Είναι γνωστό, ότι η ελληνική γλώσσα παρουσιάζει κάποιο μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας, ως προς την εκμάθησή της, σε σχέση με τις άλλες γλώσσες του βαλκανικού περίγυρου, και όχι μόνο.
Η χρήση της όμως,σήμερα είναι αρκετά διαδεδομένη μεταξύ των γειτονικών χωρών -παράλληλα με τις λεγόμενες ισχυρές γλώσσες- για λόγους περισσότερο οικονομικοκοινωνικούς, που δε χρειάζεται να αναλυθούν επί του παρόντος.
Είναι γνωστή επίσης, η βαριά κληρονομιά της , η ιστορικότητα και η διαχρονική της αξία που την καθιστούν θησαυροφυλάκιο (thesaurus), δηλ.,μία ανεξάντλητη γλωσσική πηγή, από την οποία αντλούνται και διαμορφώνονται σε μεγάλο βαθμό όροι και νεολογισμοί για τις κατά καιρούς γλωσσικές ανάγκες.(The Greek have a word for everything).
Ωστόσο, οι συνθήκες και οι περιστάσεις δεν ήταν πάντα ευνοϊκές για την καλλιέργεια και διάδοση των ελληνικών γραμμάτων.
Έτσι, είναι γνωστό, ότι από το 15ο μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα η πνευματική ΄΄(καθ)υστέρηση΄΄ του μεσαιωνικού ελληνισμού σ’ ανατολή και δύση-παρά τα πατριαρχικά προνόμια -ήταν εμφανής στις πλατύτερες μάζες του.
Οι μεταρρυθμίσεις των Οθωμανών, κύρια μετά τα μέσα του 19ου αιών. στο πλαίσιο παροχής δικαιωμάτων στις μειονότητες (Χάτ-ι-χουμαγιούν), αντανακλούν την προσπάθεια προσέγγισης στο πνεύμα της΄΄πεφωτισμένης δεσποτείας΄΄ μετά τη γαλλική επανάσταση και δίνουν τη δυνατότητα δημιουργίας σημαντικών πνευματικών κέντρων, όπου και η καλλιέργεια των ελληνικών γραμμάτων ανέδειξε εντονότερα την αξία της ελληνικής παιδείας και γλώσσας στον πολυεθνικό κόσμο της Ανατολής.
Οι διπλωματικές- διοικητικές θέσεις στις παραδουνάβιες περιοχές και στις ευρωπαϊκές αυλές μονοπωλούνται σε μεγάλο ποσοστό από τους μορφωμένους και πολύγλωσσους ρωμιούς (erudits) του Φαναρίου.
Η Κωνσταντινούπολη κατά το 19ο αιώνα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα πνευματικά κέντρα, όχι μόνο του ελληνισμού, αλλά πανευρωπαϊκά. Δεν είναι τυχαία η εκτίμηση του Ναπολέοντα, ότι ΄΄αν οριζόταν μια παγκόσμια πρωτεύουσα στον πλανήτη, αυτή θα έπρεπε να ήταν η ΚΠολη΄΄, συνεκτιμώντας όχι μόνο τη γεωστρατηγική της θέση, αλλά και την ιστορικότητά της, ταυτισμένη με την ελληνική πνευματική κληρονομιά.
Έτσι,με πρωταγωνιστή τον ΄΄Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο΄΄προβάλλεται,κυρίως κατά το τελευταίο τέταρτο του προπερασμένου αιώνα και αρχές του 20ου αιών.,το έργο σπουδαίων προσώπων από το χώρο της λογοτεχνίας, της επιστήμης και της πολιτικής με ποικίλες δράσεις, που αντανακλούν τα μοντέρνα ιδεολογικά ρεύματα της ευρωπαϊκής διανόησης και φιλοξενούνται έργα σημαντικών λογοτεχνώνρωμιών – και όχι μόνο-στις σελίδες του ΄΄ Νεολόγου΄΄,του Στ. Βουτυρά, ενός από τα πλέον έγκριτα έντυπα της εποχής.
Η ελληνομάθεια χαρακτήριζε τις επιλογές σημαντικών πνευματικών ανθρώπων της εποχής- μη εξαιρουμένων και των στρατιωτικών (χαρακτηριστική περίπτωση ο ελληνιστής Ρώσος στρατηγός, Τέρτσιος Φιλίππωφ, με τον εντυπωσιακό ΄΄αδελφικό ΄΄του λόγο (1875), ως επίτιμον μέλος του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου και υπέρμαχος των δικαίων της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας (ΕΠΙΦΥΛΛΙΣ Νεολόγου αρ.21, τόμος Γ’ ,27 Μαρτίου 1894, σελ.416-17 )
Ωστόσο, η περίπτωση του τουρκαλβανού, με καταγωγή από την Πρέβεζα, (μαθήτευσε στη Ζωσιμαία), Αμπεντίν Πασά Ντίνο (1832- 1908) ,παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, συνδυάζοντας την πολυπραγμοσύνη ενός υψηλά ιστάμενου αξιωματούχου των Οθωμανών(επί Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β’) με την καλλιέπεια και ευαισθησία ενός ελληνιστή λογοτέχνη.
Η έκδοση ποιητικής συλλογής (΄΄Ποιήματα΄΄, ΚΠολη,1888 ), αλλά και η σχέση του με τον πνευματικό κύκλο των ρωμιών της Πόλης, ιδιαίτερα με το σημαντικό λόγιο, Χριστόφορο Σαμαρτσίδη (1832-1900), γνωστό για την πλούσια εθνική και φιλολογική του δράση, συνθέτουν μία όχι τόσο συνηθισμένη περίπτωση.
(Λεπτομέρεια: Ο Χριστόφ. Σαμαρτσίδης είχε συνθέσει και εκφωνήσει στο Ζάππειο πατριωτικό ποίημα κατά τα αποκαλυπτήρια του πολυσυζητημένου συμπλέγματος με το Λόρδο Βύρωνα (1895) .-(ΕΛΛΑΔΑ 2021)
Αφετηρία για την εκτίμηση της ελληνομάθειας του Αμπεντίν Πασά Ντίνο στάθηκαν δύο δημοσιεύματα στο ΄΄Νεολόγο΄΄. Πρώτον, η ευχαριστήρια επιστολή του Αμπεντίν προς το Χριστόφ. Σαμαρτσίδη, για την αποστολή συγκινητικότατου ποιήματος με τον τίτλο ΄΄Η μπέσα΄΄( λέξη αλβανική) και δεύτερον, δύο ποιήματά του (΄΄Αναμνήσεις΄΄ και ΄΄ Ελεγείον΄΄,αρ. 21. τόμος Γ΄, σελ. 420,27 Μαρτίου 1894) με έντονο συναισθηματικό τόνο προσωπικής ποίησης από το χαμό νεανικού έρωτα.
(Απόσπ.)΄΄…..Είχες στά βάθη σου,καρδιά,ήλιον ακτινοβόλον΄
είχες τής φολγεραίς ματιαίς,είχες τόν κόσμον όλον.
Φεύ,τώρα πώς κατήντησες σαν θάλασσα με κύμα,
νάχης την πίκρα γιά ζωήν και τάς αβύσους μνήμα!….. ΄΄ (Αναμνήσεις)
Το ποίημα του Σαμαρτσίδη, (΄΄Ημπέσα΄΄),που θυμίζει κλέφτικο δημοτικό τραγούδι (θεατρικό) σε εθνικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο,σχετίζεται με τον ποιμενικό κόσμο των Ηπειρωτών και τηντήρηση του όρκου (μπέσα) από τον ΄΄ορεινό΄΄ γέρο- Φλιώρα σε άγνωστο φιλοξενούμενο, που έτυχε να είναι φονιάς του γιου του (Τζεφέρ), δείγμα μεγαλείου ψυχής.
(αποσπασματική παρουσίαση)΄΄… (Φλιώρας)-πέρασε όποιος κι΄αν είσαι μέσα!
(Ξένος)-Βάλε το χέρι ‘ς την καρδιά και δός μου,γέρο, μπέσα.
(Φλ.)-Μπέσα! Ο Φλιώρας, ξένε μου, τη μπέσα του φυλάει
(Τζεφέρ)-Άνοιξε μάννα!μ’ έφαγε, μ’έφαγε μαύρη μοίρα!…..
Σφίγγει το γυιό ‘ς τήν αγκαλιά η μάνα’ πεθαμένο,
Και τα παιδιά τά ζωντανά τον ξένο’ξαπλωμένο
καλά,καλά κυττάζουνε΄τη θύρα τους σφαλούνε……
(Φλ.)-Ξένε μου,γύρε, τρίχα σουδέν θ’αγγιχθή.Κοιμήσου!…..
Ο αρβανίτης ο καλός τη μπέσα του φυλάει.
(Φλ.)-‘Σ το σύνορό μας σ΄ έφερα, δέν ‘πάτησα τή μπέσα΄…..΄΄
….ο Φλιώρας εγονάτισε, βροντάει το τουφέκι΄
ο ξένος δε ‘χτυπήθηκε΄ – Ξένε, καλή σου ώρα!…..΄΄
Η ΄΄αβρόφρων΄΄ χειρονομία τουΣαμαρτσίδη, με την αποστολή του συγκεκριμένου ποιήματος, συγκινεί ιδιαίτερα΄΄την Α. Εξοχότητα τον άλλοτε υπουργό των εξωτερικών και διαπρεπή διοικητή Αγκύρας Αμπεντίν Πασά΄΄,ο οποίος απαντά στο λόγιο ρωμιό σε άψογηκαθαρεύουσα (΄Νεολόγος ΄΄,τομος Γ’ ,φύλλο 3,σελ 47, 21Νοεμβρίου 1893)
΄΄Εν Αγκύρα, τη 4 Νοεμβρίου 1893.
Ελλογιμώτατε,( γιαΧριστόφ. Σαμαρτσίδη)
Ασμένως έλαβον το ποίημα υμών το επιγραφόμενον ΄΄Μ π έ σ α΄΄, όπερ ευαρεστήθητε να μοι πέμψητεμετά της επιστολής σας της 28 οκτωβρίου. Ανέγνων δ’αυτό μετά τοσούτω μείζονος ενδιαφέροντος όσω εγνώριζον ότι έχω προ εμού ποίημα λογίου διαπρεπή κατέχοντος θέσιν μεταξύ των Ελλήνων ποιητών της εποχής ταύτης.Δεν δύναμαι να σας περιγράψω την ήναπεκόμισα εκ της αναγνώσεως αυτού λαμπράν εντύπωσιν. Είνεπράγματι αριστούργημα, αντάξιον της μεγάλης φήμης του ποιήσαντος και σπεύδω να διαβιβάσω υμίν τα θερμά συγχαρητήριά μου. Ευχαριστών υμίν πάνυ επί τή αποστολή του ποήματος , παρακαλώ συνάμα όπως δεχθήτε την διαβεβαίωσιν των εξαιρέτων αισθημάτων μου.
(υπογρ.) ΑΜΠΕΤΙΝ
Την ποιητική ευαισθησία του Αμπεντίν ,που σχετίζεται με το πνεύμα της παλιάς Αθηναϊκής σχολής και του ρομαντισμού,τη διακρίνουμε επίσης και προγενέστερα, σε ποίημα που εμπνέεται από ένα τραγικό γεγονός .΄΄ Η πολύκαυστος καταστροφή του εκτισμένου επί πασάλων ωδικού καφενείου΄΄ΚΙΒΩΤΟΣ ΄΄ στην κοσμοπολίτικη παραλία(Quai) της Σμύρνης΄΄ και η εκατόμβη των θυμάτων (29 Ιαν. 1873), τον συγκινούν ιδιαίτερα και συνθέτει ποίημα ελεγειακού χαρακτήρα :
(Απόσπ.)΄΄….Ουχί, ουχί, δεν έπρεπε, σύ πικραμένη θάλασσα νά ποτισθής μέ αίμα΄
ποτέ, ποτέ δεν ΄ταίριαζε νά γείνης τέτοιο μνήμα.
Πρίν τούς φονεύσεις έπρεπε νά ρίψης ένα βλέμμα,
νά στοχασθής τά θύματα, νά στοχασθής τό κρίμα.
Κατέπιες τήν ΄΄Κιβωτόν΄΄ με φθόγγους αγωνίας΄
Μίαν στιγμήν προτήτερα τά θύματά σ΄ ήσαν φαιδρά΄
Δέν ήξευραν τά δυστυχή το τέρμα της πικρίας,
Δέν ήξεραν τά δυστυχή σέ δολοφόνον και σκληρά.΄΄
Πώς θα ένιωθε άραγε, σχεδόν μισόν αιώνα αργότερα (1922), εάν αντίκρυζε τον ίδιο χώρο της πυρπολημένης Σμύρνης (Quai);
Ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τον Αμπεντίν Ντίνο έχουμε και από το ομώνυμο άρθρο του Ντίνου(συνωνυμία) Χριστιανόπουλου ( ΄΄ Διαγώνιος΄΄ τεύχος 12 ,Οκτ. -Δεκ. 1967), όπου δημοσιεύει ένα ποίημα του Αμπεντίν επισημαίνοντας στο εισαγωγικό του σημείωμα, ως πηγή έμπνευσης, το΄΄Όλα προσεύχονται΄΄ του Αχ. Παράσχου(γνώριμος και φίλος του Αμπεντίν).
(Απόσπ.)΄΄….Παρθένε, άγγελε λαμπρέ, άλλης ζωής ελπίδα,
αισθάνομαι, ο άνθρωπος εις τήν ζωήν υπνώττει΄
εις τάς εκστάσεις της ψυχής ζώσαν πάντα σε είδα,
είναι ζωή ο θάνατος κι’άς τον νομίζουν σκότη………΄΄
Το ποίημα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα ΄΄Ερμής ΄΄ 23/5/1880 της Θεσσαλονίκης, κατά την περίοδο που ο Αμπεντίν ήταν Βαλής στο βιλαέτι της.
Ωστόσο, ενδιαφέρουσες είναι οι επισημάνσεις του Χριστιανόπουλου και για την πορεία του Αμπεντίν ως πολιτικού, όταν ως υπουργός εξωτερικών συμμετείχε στην μικτή επιτροπή διακανονισμού των ελληνοτουρκικών συνόρων (Θεσσαλία – Ήπειρος)στη Πρέβεζα, με βάση τη συνθήκη του Βερολίνου(1879), όπου αρνήθηκε να αποδεχθεί εντελώς τους όρους της συνθήκης.
Συνδυασμός , της γλώσσας της διπλωματίας με το λυρισμό της γλώσσας….της Ελληνικής .
Το τέλος του οικτρό. Δηλητηριάστηκε με ΄΄πικρό΄΄ καφέ κατ’ εντολή του σουλτάνου, όταν περιήλθε σε δυσμένεια.
Αντώνης Κόντος
