Ένα ερώτημα που υπάρχει είναι αν οι επιστήμονες του 20ου αιώνα, αλλά και του 21ου ασχολούνται με την φιλοσοφία ή όχι.
Επίσης, στην περίπτωση της θετικής απάντησης ένα εξίσου σημαντικό ερώτημα είναι αν ασχολούνται με γενικότερα θέματα της φιλοσοφίας ή μόνο με θέματα της φιλοσοφίας της επιστήμης τους. Στο κείμενο αυτό θα δώσουμε μία πρώτη απάντηση και στα δύο ερωτήματα.
Ο Μαξ Πλανκ ήταν Γερμανός φυσικός. Γεννήθηκε το 1858 και πέθανε το 1947. Θεωρείται ο θεμελιωτής της κβαντικής θεωρίας. Για τον λόγο αυτό του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ φυσικής το 1918. Σπούδασε στο Μόναχο και μεταξύ των άλλων αστρονομία και μηχανική.
Όπως και ο Χάιζενμπεργκ ασχολήθηκε και με την μουσική. Είναι ενδιαφέρον το ότι ο Φίλιπ φον Γιόλι (Philipp von Jolly) καθηγητής του Πλανκ τον συμβούλεψε να ασχοληθεί με κάποια άλλη επιστήμη διότι κατά την γνώμη του όλοι οι θεμελιώδεις νόμοι είχαν ήδη ανακαλυφθεί.
Αυτό έγινε το 1878, όταν ο Πλανκ ήταν 20 ετών. Αυτή δεν ήταν η άποψη του Γιόλι μόνο, αλλά και άλλων συγχρόνων του φυσικών. Δηλαδή, με λίγα λόγια οι φυσικοί εκείνη την εποχή πίστευαν ότι η πρόοδος στην φυσική θα ήταν πλέον πολύ μικρή.
Μάλιστα, πίστευαν σε μία πραγματικότητα, η οποία ανατράπηκε ολοκληρωτικά με τις επαναστατικές ανακαλύψεις του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, της θεωρία της σχετικότητας (ειδική και γενική) και την κβαντομηχανική.
Άρα, τα ερωτήματα του τύπου είναι αυτό που πιστεύουμε η πραγματικότητα ή υπάρχει τελικά κάτι άλλο διαφορετικό; Είναι η φύση όπως την ερμηνεύουμε ή θα μας εκπλήξει πάλι με νέες ανακαλύψεις;
Τα φιλοσοφικά αυτά ερωτήματα απασχολούσαν τους φυσικούς, αλλά και τους φιλοσόφους, στην αυγή του 20ου αιώνα. Νομίζω όμως ότι θα απασχολούν πάντα την ανθρωπότητα. Επομένως, κατά την άποψή μου, θα πρέπει η επιστήμη να συμβαδίζει με την φιλοσοφία, με την δεύτερη να αποδέχεται τα συμπεράσματα της πρώτης.
Έτσι, φωτεινά μυαλά σαν τον Μαξ Πλανκ δεν άκουσαν τις συμβουλές των δασκάλων τους και με σκληρή δουλειά έκαναν την διαφορά. Η πρωτότυπη εργασία του στην κβαντική θεωρία έδωσε νέα ώθηση στην φυσική, μαζί με την θεωρία της σχετικότητας.
Οι φιλοσοφικές του απόψεις σίγουρα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πορεία του. Ο Μαξ Πλανκ ασχολείτο σταθερά με την φιλοσοφία. Μάλιστα έγραψε και ένα βιβλίο «Φιλοσοφία της Φυσικής» το 1936.
Στο βιβλίο αυτό ο Πλανκ δεν περιορίζεται να εξετάζει μόνο θέματα φιλοσοφίας της φυσικής, αλλά και γενικότερα ερωτήματα της φιλοσοφίας, όπως είναι η αλήθεια, η ηθική, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, η φύση των ορθών κοινωνιών και η φύση της πίστης.
Βέβαια, κάθε φιλοσοφία δεν μπορεί να διαχωριστεί από την γενικότερη κατάσταση στην οποία βρίσκεται η κοινωνία την συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Άρα, οι απόψεις του κάθε φιλοσόφου συνδέονται με τα προβλήματα της εποχής και σίγουρα συμβαδίζουν με τις απόψεις και άλλων ανθρώπων της εποχής τους.
Το ίδιο ισχύει και για τον Πλανκ. Ανήκε σε μία ευρύτερη ομάδα σκέψης της εποχής του, η οποία συμμετείχε και στον διάλογο των πολιτικών θεμάτων που ανέκυπταν την περίοδο εκείνη. Προφανώς πίστευαν ότι η φιλοσοφία της φυσικής δεν μπορούσε να είναι διαχωρισμένη από την γενικότερη φιλοσοφία, αλλά και τα προβλήματα της κοινωνίας.
Έτσι, έχουμε ένα μεγάλο όνομα της επιστήμης της φυσικής, Νομπελίστα, να γράφει βιβλίο για την φιλοσοφίας της φυσικής. Επομένως, ίσως δεν χρειάζονται άλλα επιχειρήματα για την αξία της φιλοσοφίας και την στενή σύνδεσή της με τις επιστήμες και ειδικότερα με την φυσική.
Ειδικά για την επιστήμη της φυσικής υπάρχουν ερωτήματα που αφορούν την πραγματικότητα την οποία ανακαλύπτει η επιστήμη και το εάν ταυτίζεται η πραγματικότητα με τα συμπεράσματα της επιστήμης της φυσικής.
Εάν κάποιος απαντήσει αβίαστα ναι, τότε θα τον μεταφέρουμε στην αρχή του άρθρου, όπου αναφέραμε την γνώμη των επιστημόνων στο τέλος του 19ου αιώνα για την προοπτική της φυσικής. Τελικά αποδείχτηκε ότι η πραγματικότητα ήταν μάλλον διαφορετική από την επικρατούσα άποψη μεταξύ των φυσικών.
Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι ίσως δεν μπορούμε να απαντήσουμε με σιγουριά σε ερωτήματα όπως εάν κάποιες έννοιες της φυσικής είναι κύματα ή σωματίδια. Το σίγουρο είναι ότι το σημαντικό είναι «η αναζήτηση της γνώσης», δηλαδή «το να ταξιδεύεις ελπίζοντας είναι καλύτερο από το να φθάνεις»!
Βασίλης Τσιάντος
Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος
Πρόεδρος Δ.Ε. Παραρτήματος Καβάλας Ε.Μ.Ε.
