*Κυριάκος Χατζηκυριακίδης 10.12.2024 • 17:42
ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ (επιμ.)
«100 χρόνια μετά: οι πρόσφυγες του 1922 και η δημιουργία της νέας Ανατολικής Μακεδονίας»
Ίδρυμα της Βουλής, 2024, σελ. 454
Πρόκειται για μία ακόμη έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον Ξεριζωμό του ’22. Προηγήθηκαν δύο εξαιρετικές εκδόσεις, «Πρόσφυγες στην Ελλάδα 1821-1940: υποδοχή – περίθαλψη – αποκατάσταση» (2020) του Ν. Ανδριώτη και ο συλλογικός τόμος «Η πολιτική συμπεριφορά των προσφύγων 1923-1967» (2022).
Ο τόμος για την προσφυγική Ανατολική Μακεδονία αποτελεί τον καρπό του συνεδρίου που το Ιδρυμα της Βουλής διοργάνωσε από κοινού με τους Δήμους Καβάλας και Δράμας τον Νοέμβριο του 2022, στο πλαίσιο των ποικίλων δράσεών του για το επετειακό έτος μνήμης της Μικρασιατικής Καταστροφής του 1922 και της συμπλήρωσης ενός αιώνα από τη θλιβερή επέτειο, την προσφυγιά και την έναρξη της εποποιΐας της μαζικής προσφυγικής εγκατάστασης και αποκατάστασης στον ελλαδικό χώρο.
Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι η συμπλήρωση 100 ετών από την καταστροφή του 1922 και τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923) ήταν σίγουρα όχι μόνο μια ακόμη ευκαιρία για αναφορά στα γεγονότα και διατήρηση της μνήμης, αλλά και μια σημαντική αφορμή για νέες μελέτες, άρθρα, εκθέσεις και ιστορικά ντοκιμαντέρ, με προσθήκη μάλιστα πολλών νέων πηγών ή κάποιες φορές με νέες προσεγγίσεις γνωστών ήδη γεγονότων.
Σε κάθε περίπτωση στο διάστημα 2022-2024 είχαμε την τύχη να δούμε την πρόοδο της έρευνας γι’ αυτή την περίοδο που καθόρισε την τύχη και την εξέλιξη του νεοελληνικού κράτους.
Η σύνθετη μικρασιατική ιστορία στα αμφιθέατρα
Στον πρόλογο του τόμου ο επιστημονικός επιμελητής Ευάνθης Χατζηβασιλείου εξηγεί σύντομα τους λόγους διοργάνωσης του συνεδρίου στην Ανατολική Μακεδονία, περιοχή που πριν από την άφιξη των προσφύγων είχαν ταλανίσει αφενός οι σκληρές πολεμικές επιχειρήσεις και αφετέρου οι δύο βουλγαρικές κατοχές.
Παρά τα δεινά της όμως και την εικόνα πλήρους αποδιοργάνωσης στην υπό εξέταση περίοδο, αυτή η περιοχή δέχτηκε τελικά τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων σε ποσοστό πληθυσμού στον ελλαδικό χώρο, με εξαίρεση την περιοχή του Κιλκίς.
Ακριβώς αυτό το γεγονός μάλιστα καθιστά ακόμη πιο εντυπωσιακή την προσπάθεια του ελληνικού κράτους με τις μικρές δυνατότητές του εκείνη την εποχή, αλλά και των φιλανθρωπικών οργανώσεων, να εγκαταστήσουν και κυρίως να αποκαταστήσουν τις χιλιάδες των προσφύγων της καθ’ ημάς Ανατολής.
Τα κείμενα του βιβλίου υπογράφουν έγκριτοι ιστορικοί και ακαδημαϊκοί, καθώς και ερευνητές της Δράμας και της Καβάλας. Οι τελευταίοι αποτελούν ένα αξιοσημείωτο επιστημονικό δυναμικό, που χρόνια τώρα συμβάλλει στη διάσωση και ανάδειξη της τοπικής ιστορίας, της προσφυγικής εν προκειμένω, με τη συστηματική και σε βάθος έρευνα και αξιοποίηση του αρχειακού υλικού και της προφορικής ιστορίας.
Μέσα στις σελίδες του αναφερόμενου τόμου, δομημένου σε τέσσερα μέρη, ο αναγνώστης έχει αρχικά τη δυνατότητα να γνωρίσει εισαγωγικά το ιστορικό πλαίσιο και τον υπό εξέταση γεωγραφικό χώρο (Μέρος Ι).
Συγκεκριμένα, αναπτύσσεται το ζήτημα των μετακινήσεων και των προσφυγικών ροών, καθώς και της διαχείρισης των μειονοτήτων στην Ευρώπη πριν και μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1912-1924), με εστίαση στο θέμα της υποχρεωτικής ανταλλαγής των ελληνοτουρκικών πληθυσμών, σύμφωνα με τη σχετική σύμβαση της Λωζάννης (1923) και τη δημόσια συζήτηση μετά την υπογραφή αυτής της πρωτοφανούς νομικής πράξης, κενής ανθρωπιάς αλλά έμπλεης πολιτικού ρεαλισμού.
Στη συνέχεια (Μέρος ΙΙ) ο αναγνώστης πληροφορείται τα ερευνητικά αποτελέσματα –πολλά από αυτά για πρώτη φορά παρουσιαζόμενα– για θέματα προσφυγικής εγκατάστασης και αποκατάστασης στις πόλεις της Δράμας και της Καβάλας, καθώς και στις περιφέρειές τους (λ.χ. ενέργειες της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων, κατασκευή υποδομών και εφαρμογή οικιστικών προγραμμάτων, οικονομική δραστηριότητα, σχέσεις μεταξύ γηγενών και προσφύγων με αφορμή τις ανταλλάξιμες και τις απαλλοτριωθείσες γαίες κ.ά.).
Στο τρίτο μέρος γίνεται λόγος για την εκπροσώπηση του προσφυγικού στοιχείου στην τοπική αυτοδιοίκηση και τη Βουλή. Οι πρόσφυγες, με την ενεργό και δυναμική συμμετοχή τους, άφησαν έντονο το αποτύπωμά τους στον πολιτικό βίο στη διάρκεια του Μεσοπολέμου και της δεκαετίας του 1940.
Πολιτισμός
Ο τόμος ολοκληρώνεται με θέματα πολιτισμού και πρόσληψης από την κοινωνία και την ελληνική ιστοριογραφία της προσφυγικής παρουσίας και ένταξης στην περιοχή. Επιπλέον, παρουσιάζεται η παραγωγή λόγου των ίδιων των προσφύγων –ελληνόγλωσση και καραμανλίδικη– μέσω της οποίας δεν εκφράζονται μόνον ο θρήνος της εγκατάλειψης των εστιών εκείθεν του Αιγαίου και η προσφυγική μνήμη, αλλά και η κριτική και τα συναισθήματά τους για την επιβολή της υποχρεωτικής ανταλλαγής.
Η παρουσιαζόμενη έκδοση, ως μια πολύτιμη καταγραφή της προσφυγικής εγκατάστασης έναν αιώνα μετά, έρχεται να προστεθεί ως ουσιαστική συμβολή στην ήδη υπάρχουσα σημαντική βιβλιογραφία.
*Ο κ. Κυριάκος Στ. Χατζηκυριακίδης είναι επίκουρος καθηγητής στην έδρα Ποντιακών Σπουδών του ΑΠΘ.
πηγή: kathimerini.gr
