Περισσότερα από 100 χρόνια μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, οι ευρωπαίοι ηγέτες είναι υπνοβάτες που οδεύουν προς έναν νέο ολοκληρωτικό πόλεμο. Το 1914, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις πίστευαν ότι ο πόλεμος θα διαρκούσε τρεις εβδομάδες. διήρκεσε τέσσερα χρόνια και είχε ως αποτέλεσμα περισσότερους από 20 εκατομμύρια θανάτους.
Η ίδια αδιαφορία, nonchalance, είναι ορατή με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Η κυρίαρχη άποψη είναι ότι ο επιτιθέμενος πρέπει να παραμείνει κομμάτια και να ταπεινωθεί. Τότε, η ηττημένη δύναμη ήταν η Γερμανία.
Ορισμένες διαφωνούμενες φωνές, όπως ο John Maynard Keynes, θεώρησαν ότι η ταπείνωση της Γερμανίας θα ήταν μια καταστροφή. Οι προειδοποιήσεις τους δεν εισακούστηκαν. Είκοσι ένα χρόνια αργότερα, η Ευρώπη βρισκόταν ξανά σε πόλεμο, ο οποίος κράτησε έξι χρόνια και σκότωσε 70 εκατομμύρια ανθρώπους. Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ούτε φαίνεται να μας διδάσκει κάτι, αλλά δείχνει ομοιότητες και διαφορές.
Συνεχίζει ο Boaventura De Sousa Santos* (Globetrotter) : Τα εκατό χρόνια πριν από το 1914 πρόσφεραν στην Ευρώπη σχετική ειρήνη. Οι πόλεμοι που έγιναν ήταν βραχύβιοι. Ο λόγος γι’ αυτό ήταν το Συνέδριο της Βιέννης (1814-15), το οποίο συγκέντρωσε τους νικητές και τους ηττημένους των ναπολεόντειων πολέμων για να δημιουργήσει μια διαρκή ειρήνη.
Πρόεδρος του συνεδρίου ήταν ο Klemens von Metternich, ο οποίος φρόντισε η ηττημένη δύναμη (Γαλλία) να πληρώσει για τις ενέργειές της με εδαφικές απώλειες, αλλά να υπογράψει τη συνθήκη με την Αυστρία, την Αγγλία, την Πρωσία και τη Ρωσία για να εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή ειρήνη.
Διαπραγμάτευση ή ολοκληρωτική ήττα
Ενώ οι ναπολεόντειοι πόλεμοι έγιναν μεταξύ ευρωπαϊκών δυνάμεων, ο σημερινός πόλεμος είναι μεταξύ μιας ευρωπαϊκής (Ρωσίας) και μιας μη ευρωπαϊκής (Ηνωμένες Πολιτείες) δύναμης. Είναι ένας πόλεμος δι’ αντιπροσώπων, με τις δύο πλευρές να χρησιμοποιούν μια τρίτη χώρα (την Ουκρανία) για να επιτύχουν γεωστρατηγικούς στόχους που υπερβαίνουν κατά πολύ την εν λόγω χώρα και την ήπειρο στην οποία ανήκει.
Η Ρωσία βρίσκεται σε πόλεμο με την Ουκρανία επειδή είναι ένας πόλεμος με τον Οργανισμό της Βορειοατλαντικής Συνθήκης (ΝΑΤΟ), τον οποίο διοικούν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Το ΝΑΤΟ έχει εξυπηρετήσει τα γεωστρατηγικά συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η Ρωσία, κάποτε σταθερά υπερασπιστής της αυτοδιάθεσης των λαών, θυσιάζει τώρα παράνομα αυτές τις ίδιες αρχές για να επιβεβαιώσει τα δικά της συμφέροντα ασφάλειας, αφού δεν κατάφερε να τα αναγνωρίσει με ειρηνικά μέσα, και για μια μη κρυφή αυτοκρατορική νοσταλγία.
Από την πλευρά τους, από το τέλος του πρώτου ψυχρού πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν να εμβαθύνουν την ήττα της Ρωσίας, μια ήττα που στην πραγματικότητα μάλλον προκλήθηκε περισσότερο από τον εαυτό της παρά προκλήθηκε από την ανωτερότητα του αντιπάλου.
Από τη σκοπιά του ΝΑΤΟ, ο στόχος του πολέμου στην Ουκρανία είναι εκείνος να επιφέρει μια άνευ όρων ήττα στη Ρωσία, κατά προτίμηση αυτή που θα οδηγήσει σε αλλαγή καθεστώτος στη Μόσχα. Η διάρκεια του πολέμου εξαρτάται από αυτόν τον στόχο.
Πού είναι το κίνητρο της Ρωσίας να τερματίσει τον πόλεμο όταν ο βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον παίρνει το ελεύθερο να πει ότι οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας θα συνεχιστούν ανεξάρτητα από τη θέση της Ρωσίας τώρα;
Θα αρκούσε η εκδίωξη του ρώσου pροέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν (όπως συνέβη με τον Ναπολέοντα το 1815), ή η αλήθεια είναι ότι οι χώρες του ΝΑΤΟ επιμένουν να εκδιώξουν την ίδια τη Ρωσία ώστε να σταματήσει η επέκταση της Κίνας;
Υπήρξε επίσης μια αλλαγή καθεστώτος στην ταπείνωση της Γερμανίας το 1918, αλλά όλα αυτά κατέληξαν να φέρουν στον Χίτλερ και σε έναν ακόμη πιο καταστροφικό πόλεμο.
Το πολιτικό μεγαλείο του Ουκρανού προέδρου Volodymyr Zelenskyy θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως η αναγνώριση του γενναίου πατριώτη που υπερασπίζεται τη χώρα του από τον εισβολέα μέχρι την τελευταία σταγόνα αίματος ή η αναγνώριση του γενναίου πατριώτη που, μπροστά στην επικείμενη εγγύτητα τόσων αθώων θανάτων και στην ασυμμετρία της στρατιωτικής δύναμης, επιστρατεύει με επιτυχία την υποστήριξη των συμμάχων του για να διαπραγματευτεί άγρια ώστε να εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή ειρήνη.
Το γεγονός ότι η προηγούμενη κατασκευή είναι τώρα η κυρίαρχη μάλλον δεν έχει να κάνει με τις προσωπικές προτιμήσεις του προέδρου Zelenskyy.
Πού είναι η Ευρώπη;
Κατά τους δύο παγκόσμιους πολέμους του εικοστού αιώνα, η Ευρώπη ήταν το αυτοαποκαλούμενο κέντρο του κόσμου. Γι’ αυτό αποκαλούμε τους δύο πολέμους παγκόσμιους. Περίπου 4 εκατομμύρια ευρωπαϊκά στρατεύματα ήταν στην πραγματικότητα αφρικανοί και ασιάτες. Πολλές χιλιάδες θάνατοι μη ευρωπαίων ήταν το τίμημα που πλήρωσαν οι κάτοικοι των απομακρυσμένων αποικιών των εμπλεκόμενων χωρών, που θυσιάστηκαν σε έναν πόλεμο που δεν τους αφορούσε.
Τώρα, η Ευρώπη δεν είναι παρά μια μικρή γωνιά του κόσμου, την οποία ο πόλεμος στην Ουκρανία θα κάνει ακόμη μικρότερη. Για αιώνες, η Ευρώπη ήταν μόνο το δυτικό άκρο της Ευρασίας, η τεράστια χερσαία μάζα που εκτεινόταν από την Κίνα έως την ιβηρική χερσόνησο και η οποία γνώρισε την ανταλλαγή γνώσεων, προϊόντων, επιστημονικών καινοτομιών και πολιτισμών.
Πολλά από αυτά που αποδόθηκαν αργότερα στον ευρωπαϊκό εξαιρετισμό (από την επιστημονική επανάσταση του δέκατου έκτου αιώνα έως τη βιομηχανική επανάσταση του δέκατου ένατου αιώνα) δεν μπορούν να γίνουν κατανοητά, ούτε θα ήταν δυνατά, χωρίς αυτές τις κοσμικές ανταλλαγές.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία – ειδικά αν διαρκέσει πολύ – κινδυνεύει όχι μόνο να ακρωτηριάσει μια από τις ιστορικές δυνάμεις της Ευρώπης (Ρωσία), αλλά και να την απομονώσει από τον υπόλοιπο κόσμο, ειδικά από την Κίνα.
Ο κόσμος είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτό που φαίνεται μέσα από τους ευρωπαϊκούς ή βορειοαμερικανικούς φακούς. Βλέποντας μέσα από αυτούς τους φακούς, οι ευρωπαίοι δεν ένιωσαν ποτέ τόσο δυνατοί, τόσο κοντά στον μεγαλύτερο σύντροφό τους, τόσο σίγουροι ότι βρίσκονται στη σωστή πλευρά της ιστορίας, με ολόκληρο τον πλανήτη να διοικείται από τους κανόνες της «φιλελεύθερης τάξης», έναν κόσμο που τελικά νιώθει αρκετά δυνατός για να προχωρήσει σύντομα και να κατακτήσει -ή τουλάχιστον να εξουδετερώσει- την Κίνα, αφού καταστρέψει τον κύριο εταίρο της Κίνας, τη Ρωσία.
Βλέποντας με μη ευρωπαϊκούς φακούς, από την άλλη πλευρά, η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες στέκονται αγέρωχα μόνες τους, πιθανώς ικανές να κερδίσουν μια μάχη, αλλά στο δρόμο τους προς τη βέβαιη ήττα στον πόλεμο της ιστορίας.
Πάνω από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε χώρες που έχουν αποφασίσει να μην ενταχθούν στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Πολλά από τα κράτη μέλη του ΟΗΕ που ψήφισαν (σωστά) κατά της παράνομης εισβολής στην Ουκρανία το έκαναν με βάση την ιστορική τους εμπειρία, η οποία συνίστατο στην εισβολή, όχι από τη Ρωσία, αλλά από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αγγλία, τη Γαλλία ή το Ισραήλ.
Η απόφασή τους δεν υπαγορεύτηκε από άγνοια, αλλά από προφύλαξη. Πώς μπορούν να εμπιστευτούν τις χώρες που δημιούργησαν το SWIFT – ένα σύστημα χρηματοοικονομικών μεταφορών που έχει σχεδιαστεί για να προστατεύει τις οικονομικές συναλλαγές από πολιτικές παρεμβάσεις – και στη συνέχεια να καταλήξουν να αφαιρέσουν μια χώρα από αυτό το σύστημα για πολιτικούς λόγους;
Χώρες που υιοθετούν με έπαρση την εξουσία να κατάσχουν τα οικονομικά και τα αποθεματικά χρυσού κυρίαρχων εθνών όπως το Αφγανιστάν, τη Βενεζουέλα και τώρα τη Ρωσία;
Χώρες που σαλπίζουν την ελευθερία της έκφρασης ως ιερή οικουμενική αξία, αλλά καταφεύγουν στη λογοκρισία όταν εκτίθενται;
Χώρες που υποτίθεται ότι έχουν στο επίκεντρο τη δημοκρατία, αλλά δεν έχουν κανέναν ενδοιασμό να οργανώνουν πραξικόπημα κάθε φορά που οι εκλογές έρχονται σε αντίθεση με τα συμφέροντά τους;
Χώρες στα μάτια των οποίων ο «δικτάτορας» Νικολάς Μαδούρο γίνεται εμπορικός εταίρος από τη μια μέρα στην άλλη επειδή οι συνθήκες έχουν αλλάξει;
Ο κόσμος δεν είναι πια ένας τόπος αθωότητας – αν ήταν ποτέ.
*ο Boaventura de Sousa Santos είναι ομότιμος καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κοΐμπρα στην Πορτογαλία. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του είναι Decolonizzare l’Università: The Challenge of Deep Cognitive Justice, Αποαποικιοποίηση του Πανεπιστημίου. Η Πρόκληση της Βαθιάς Γνωστικής Δικαιοσύνης.
Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος contropiano.org
