Η Θάσος το 1821 ζούσε κάτω από ένα καθεστώς ευνοϊκών προνομίων, που τους παραχώρησε ο νέος κυριάρχης τους Μεχμέτ Αλής. Οι κάτοικοι του νησιού κάτω από μια σκιώδη τουρκοαιγυπτιακή εξουσία βρίσκουν την ευκαιρία να αποκρυσταλλώσουν μια μορφή ιδιότυπου κοινοτικού πολιτεύματος, που προκαλούσε τον θαυμασμό του κάθε επισκέπτη.
Παράλληλα με την τουρκική και αιγυπτιακή εξουσία αναπτύσσεται στη Θάσο και μια ελληνική κοινοτική εξουσία.
Τον Ιούνιο του 1821 η Θάσος βρέθηκε στη δίνη των γεγονότων. Ψαριανά πλοία αποβιβάζουν ενόπλους στην Αστρίδα, που ανεβαίνουν στο Θεολόγο, πρωτεύουσα τότε του νησιού, όπου οι κάτοικοι τούς υποδέχονται με μεγάλο ενθουσιασμό.
Πρόεδρος της Θάσου ήταν τότε ο Χατζηγιώργης Μεταξάς, ο οποίος είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία από τον Θάσιο Φιλικό αρχιμανδρίτη Καλλίνικο Σταματιάδη.
Στη σύσκεψη που ακολούθησε στο αρχοντικό του, ο σκεπτικιστής και μεγάλης ηλικίας πρόεδρος εξέφρασε τους δισταγμούς του για την επιτυχία της εξέγερσης, γιατί η Θάσος ήταν απομονωμένη στο βορειοανατολικό Αιγαίο και εκτεθειμένη στους πολυάριθμους Τούρκους, που ζούσαν στα απέναντί τους παράλια.
Η ενθουσιώδης νεολαία, όμως, που είχε συγκεντρωθεί έξω από την οικία του Χατζηγιώργη, όπου συνεδρίαζε η προεστοδημογεροντία του Θεολόγου με τον αρχηγό των ενόπλων Ψαριανών, τον παρέσυραν στη μεγάλη απόφαση.
Όταν αποχώρησαν οι ένοπλοι Ψαριανοί από τη Θάσο και οι Τούρκοι συγκεντρώνονταν στην Κεραμωτή για απόβαση στο νησί, έντρομοι οι Θάσιοι έστειλαν αντιπροσώπους στα Ψαρά και ζήτησαν βοήθεια.
Δύο πλοία των Ψαριανών, του Αναγνώστη Καλημέρη και του Μανόλη Βαλαβάνου, κατέφθασαν στη Θάσο και βομβάρδισαν τα τουρκικά στίφη, που είχαν συγκεντρωθεί στην Κεραμωτή, τα οποία και διεσκόρπισαν.
Ο αρχικός ενθουσιασμός, όμως, των Θασίων μεταβλήθηκε γρήγορα σε αγωνία από τον φόβο της απόβασης των Τούρκων στο νησί τους. Ο Χατζηγιώργης υπέδειξε στους συντοπίτες του να ρίξουν όλη την ευθύνη της εξέγερσης σ’ αυτόν και ο ίδιος αυτοεξορίστηκε για να μην κακοπάθουν οι συμπατριώτες του.
Η υποταγή της Θάσου έγινε τον Δεκέμβριο του 1821 όπως σημειώνεται στην από 24-12-1821 έκθεση του αυστριακού προξένου της Θεσ/νίκης deChoch. Ο θετός γιος του Χατζηγιώργη, Δημήτριος Χ#Γιαξής, που πρωτοστάτησε στο επαναστατικό κίνημα, συνέχισε τη δράση του και προσέφερε πολλά στον ιερό αγώνα, όπως και πολλοί άλλοι Θάσιοι, που εγκατέλειψαν τη Θάσο κι αγωνίσθηκαν στη νότια Ελλάδα.
Το 1972 με αίτημα της Θασιακής Ένωσης προς τον τότε δήμαρχο Ευάγγελο Ευαγγελίου στήνονται στην Καβάλα οι προτομές των δύο Θάσιων αγωνιστών του 1821, του αρχιμανδρίτη Καλλίνικου Σταματιάδη και του πρωταγωνιστή της Επανάστασης Χατζηγιώργη Μεταξά.
Η Θασιακή Ένωση Καβάλας σε συνεργασία με το Δήμο Θάσου για τα διακόσια χρόνια του εορτασμού της παλιγγενεσίας προγραμμάτισε τις παρακάτω δράσεις στη Θάσο:
– Τρεις εκδηλώσεις, μία στον Λιμένα, μία στο Θεολόγο και άλλη μία στο Καζαβίτι με παρουσίαση ιστορικών γεγονότων και βιογραφίες αγωνιστών της εθνεγερσίας του 1821. (Οι ακριβείς ημερομηνίες θα καθορισθούν ανάλογα με την πορεία της πανδημίας).
– Tην έκδοση επετειακού τόμου «Θασιακών», αφιερωμένου στους αγωνιστές της Θάσου, που έλαβαν ενεργό μέρος στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Ανάτυπα του επετειακού αυτού τόμου θα διατεθούν στα σχολεία της Θάσου, με σκοπό να γνωρίσουν οι μαθητές μας την τοπική τους ιστορία.
Θάσιοι αγωνιστές του 1821.
- Αρχιμανδρίτης Καλλίνικος Σταματιάδης, Φιλικός από το Καζαβίτι της Θάσου, εμύησε στη Φιλική Εταιρεία τον αρχηγό της εξέγερσης των Θασίων Χατζηγιώργη Μεταξά.
- Χατζηγιώργης Μεταξάς, πρόεδρος και οπλαρχηγός της εξέγερσης του 1821 στη Θάσο. Το λάβαρο της επανάστασης υψώθηκε τον Ιούνιο του 1821 και έληξε τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους με την υποταγή της Θάσου.
- Σωτήριος Δημητρίου από το Θεολόγο της Θάσου, εγκατέλειψε το νησί μετά το ξεψύχισμα της επανάστασης και συνέχισε τον αγώνα του στη νότια Ελλάδα. Συμμετείχε στις μάχες της Κασσάνδρας, των Ψαρών, του Σκοινόλακα, της Αταλάντης, του Τρίκερι .
- Θωμάς Γεωργίου, οπλαρχηγός στον αγώνα του 1821.
- Αυγερινός Βάγιας, αγωνίσθηκε με τον τακτικό του Φαβιέρου και σακατεύτηκε στην τελευταία εκστρατεία κατά της Χίου.
Παράλληλα η Θ.Ε.Κ. για τα διακόσια χρόνια του εορτασμού από την Ελληνική Επανάσταση προγραμμάτισε τις παρακάτω δράσεις στην Καβάλα:
– Δύο εκδηλώσεις για την παρουσίαση Καβαλιωτών Αγωνιστών.
Η μία εκδήλωση «Αναπαράσταση άφιξης λόχου θάσιων εθελοντών στην Καβάλα» (20 Ιουνίου 2021) θα ενταχθεί στις εορταστικές εκδηλώσεις του Δήμου Καβάλας για τα Ελευθέρια της πόλης μας και η δεύτερη θα ενταχθεί στην Ετήσια Πολιτιστική Εκδήλωση της Θ.Ε.Κ. (24 Οκτωβρίου 2021).
– Έκδοση ειδικού τόμου «Θασιακών» (21ος τόμος), σε συνεργασία με την Π.Ε. Καβάλας, αφιερωμένου στους αγωνιστές της Θάσου και της Καβάλας, που έλαβαν ενεργό μέρος στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Όλες οι σκόρπιες βιογραφίες Θασίων και Καβαλιωτών αγωνιστών θα συγκεντρωθούν στον παραπάνω ειδικό τιμητικό τόμο. Ανάτυπα του επετειακού αυτού τόμου θα διατεθούν στα σχολεία της Π.Ε. Καβάλας, με σκοπό να γνωρίσουν οι μαθητές μας την τοπική τους ιστορία.
Καίτοι η Καβάλα δεν είχε μεγάλο χριστιανικό πληθυσμό το 1821, γιατί δεν αριθμούσε πάνω από 300 χριστιανούς, εντούτοις στην Ελληνική Επανάσταση συμμετείχαν τέσσερις μέχρι σήμερα γνωστοί αγωνιστές.
Ο ένας είναι ο Ιλαρίων Καρατζόγλου, βιογραφία του οποίου είχε γράψει ο μακαρίτης καθηγητής Απ. Βακαλόπουλος (Βλ. Πρακτικά Β΄ Τοπικού Συμποσίου Καβάλας, τ. Α΄, Καβάλα 1987, σ. 67-88).
Δεύτερος είναι ο Θεόδωρος Καβαλιώτης, που ένας δρόμος της Καβάλας φέρει το όνομά του.
Ένας τρίτος είναι ο Σερδάρογλου, τον οποίο μνημονεύει η τοπική εφημερίδα «Κήρυξ» το 1926 και τέταρτος είναι ο Γεώργιος Χατζησίμου, παππούς του παππού του ιατρού Δημητρίου Ι. Αστεριάδη (Βλ. Αρχεία του Αρείου Πάγου, Αρχεία της Ακαδημίας Αθηνών, Μητρώο της Φάλαγγος Αγωνιστών 1821 και Επετηρίδα του Ομίλου Απογόνων Αγωνιστών του ΄21.
– Παράλληλα με τις παραπάνω δράσεις προτείνουμε τη μετεγκατάσταση των προτομών δύο θάσιων αγωνιστών του 1821 σε κεντρικό σημείο της πόλης μας, επειδή η μεν προτομή του Καλλίνικου Σταματιάδη υφίσταται πολλούς βανδαλισμούς (φθορές των μαρμάρων, βάψιμο με απρεπή συνθήματα), η δε προτομή του Χατζηγιώργη κρύβεται από τα σταθμευμένα γύρω από αυτήν ΤΑΞΙ.
Σημειώνουμε ότι το 1972, με υπόδειξη της Θ.Ε.Κ. προς τον τότε δήμαρχο Ευάγγελο Ευαγγελίου, στήθηκαν στην πόλη μας οι προτομές δύο θάσιων αγωνιστών του 1821: του αρχιμανδρίτη Καλλίνικου Σταματιάδη σε νησίδα πρασίνου (σήμερα παιδική χαρά) της συνοικίας Τιμίου Σταυρού και του Χατζηγιώργη Μεταξά σε διαχωριστική νησίδα της οδού Μητροπ. Χρυσοστόμου, απέναντι από το Ι.Κ.Α. (σήμερα νησίδα στάθμευσης ΤΑΞΙ).
Ο Πρόεδρος της Θ.Ε.Κ.
Νικόλαος Τσιλογεώργης
(ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ)
