, αν όχι ακριβώς αισιόδοξη, αλλά καθησυχαστική με τον δικό της τρόπο.
Η ανθρωπότητα θα βγει από αυτό, λέει η Gaia σε ένα βιβλίο με τίτλο Πλανήτης νομάς, Pianeta nomade, χάρη σε μεγάλες μεταναστεύσεις που θα συγκεντρώσουν τον πλανητικό πληθυσμό στα περίχωρα του Λονδίνου και του Εδιμβούργου.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου η συγγραφέας περιγράφει την καταστροφική επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην τροπική ζώνη του πλανήτη, και ανακοινώνει ότι τα επόμενα πενήντα χρόνια, υψηλότερες θερμοκρασίες, σε συνδυασμό με πιο έντονη υγρασία θα σημαίνουν ότι για 3,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους θα είναι αδύνατο να επιβιώσουν στις περιοχές όπου βρίσκονται.
Φεύγοντας από τις τροπικές περιοχές, τις παράκτιες περιοχές και τα κάποτε καλλιεργήσιμα εδάφη, τεράστιες μάζες ανθρώπων θα πρέπει να αναζητήσουν νέους τόπους για να ζήσουν. Δεδομένου ότι, εξηγεί η Gaia, οι άνθρωποι είναι ένα νομαδικό είδος, θα μπορέσουμε να αποφύγουμε την αποκάλυψη κινούμενοι όλοι πάνω από τον σαράντα πέμπτο παράλληλο, για να καταλαβαινόμαστε, πάνω από τον ποταμό Πάδο.
Όλοι στη Λομβαρδία, συνεπώς. Η ευαίσθητη κλιματική ισορροπία που επέτρεψε στο ανθρώπινο είδος να επιβιώσει έχει καταστραφεί από μερικές δεκαετίες εντατικής χρήσης ορυκτών καυσίμων, και δεν υπάρχει ρεαλιστικό πρόγραμμα που να μπορεί να επιστρέψει πίσω. είναι αλήθεια πως το σύστημα παραγωγής δεν κάνει κανένα σημάδι μείωσης της χρήσης ορυκτών καυσίμων, ότι έγινε έγινε, καλύτερα να απολαύσουμε όλο το πετρέλαιο που υπάρχει.
Και λοιπόν; Η λύση που πρότεινε η Gaia Vince θα ήταν πανέξυπνη αν δεν ήταν εντελώς εξωπραγματική, όπως δείχνει η εμπειρία των τελευταίων ετών. Τρεισήμισι δισεκατομμύρια μετανάστες μετακινούνται από τις τροπικές περιοχές προς τον βόρειο πόλο, λέει η πνευματώδης δημοσιογράφος.
Δυστυχώς, όπως γνωρίζουμε, μερικές δεκάδες εκατομμύρια μετανάστες ήταν αρκετοί για να προκαλέσουν μια βίαιη αντίδραση ξενοφοβίας που διατρέχει ολόκληρη τη γραμμή του τεσσαρακοστού πέμπτου παραλλήλου.
Το μαύρο κύμα που κατακλύζει την πολιτική είναι η αντίδραση των αρπακτικών που αποικίζουν και μολύνουν για πέντε αιώνες, και δεν έχουν σκοπό να μοιραστούν το επικίνδυνο προνόμιό τους.
Η γενοκτονία που λαμβάνει χώρα κατά μήκος ολόκληρης της διαχωριστικής γραμμής μεταξύ του βορρά και του νότου του κόσμου – στρατόπεδα συγκέντρωσης μεταναστών, μαζικοί πνιγμοί στη Μεσόγειο, φυλάκιση – είναι η απόδειξη ότι αυτό για το οποίο μιλά η Gaia Vince είναι μια ουτοπία.
Η μεγάλη μετανάστευση για την οποία παραληρεί συμβαίνει, και θα συνεχιστεί, αλλά συμπίπτει με έναν παγκόσμιο πόλεμο μεταξύ πλούσιων, υπεροπλισμένων λευκών και ενός τεράστιου, άοπλου και ασταμάτητου πληθυσμού που πρέπει να φύγει από ερημωμένα και ακατοίκητα μέρη.
Niente denti: Καθόλου δόντια: εμφανίστηκε γραμμένο στη via San Vitale, Bologna,κοντά στην οδοντιατρική κλινική και λέει: Καθόλου δόντια σε έναν πεθαμένο πλανήτη. Μέσα σε 200 χρόνια οι »sapiens sapiens» έχουν καταστρέψει έναν πλανήτη που η μητέρα φύση έχει ξοδέψει εκατομμύρια χρόνια να εξελίξει. Μας αξίζει η εξαφάνιση. O κόσμος να ανήκει στους λύκους και τα δελφίνια. Το αξίζουν περισσότερο από εμάς
Για να επιστρέψουμε στην πραγματικότητα, μετά τις φαντασιώσεις γεω-μηχανικής του Lomberg και τις γεω-μεταναστευτικές φαντασιώσεις της Vince, φτάνει να διαβάσουμε την Εποχή της Φωτιάς του καναδού John Vaillant, που αφηγείται τη φωτιά-μαμούθ που έπληξε την πόλη Fort McMurray το 2016, κέντρο της παραγωγής ασφαλτούχου πετρελαίου.
«Η πυρκαγιά στο Fort McMurray, η πιο δαπανηρή φυσική καταστροφή στην ιστορία του Καναδά, δεν έσβησε μετά από μέρες, αλλά μετά από μήνες» (John Vaillant, The Age of fire, L’età del fuoco). Το βιβλίο του Vaillant αφηγείται, σαν να ήταν ένα μυθιστόρημα, τις μέρες που χιλιάδες πυροσβέστες συγκεντρώθηκαν από όλη τη χώρα, προσπάθησαν να περιορίσουν τη φωτιά, καταφέρνοντας να σώσουν τους κατοίκους, αλλά όχι την πόλη.
Μα δεν πρόκειται για ένα μυθιστόρημα, γιατί εδώ η φαντασία δεν έχει καμία σχέση. Ανεξάρτητα από το τι λέει ο ανέμελος Lomberg, σύμφωνα με τον οποίο ο όγκος της φωτιάς έχει μειωθεί τον τελευταίο αιώνα ακόμα κι αν οι θερμοκρασίες έχουν αυξηθεί, αυτό που λέει ο Vaillant είναι πιο πειστικό, διότι αντιστοιχεί στη σύγχρονη εμπειρία.
το Fort McMurray είναι ένα από τα σημαντικότερα κέντρα παραγωγής πετρελαίου, οπότε το πετρέλαιο εισβάλλει σε κάθε χώρο της ίδιας της πόλης, και αυτό δυσκόλεψε το έργο της κατάσβεσης, επειδή τα σπίτια των εργαζομένων της βιομηχανίας ήταν κατασκευασμένα από παράγωγα του πετρελαίου.
«Τα πλακάκια από πίσσα, η εξωτερική επένδυση, τα παράθυρα βινυλίου, το ξύλο εμποτισμένο με κόλλες και ρητίνες, τα δάπεδα από λινέλαιο, οι ταπετσαρίες από πολυπροπυλένιο, τα ελάσματα με εύφλεκτα σμάλτα και λάκες, και μετά οι ηλεκτροσυσκευές, τα ρούχα, τα έπιπλα, τα έπιπλα κήπου, οι κουβέρτες και τα στρώματα, οι συσκευασίες των τροφίμων, σχεδόν τα πάντα προέρχονταν από το πετρέλαιο” (σελ. 197).
ο Vaillant μιλά για την Petrocene [1] και εξηγεί: “Το 2019 η παγκόσμια οικονομία άξιζε ενενήντα τρισεκατομμύρια δολάρια και αντλούσε σχεδόν το σύνολο της ενέργειάς της (84%) από ορυκτά καύσιμα. Εξαντλούμε αυτό το ενεργειακό καταπιστευματικό ταμείο σαν να μην τελειώνει ποτέ:
Κάθε μέρα οι άνθρωποι καταναλώνουν περίπου εκατό εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου και μετακινούν σαράντα εκατομμύρια από αυτά σε όλο τον κόσμο. Πάνω από το ένα τρίτο των μεταφορών αφιερώνεται στη μεταφορά πετρελαίου”. (σελ. 90)
Ως αποτέλεσμα, υπάρχουν ελάχιστες ελπίδες να σταματήσει η πυρκαγιά. «Χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια στον πλανήτη για να συσσωρεύσει την απολιθωμένη ενέργεια που εκμεταλλευτήκαμε τον τελευταίο ενάμιση αιώνα και αφού την κάψαμε σε λίγες μόνο δεκαετίες προκαλεί και θα προκαλέσει δραματικές συνέπειες…
Η αναμέτρηση μεταξύ διοξειδίου του άνθρακα και ανθρώπου κάνει μόνο τα πρώτα βήματα, και για τις επόμενες γενιές θα είναι ένα πιο βαρύ φορτίο από ότι υπήρξε για εμάς, μια μεγαλύτερη επιβάρυνση… Η τιμωρία θα χτυπήσει όλους, αλλά κυρίως τους νέους, τους αθώους, αυτούς που δεν έχουν γεννηθεί ακόμα. Στο μεταξύ, η ζωή θα πάει μπροστά…”. (σελ. 470)
Το να αντέξουμε εμφανίζεται εδώ για αυτό που είναι: μια κατάρα από την οποίαν μπορούμε να ξεφύγουμε μόνο με έναν τρόπο: με την αναστολή της αναπαραγωγής του ανθρώπινου είδους, το οποίο φαίνεται καταδικασμένο από αυτό που ο Peter Sloterdijk ορίζει ως «εξορυκτικό μηδενισμό”.
“Τα αρχέγονα δάση ενός μακρινού παρελθόντος, απολιθωμένα και υγροποιημένα, επανέρχονταν στον ιστορικό χρόνο και επικαιροποιούνταν στο εδώ και τώρα της βιομηχανικής εποχής από αμέτρητες πυρκαγιές που προκλήθηκαν από τις μηχανές.
Αυτούς που θεωρούμε σύγχρονους πολιτισμούς είναι στην πραγματικότητα επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών που το παρόν μας θέτει στα λείψανα της αρχαιότητας της γης. Η σύγχρονη ανθρωπότητα είναι μια ομάδα πυρομανών που βάζουν φωτιά σε υπόγεια δάση και γαίες ρείκι”. (Sloterdijk, Il rimorso di Prometeo, Οι τύψεις του Προμηθέα)
Στο βιβλιαράκι του ο Sloterdijk ανασυνθέτει τη γένεση της Petrocene με μαρξιστικούς όρους: η αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου (η εισαγωγή μηχανών που μειώνουν το σχετικό βάρος της ανθρώπινης εργασίας στην παραγωγή εμπορευμάτων) κατέστη δυνατή από την τεχνική επανάσταση της οποίας ο ηλεκτρισμός και το πετρέλαιο είναι τα ουσιώδη εργαλεία.
“Το αποτέλεσμα (της εφαρμογής αυτών των τεχνολογιών) για κάθε ενήλικο άτομο αντιστοιχεί στην ικανότητα που θα είχαν είκοσι έως πενήντα οικιακοί σκλάβοι και σε ορισμένες περιπτώσεις πολύ περισσότερο”. (σελ. 60)
Για το λόγο αυτό, καμία πολιτική δεν μπορεί να παρακινήσει τους πολίτες του σύγχρονου κόσμου να αποκηρύξουν το δώρο της φωτιάς, ή τουλάχιστον να το περιορίσουν με τρόπο συμβατό με την προστασία ενός βιώσιμου κλίματος: δεν υπάρχει επομένως καμία «πολιτική» δυνατότητα να σταματήσει η αυτο- καταστροφή, την οποία ο Sloterdijk, παραθέτοντας τον Ηράκλειτο, ορίζει «εκπύρωση» (διάλυση του κόσμου στη φωτιά).
Πιθανώς μόνο μια τεχνολογία αδιανόητη σήμερα (ίσως η νανοτεχνολογία) θα μπορούσε να διακόψει αυτή την κούρσα, αλλά είναι απίθανο (αν και αδύνατο) κάποιος να είναι σε θέση να επενδύσει τους απαραίτητους πόρους για αυτήν την εκ νέου μετατροπή, ειδικά επειδή η εκπύρωσις είναι ήδη σε εξέλιξη και οι πόροι που έχουμε στη διάθεση μας επενδύονται στο σβήσιμο των πυρκαγιών στα δάση, και στο άναμμα πάντα νέων πυρκαγιών ενός πολέμου που βάζουν πανικόβλητοι άνθρωποι σε κάθε μέρος της γης.
[1]. Ο Vaillant ισχυρίζεται ότι ζούμε σε αυτό που αποκαλεί Petrocene – μια εποχή που ορίζεται από τον αντίκτυπο που έχει στον πλανήτη η εξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα. Ένας νέος κόσμος φωτιάς υπερφορτισμένος από την κλιμακούμενη κλιματική κρίση.
Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος Comune-info
