Είναι χτισμένη στο βόρειο σημείο της κοιλάδας του Μαρμαρά, στους πρόποδες του μυθικού Παγγαίου και του όρους Σύμβολο, στο σημείο μάλιστα όπου αυτά «συμβάλλουν», δηλαδή ενώνονται πάνω στα ίχνη της «Αρχαίας» ή «Κάτω Οδού» των Αρχαίων Ελλήνων.
Η παλιά ονομασία της Ελευθερούπολης ήταν Πράβι, με μία από τις εκδοχές να υποστηρίζει πως προέκυψε από το λατινικό pro via ή para via, δηλαδή επάνω ή δίπλα στο δρόμο.
Αυτό που σίγουρα την κάνει να ξεχωρίζει, είναι η πλούσια ιστορία της καθώς συγκαταλέγεται στις αρχαιότερες κωμοπόλεις της Ανατολικής Μακεδονίας, όπως επίσης και τα ενδιαφέροντα δείγματα της παραδοσιακής μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής, με 142 διατηρητέα κτίρια και ένα γεφύρι (του Αγίου Ελευθέριου) εντός του «ιστορικού τόπου» της Ελευθερούπολης και της ευρύτερης περιοχής αυτού.
Νεολιθική εποχή, ο Ξέρξης και ο Κοσμάς ο Αιτωλός
Οπως είπαμε και παραπάνω, η Ελευθερούπολη έχει πλούσια ιστορία. Μάλιστα, υπάρχουν ενδείξεις πως η ευρύτερη περιοχή, όπου σήμερα βρίσκεται η κωμόπολη, ήταν κατοικημένη από την ύστερη νεολιθική εποχή και ίσως εδώ βρισκόταν η αρχαία πόλη Πέργαμος.
Στην περιοχή του λόφου που βρίσκεται στην περιοχή «Παλιάμπελα», πάνω από τα σημερινά νεκροταφεία, η ΙΗ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Ν. Καβάλας εντόπισε έναν αρχαίο οικισμό, με τα επιφανειακά ευρήματα να δείχνουν πως κατοικήθηκε από το 4.000 π.Χ. περίπου, μέχρι και τα ιστορικά χρόνια.
Μεταξύ των ευρημάτων, συγκαταλέγονται όστρακα αγγείων και νομίσματα από την εποχή των Μακεδόνων Βασιλέων καθώς και από τη Ρωμαϊκή Εποχή. Από εδώ περνούσε και η αρχαία Κάτω Οδός, αυτήν που χρησιμοποίησε ο Ξέρξης για να περάσει κατά την εκστρατεία του στην Ελλάδα.
Κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο, κτίσθηκε Βασιλική (6ος μ.Χ. αιώνας), η οποία βρέθηκε με πολλά παλαιοχριστιανικά θραύσματα αρχιτεκτονικών μελών στο εσωτερικό του ναού του Αγίου Νικολάου. Το Πράβι, το 1530 είχε 215 χριστιανικά και 17 μουσουλμανικά νοικοκυριά. Από εκεί πέρασε και ο Κοσμάς ο Αιτωλός, στην κατά τη Βόρεια Ελλάδα περιοδεία του. Με τη μορφή που έχει σήμερα η κωμόπολη δημιουργήθηκε επί Τουρκοκρατίας, η απελευθέρωση από την οποία έγινε το 1912.
Στις 16 Ιουλίου 1909 εξελέγη Μητροπολίτης Ελευθερουπόλεως ο επίσκοπος Γερμανός Σακελλαρίδης, ο οποίος επέδειξε σημαντική θρησκευτική και εθνική δράση. Για το λόγο αυτό ο βουλγαρικός κατοχικός στρατός, τον Μάρτιο του 1917, τον συνέλαβε και τον φυλάκισε στο Πράβι όπου τον κρατούσε δέσμιο και τον βασάνιζε επί ένα πεντάμηνο.
Τη νύχτα της 5ης προς 6η Ιουλίου του 1917, τον έβγαλαν εκτός της φυλακής του με ισχυρή συνοδεία στρατιωτών, με πρόφαση να τον οδηγήσουν στη Δράμα ή στη Βουλγαρία. Στην πραγματικότητα όμως τον οδήγησαν στο μαρτύριο. Τον κατακρεούργησαν δίπλα σε ένα πηγάδι, μεταξύ των οικισμών Δάτο και Αμυγδαλεώνας των Φιλίππων. Στη συνέχεια τον απαγχόνισαν σε μία λεύκα και ακολούθως άναψαν φωτιά κάτω από σώμα του, μέχρις ότου εξέπνευσε.
Με την ανταλλαγή πληθυσμών εγκαταστάθηκαν Ελληνες της Ανατολικής Θράκης πέριξ του ναού του Αγίου Νικολάου.
Το 1929 μετονομάσθηκε από Πράβι σε Ελευθερούπολη και τη νέα της ονομασία την οφείλει στην κατεστραμμένη από τους Τούρκους έδρα της αρχαίας επισκοπής Ελευθερουπόλεως. Σήμερα η κωμόπολη αποτελεί την έδρα της ομώνυμης Μητρόπολης, της μίας από τις δύο που υπάρχουν στο νομό Καβάλας.
Διοικητική ιστορία
Η Ελευθερούπολη αποτέλεσε έδρα της Κοινότητας Πραβίου που συστάθηκε στις 20/11/1919, αρχικά υπαγόμενη στον Νομό Δράμας. Το 1924 υπήχθη στο Νομό Καβάλας και στις 05/02/1929 μετονομάσθηκε από Πράβι σε Ελευθερούπολη. Το 1946 η Κοινότητα Ελευθερουπόλεως αναγνωρίζεται σε Δήμο. Το 1999 με την εφαρμογή του προγράμματος Καποδίστριας ο δήμος διευρύνθηκε με την προσάρτηση των μέχρι τότε κοινοτήτων Αμισιανών, Κηπίων, Χορτοκοπίου, Κοκκινοχώματος και Χρυσοκάστρου.
Ο δήμος Ελευθερούπολης καταργήθηκε το 2010 με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης και η Ελευθερούπολη εντάχθηκε στον νέο δήμο Παγγαίου. Πλέον, αποτελεί έδρα του ομώνυμου δήμου, οικονομικό, διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, έχει πληθυσμό 5.555 κατοίκους ενώ απέχει 16 χιλιόμετρα από την πόλη της Καβάλας.
Ο παραδοσιακός οικισμός, οι καπναποθήκες και το Παγγαίο
Αν βρεθείτε στην Ελευθερούπολη, μπορείτε να περπατήσετε στα στενά της, να δείτε τον ιστορικό- παραδοσιακό οικισμό και τις παλαιές καπναποθήκες και να επισκεφθείτε την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που βρίσκεται στη θέση της παλαιοχριστιανικής βασιλικής (6ος αι.), που ήταν πιθανώς αφιερωμένη στον Αγιο Μηνά. Στο προαύλιο της εκκλησίας βρίσκονται οι τάφοι του ευεργέτη της πόλης Φρίξου Παπαχρηστίδη (1901-2001), καπνεμπόρου και εφοπλιστή, και του μητροπολίτη Ελευθερούπολης Ευδόκιμου.
Θα δείτε επίσης την εκκλησία του Αγίου Νεκταρίου, που θεμελιώθηκε το 1976 με δαπάνες του Βασίλη Παπαχρηστίδη, το κτίριο της Μητρόπολης, τον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Ελευθερίου, το Παλαιό Οικοτροφείο, τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη και μπορείτε να κάνατε πληθώρα εξορμήσεων στις γύρω περιοχές, οι οποίες επίσης είναι «γεμάτες» ιστορία και φυσική ομορφιά. Μην ξεχάσετε να επισκεφθείτε το Παγγαίο Ορος, το δεύτερο ιστορικό βουνό μετά τον Ολυμπο και οπωσδήποτε τις πανέμορφες παραλίες της περιοχής ενώ φυσικά, μπορείτε να απολαύσετε τον καφέ σας και να κάνετε τα ψώνια σας στην όμορφη αγορά.
Πηγή ιστορικών στοιχείων: Wikipedia.org
Φωτό: Δημήτρης Μυλωθρίδης (Εθελοντής Πολιτικής Προστασίας)
