Η προστασία των πατεντών φαρμάκων-εμβολίων προβλέπεται στην TRIPS (Συμφωνία Προστασίας Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας) στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (κυρώθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση με την Απόφαση 94/800/ΕΚ-στο Ελληνικό δίκαιο: Νόμος 2290/1995).
Η Συμφωνία TRIPS προστατεύει το δικαίωμα του δημιουργού ευρεσιτεχνίας σε νέα φάρμακα-εμβόλια για: α)την «Καινοτομία» εφεύρεσης, β)την «Διαδικασία Παραγωγής». Εμποδίζει την αντιγραφή κατασκευής του φαρμάκου-εμβολίου παρέχοντας δεκαετή περίοδο μονοπωλιακής παραγωγής-εμπορίας του στον δημιουργό.
Η δυτική φαρμακοβιομηχανία ανησυχεί ότι η άρση της πατέντας θα οδηγούσε στην αντιγραφή της καινοτομίας MessengerRNA εμβολίων από χώρες όπως Κίνα, Ρωσία, Ινδία. Η Ελληνική φαρμακοβιομηχανία είναι ισχυρή, χωρίς όμως δυνατότητα κατασκευής-παραγωγής εμβολίων σύμφωνα με δηλώσεις εκπροσώπων της βιομηχανίας.
Με οικονομοτεχνική προσέγγιση διαπιστώνεται:
Πρώτον, δεν παράγουν όλες οι φαρμακοβιομηχανίες εμβόλια. Πολλές εταιρείες προσπάθησαν, επένδυσαν αλλά δεν το κατάφεραν, πχ η γαλλική Sanofi/GSK που αναμένεται να αναπτύξει εμβόλιο βασισμένο σε πρωτεΐνη.
Η Bionteck με την Pfizer παράγουν mRNA εμβόλιο, η Moderna επίσης, οι Astra Zeneca, Johnson & Johnson, εμβόλια ιϊκού φορέα. Η επιστημονική έρευνα (Research & Development) είχε τεράστιο κόστος και δεν ήταν μονομερής, αλλά αφορούσε πολλές εναλλακτικές στοχεύσεις εκ των οποίων πέτυχε η μία.
Αν οι εταιρείες αποζημιωθούν με το R&D κόστος πιθανολογείται ότι θα δεχτούν να διαθέσουν τις πατέντες.
Δεύτερον, τα εμβόλια λόγω του σκοπού για τον οποίο προορίζονται, τιμολογούνται χαμηλά. Τα υψηλά κέρδη οφείλονται στον μεγάλο αριθμό διάθεσης εμβολίων προς κάλυψη του παγκόσμιου πληθυσμού, κάτι που δεν συνέβη για πολλές δεκαετίες.
Οι εταιρείες που καινοτομούν με νέα εμβόλια πετυχαίνουν: κατακόρυφη αύξηση της φήμης τους διεθνώς, μεγέθυνσή του τζίρου, εταιρική ισχυροποίηση, αύξηση χρηματιστηριακής αξίας.
Τρίτον, είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που ένα νέο εμβόλιο παράγεται σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, μικρότερου του έτους, ενώ στο παρελθόν περνούσαν 3,5,7 χρόνια για την ανακάλυψη εμβολίων.
Πως έγινε αυτό;
Σίγουρα ήταν οι μεγάλες και άμεσες χρηματοδοτήσεις επενδύσεων στην έρευνα, τόσο από τις ίδιες τις εταιρείες, όσο και από κράτη και διεθνείς οργανισμούς. Επίσης, δεν έγιναν εκπτώσεις στην ασφάλεια των εμβολίων και οι αρμόδιοι ρυθμιστικοί οργανισμοί δεν ενέκριναν την κυκλοφορία τους χαριστικά, αλλά μετά από σχολαστική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των κλινικών δοκιμών.
Τέταρτον, Για την παραγωγή ενός εμβολίου μετά την υποτιθέμενη άρση της πατέντας, θα απαιτηθούν 2-3 χρόνια, στην καλύτερη των περιπτώσεων, από τη στιγμή που θα εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση και απαιτούνται για μια νέα βιομηχανική μονάδα:
α)Κατάλληλοι χώροι, αρχιτεκτονική μελέτη-κατασκευή εργοστασίου.
β)Ειδικός βιοϊατρικός εξοπλισμός. Εκπαίδευση προσωπικού από δυσεύρετους ειδικούς επιστήμονες του εξωτερικού.
γ)Δοκιμές αξιοπιστίας και ασφάλειας εμβολίου στα αρχικά ποιοτικά χαρακτηριστικά-προδιαγραφές.
δ)Πρώτες Ύλες και διάθεση της παραγωγής.
Αναπάντητα Ερωτήματα που εύλογα προκύπτουν είναι για:
-Το ύψος μιας τέτοιας τεράστιας επένδυσης, ποιος θα το αναλάβει, ιδιωτικός, δημόσιος τομέας, ή συνδυασμός των δύο.
-Ποια η μελλοντική τύχη της επένδυσης, όταν σχετικά σύντομα δεν θα είναι αναγκαία, με τη λήξη της πανδημίας.
-Πως θα διατεθούν τα εμβόλια, σε ποια τιμή, με δεδομένο ότι οι εταιρείες κατασκευής δήλωσαν ότι σύντομα θα ικανοποιήσουν την παγκόσμια ζήτηση.
Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι είναι μάλλον αμφίβολο αν μια τέτοια επένδυση καταστεί κερδοφόρα, βιώσιμη και ικανή να αποσβέσει το κόστος της σε ορατό χρονικό ορίζοντα. Επίσης δεν είναι βέβαιο ότι η άρση της πατέντας θα οδηγήσει στην αύξηση της παραγωγής εμβολίων, αλλά στο αντίθετο αποτέλεσμα όπως δήλωσαν πρόσφατα γερμανοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι.
Συνεπώς η συζήτηση περί άρσης των πατεντών με πρόσχημα την αύξηση της παραγωγής εμβολίων υπέρ των φτωχών χωρών, είναι μάλλον μια ουτοπική συζήτηση.
Σίγουρα λειτούργησε θετικά αφού πίεσε τις εταιρείες να γίνουν ανταγωνιστικές μεταξύ τους αυξάνοντας την παραγωγή εμβολίων υπό την απειλή απώλειας της πατέντας που θα αποτελούσε προηγούμενο και για τα φάρμακα.
Αθανάσιος Πάσχου
Υποπτέραρχος ε.α.
ΜSc-Διεθνές Οικονομικό Δίκαιο
