Πριν λίγο καιρό φίλος ανάρτησε σε κοινωνικό δίκτυο (facebook) ένα κείμενο στα αγγλικά σχετικά με όσους έχουν μία μανία αγοράς βιβλίων, τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις δεν προλαβαίνουν να διαβάσουν, αλλά κοσμούν τις βιβλιοθήκες τους («Η αξία της κτήσης περισσότερων βιβλίων από αυτά που μπορείς να διαβάσεις», “The value of owning more books than you can read”).
Στο ίδιο άρθρο γράφεται ότι ο Στατιστικός Νασίμ Νικόλας Τάλεμπ πιστεύει ότι με το να περιβαλλόμαστε από βιβλία, που δεν έχουμε διαβάσει, εμπλουτίζεται η ζωή μας, διότι μας υπενθυμίζουν όλα όσα δεν γνωρίζουμε! Μάλιστα, τονίζεται στο άρθρο ότι ο Ουμπέρτο Έκο είχε περίπου 30000 (τριάντα χιλιάδες) βιβλία στην προσωπική του βιβλιοθήκη, τα περισσότερα των οποίων δεν τα είχε διαβάσει!
Βλέποντας και τα βιβλία στην προσωπική μου βιβλιοθήκη, συμπέρανα ότι πάσχω από την ίδια νόσο. Πόσες φορές δεν κουβαλούσα σε σακούλες από τα παλαιοβιβλιοπωλεία της Αθήνας βιβλία εκπληκτικά (Άπαντα Πλάτωνα από τις εκδόσεις Πάπυρου, βιβλία του Βράιλα, Αριστοτέλη από διάφορες εκδόσεις, Θεόφιλο Βέικο, Μακράκη, Τσέλερ-Νεστλέ, Θεοδωρίδη, Γεωργούλη, Κορδάτο, Χέγκελ, Τζών Στιούαρτ Μιλ, Παπανούτσο, κ.λπ., κ.λπ.) στο αεροδρόμιο, στο αεροπλάνο και μετά στο σπίτι.
Τα περισσότερα από τα οποία, φυσικά, δεν βρήκα χρόνο να τα διαβάσω και το χειρότερο όλων είναι ότι μου δημιουργούν και ένα συναίσθημα ότι γνωρίζω απειροελάχιστα πράγματα και ότι ο αμείλικτος χρόνος τρέχει τόσο γρήγορα, που ανησυχώ ότι δεν θα προλάβω να τα διαβάσω.
Την άγνοιά μου, την είχα συνειδητοποιήσει από πολλές δεκαετίες, και μάλιστα την μετέφερα στους φοιτητές μου από την πρώτη στιγμή που επέστρεψα στην Ελλάδα, προ αρκετών ετών, ακόμη και για την επιστήμη μου, τα μαθηματικά.
Τους έλεγα ότι γνωρίζω το ένα δισεκατομμυριοστό του ενός δισεκατομμυριοστού από την ύλη των μαθηματικών που υπάρχουν, και με κοίταζαν ενεοί και κεχηνότες! Για ένα νέο 18-20 ετών φαντάζει περίεργο ένας καθηγητής του να παραδέχεται ότι γνωρίζει απειροελάχιστα πράγματα από την επιστήμη του.
Τι έκανε στις σπουδές του; Είναι δυνατόν να μην εκφράζει «αυτοπεποίθηση» λέγοντας «εγώ, ξέρω», όπως κάνουν πιθανά άλλοι συνάδελφοί του;
Το παραπάνω άρθρο, αλλά και οι σκέψεις και ανησυχίες μου, με έκαναν να αρχίσω να αναρωτιέμαι πόσα βιβλία μπορεί να διαβάσει κάποιος σε ένα χρόνο; Ποιος είναι ο πιθανός ελάχιστος και ποιος ο μέγιστος αριθμός βιβλίων που μπορεί να διαβάσει κάποιος σε ολόκληρη την ζωή του;
Όσο και αν φαίνεται παράξενο, το ερώτημα αυτό απασχόλησε αρκετούς συνανθρώπους μας και υπάρχει αντίστοιχο υλικό στο διαδίκτυο. Ας υποθέσουμε ότι διαβάζει κάποιος ένα βιβλίο την ημέρα.
Οπότε επί 365 ημέρες, αφήνουμε τα δίσεκτα, θα διαβάσει 365 βιβλία. Αν θεωρήσουμε ότι ξεκινάει κάποιος στα 20 να διαβάζει μέχρι τα 80 του, προκύπτουν 60 χρόνια. Άρα, 60×365 = 21900 βιβλία είναι ένας μέγιστος αριθμός βιβλίων που μπορεί να διαβάσει ένας φανατικός αναγνώστης. Δεν υπολογίζουμε την δυσκολία του κάθε βιβλίου και θεωρούμε ότι έχει κατανοήσει όσα διάβασε σε όλα αυτά τα βιβλία.
Ένα πιο ήπιο σενάριο θα ήταν να θεωρήσουμε ότι διαβάζει 50 βιβλία κάθε χρόνο, άρα ο αριθμός των βιβλίων που θα διαβάσει σε 60 χρόνια θα είναι 3000 (τρεις χιλιάδες) βιβλία.
Επομένως, ο ελάχιστος αριθμός θα μπορούσε να θεωρηθεί το 3000 και ο μέγιστος το 21900. Δεν λαμβάνουμε υπόψη όσους δεν διαβάζουν καθόλου, ούτε όσους διαβάζουν πολύ λίγο. Έτσι, η επόμενη ερώτηση είναι πόση είναι αυτή η γνώση σε σχέση με την υπάρχουσα;
Η λέξη γνώση έχει θεωρηθεί, επίσης, ότι έχει την Σωκρατική /Πλατωνική σημασία, δηλαδή βρίσκεται στο τέταρτο επίπεδο της «δίχα τετμημένης γραμμής», διότι δεν έχει μόνο σημασία τι διαβάσαμε, αλλά και τι κατανοήσαμε.
Όταν έφθασα στο σημείο αυτό είπα να αναζητήσω τα βιβλία που υπάρχουν σε ένα από τα μεγάλα και πιο γνωστά Πανεπιστήμια της Αμερικής και έτσι έψαξα την βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. Περιλαμβάνει 28 κτίρια και έχει 700 άτομα προσωπικό! Ο αριθμός των τόμων είναι περίπου 20 εκατομμύρια! Επιπλέον, υπάρχουν περίπου 400 εκατομμύρια χειρόγραφα (https://library.harvard.edu/about/about-harvard-library).
Νομίζω ότι είναι περιττό να βρει κανείς το ποσοστό των 21900 βιβλίων που μπορεί να διαβάσει ένας πολύ επιμελής αναγνώστης/μελετητής σε σχέση με τα 20 εκατομμύρια τόμους, αλλά ας το κάνουμε για δεοντολογικούς λόγους, αλλά και ευκολίας σύγκρισης.
Πρόκειται για το 0,11%! Επομένως, όσο και να διαβάζει κάποιος θα έχει καταφέρει σε όλη του την ζωή να διαβάσει το πολύ 0,11% των τόμων της Βιβλιοθήκης του Χάρβαρντ.
Άρα, πώς μπορεί να πει κάποιος ότι γνωρίζει; Μήπως, λοιπόν, πρέπει να καταργήσουμε το γενικό «ξέρω» από το λεξιλόγιό μας και να αντικαταστήσουμε με το ότι «η άποψή μου είναι το Α» και ότι στο απειροελάχιστο ποσοστό που είναι το αντικείμενό μου έχω πλήρη γνώση;
Μήπως, ο Σωκράτης, επειδή ακόμη και στην εποχή του η γνώση ήταν αρκετά μεγάλη περιοριζόταν στο να λέει ότι «ένα γνωρίζω ότι δεν γνωρίζω»; Άρα, προσδιορίζοντας τι είναι αυτό που δεν γνωρίζω (την άγνοιά μου δηλαδή), αρχίζω να μελετώ, να διερευνώ το θέμα και ανεβαίνοντας σε επίπεδα, όπως η έλικα, προσπαθώ να το γνωρίσω;
Άρα, η απεραντοσύνη της γνώσης ας μας βοηθήσει να αντιληφθούμε την άγνοιά μας και με ταπεινοφροσύνη ας σκύψουμε πάνω στα θέματα που μας απασχολούν και κυρίως σε αυτά που μπορούν να μας βελτιώσουν σαν ανθρώπους.
Θα ήθελα να κλείσω με ένα απόσπασμα του Κικέρωνα. Λέει κάπου ότι «μήπως οι καλύτεροι και σοβαρότεροι από όλους τους υπόλοιπους φιλοσόφους δεν ομολογούν ότι υπάρχουν πολλά που δεν ξέρουν και πολλά τα οποία πρέπει να μελετήσουν ξανά και ξανά για να τα μάθουν;» (Κικέρων, «Το φάρμακο της λύπης»).
Βασίλης Τσιάντος
Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος
Πρόεδρος Δ.Ε. Παραρτήματος Καβάλας Ε.Μ.Ε.
