Εδώ είναι το μεγάλο ανθρωπιστικό και ιστορικό καθήκον των καταπιεσμένων: να απελευθερώσουν τον εαυτό τους και τους καταπιεστές τους…
Έτσι έγραφε ο μεγάλος βραζιλιάνος παιδαγωγός Paulo Freire την άλλη χιλιετία με το γνωστό του «Η παιδαγωγική των καταπιεσμένων». Είναι λέξεις, έννοιες, ιδέες, ουτοπίες και προβοκάτσιες που δεν περνούν πλέον καν από το μυαλό μας, τόσο μακριά φαίνονται από τη σημερινή ισοπεδωμένη σκέψη.
Ανάμεσα στα θετικά σημεία ενός άτυπου πραξικοπήματος όπως αυτού της Νιαμέι- Niamey στα τέλη του περασμένου ιουλίου, είναι ακριβώς αυτό. Η προσπάθεια και η φιλοδοξία να ξεσκεπαστεί το σύστημα που φαινόταν να έχει ταυτιστεί με τη φυσική πραγματικότητα των πραγμάτων.
Τίποτα καινούργιο κάτω από τον ήλιο διότι φαίνεται χαρακτηριστικό κάθε πολιτικού, θρησκευτικού και κοινωνικού καθεστώτος, να μοιάζει ως «φυσικό» και επομένως θεϊκά εγκατεστημένο, γράφει ο Mauro Armanino*.
Η ιδεολογία που «φυσικοποιεί» την πολιτική, την οικονομία και τη θρησκεία που τα υποστηρίζει παρουσιάζεται ως αμετάβλητη και «εγγυημένη» από την συνήθεια, την τάση ή απλώς από τον «αποικισμό» του βλέμματος. Φαίνεται απολύτως φυσικό να υπάρχουν άνθρωποι μέσα στη φτώχεια και άλλοι σε ευημερία ή χλιδή.
Όπως θα φανεί απολύτως φυσικό τα παιδιά των ισχυρών να μορφώνονται στα καλύτερα σχολεία και να είναι μετά αυτά που κυβερνούν τους φτωχούς, διαβόητα «ανίκανους» για αυτοκυβέρνηση και δημοκρατία. Το πραξικόπημα είναι επίσης εκεί για να μας υπενθυμίζει ότι δεν υπάρχει τίποτα το φυσικό στην πολιτική.
Kαταπιεσμένοι και καταπιεστές φαίνονται σαν ένα ζευγάρι που έχει πλέον δύσει γιατί όχι μόνο οι μεγάλες αφηγήσεις της ιστορίας φαίνονται θολές αλλά και επειδή, κατά τα φαινόμενα, αυτοί που τραβούν τα νήματα του συστήματος εξαφανίζονται από τη σκηνή.
Πραγματικά φαίνεται πως το σύστημα, σαν ένα … «καρότσι (που) προχωρά από μόνο του με τις βασίλισσες, τους στρατιώτες του, τους βασιλιάδες του» … όπως έλεγαν οι στίχοι ενός τραγουδιού μιας άλλης εποχής.
Ο ανθρωπιστικός κόσμος, ευρέως παρών στον Νίγηρα και γενικά στο Σαχέλ, τελικά απλώς επιβεβαιώνει την φυσικοποιημένη εκδοχή της κοινωνικής δυναμικής. Θα μιλήσουν κατά το πλείστον για τη βιώσιμη ανάπτυξη και θα ζητήσουν από τους ισχυρούς να είναι πιο γενναιόδωροι απέναντι στους φτωχούς.
Η μεγάλη απάτη του «τετελεσμένου γεγονότος» μπορεί να διαρκέσει χρόνια και γενιές, πολλά εξαρτώνται από αυτούς που διδάσκουν τα μέσα επικοινωνίας και καταφέρνουν να αγοράσουν τις συνειδήσεις των διανοουμένων, από μόνων τους προσεκτικών εξεταστών των σημείων των καιρών.
Η διαστρέβλωση της πραγματικότητας μερικές φορές διαρκεί πολύ αλλά όχι για πάντα. Το ξέρουμε εκ πείρας και ο Αβραάμ Λίνκολν το θυμίζει… «μπορείς να κοροϊδεύεις τους πάντες όλη την ώρα, κάποιους από τους ανθρώπους για όλο τον χρόνο, αλλά δεν μπορείς να κοροϊδεύεις όλο τον λαό όλη την ώρα». Οι μάσκες πέφτουν, μια μέρα και αυτό συμβαίνει όταν το απροσδόκητο φτάνει στην καθεστηκυία τάξη.
….Μόνο η ισχύς που θα προκύψει από την αδυναμία των καταπιεσμένων θα είναι αρκετά δυνατή για να απελευθερώσει και τους δύο … Και αυτό ακριβώς είναι το παράδοξο που συνοδεύει την ανθρώπινη ιστορία. Η δύναμη της κυριαρχίας είναι ανίκανη να δημιουργήσει καινοτομίες που εξανθρωπίζουν γιατί τυφλώνεται από τη δική της αλαζονεία και δύναμη (hybris, ύβρις).
Η εμπειρία διδάσκει ότι, εάν υπάρχει αλλαγή, μπορεί να προκύψει μόνο από εκείνους που συνειδητοποιούν ότι δεν έχουν πια τίποτα να χάσουν εκτός από τη ζωή τους. Οι καταπιεσμένοι του σήμερα, όπως εκείνοι του χθες και πάντα, θα είναι σε θέση να μεταμορφώσουν την πραγματικότητα όταν κάνουν την αδυναμία τους τη μόνη δυνατή ισχύ για αλλαγή.
Για δεκαετίες, ο Νίγηρας κατατάσσεται μεταξύ των φτωχότερων χωρών του πλανήτη και όλες οι απόπειρες «αναγέννησης», που επιχειρούνται με λόγια από πολλούς, θα είναι μάταιες. Αυτό θα συνεχιστεί έως ότου η συνείδηση των καταπιεσμένων, των φτωχών, των περιθωριοποιημένων, των απόντων, των αόρατων, των πουλημένων ή των ομήρων ανοίξει νέους ορίζοντες μέσω της δύναμης των αδύναμων που θα είναι ισχυρή σε βαθμό ώστε να απελευθερώσει τους μεν και τους δε. αμφότερους.
Όπως θυμίζει ξανά ο Freire στο προαναφερθέν βιβλίο. … «Ποιος, περισσότερο από αυτούς, μπορεί να καταλάβει την ανάγκη για απελευθέρωση; Απελευθέρωση στην οποίαν δεν θα φτάσουν τυχαία, αλλά… γνωρίζοντας και αναγνωρίζοντας την ανάγκη να παλέψουν για να την αποκτήσουν. Ένας αγώνας που, λόγω του αντικειμενικού στόχου που θα του δώσει ο καταπιεσμένος, θα είναι μια πράξη αγάπης».
Μόνο υπό αυτήν την προϋπόθεση δεν θα έχει γίνει μάταια το πραξικόπημα στον Νίγηρα.
*Από τη Niamey
Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος contropiano.org
