Τις βραχείες λίστες των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων 2023 (εκδοτικό έτος 2022) ανακοίνωσε το υπουργείο Πολιτισμού.
Το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος διεκδικούν μεταξύ άλλων οι Ρέα Γαλανάκη («Εμμανουήλ και Αικατερίνη», εκδ. Καστανιώτη), Απόστολος Δοξιάδης («Το τηλεφώνημα που δεν έγινε», εκδ. Ικαρος), Γιάννης Καρκανέβατος («Ο πατέρας δεν μιλούσε για αυτά», εκδ. Εστία), Ισμήνη Καρυωτάκη («Φυγόδικος δεν ήμουν», εκδ. Ποταμός) και Αλέξης Πανσέληνος («Λάδι σε καμβά», εκδ. Μεταίχμιο).
Για το βραβείο Διηγήματος-Νουβέλας υποψήφιοι είναι: ο Καβαλιώτης συγγραφέας Θεόδωρος Γρηγοριάδης («Η νοσταλγία της απώλειας», Πατάκης),ο Βαγγέλης Κουτσουράκης («Το δέντρο», Ινδικτος), ο Μιχάλης Μακρόπουλος («Ιστορίες από ένα περασμένο μέλλον», Κίχλη), ο συγγραφέας και αρθρογράφος της «Κ» Παντελής Μπουκάλας («Ο Χριστός στα χιόνια. Εφτά νύχτες στον κόσμο του Αντρέι Ταρκόφσκι», Αγρα), ο Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης («Το όνομά σου», Ροδακιό) κ.ά.
Στην κατηγορία της Ποίησης διαγωνίζονται οι Δημήτρης Αγγελής, Ζέφη Δαράκη, Νίκος Ερηνάκης, Διονύσης Καψάλης, Σταμάτης Πολενάκης κ.ά. ενώ στη λίστα των υποψηφίων για το βραβείο Δοκιμίου-Κριτικής θα βρούμε μεταξύ άλλων τους Χρήστο Λούκο («Η Ερμούπολη της Σύρου, 1821-1950», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) και Ερη Σταυροπούλου («Η Νεοελληνική Ποίηση και το Εικοσιένα», Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών).
Λίγα λόγια για το βιβλίο:
«Οι τριάντα µία διηγήσεις είναι αφηγήσεις προσωπικές, ιστορίες φίλων και περαστικών, εξιστορήσεις που φανερώθηκαν µέσα από καταχωνιασµένα σηµειωµατάρια και το καταστάλαγµα της ζωής. Καταστάσεις πραγµατικές και φανταστικές, ανοµολόγητες και παρανοηµένες, για ανθρώπους που δοκιµάστηκαν στα όρια της ζωής τους.
Κοινά στοιχεία των διηγήσεων η µνήµη, ο πόνος και η απώλεια, οι εµµονές του έρωτα, τα ανθρώπινα παθήµατα. Οι διηγήσεις, σύνοψη και απόσταγµα ζωής, αποτελούν µια αποσπασµατική μυθοπλασία.
Ως αφηγητής δεν θέλησα µόνο να περιγράψω και να στοχαστώ, αλλά να εκτεθώ, να µιλήσω µε ειλικρίνεια, να διηγηθώ ανυπόκριτα µε συγκίνηση και αυτοσαρκασµό, αναζητώντας τη µοναδικότητα του εαυτού µας και την επαφή µε τον αναγνώστη στη χαοτική εποχή µας.
Άραγε πόσο αποκαλυπτόµαστε µέσα από τα λόγια και τις ιστορίες µας; Και πότε η ανάκληση µιας ιστορίας γίνεται εκµυστήρευση µε όλο της το κόστος και όχι απλώς η νοσταλγία της απώλειας;» (Θ.Γ.)
«Βιβλίο χαρακτήρων»
Ιστορίες γνωστών ή κατ’ επίφαση γνωστών του συγγραφέα αποτελούν το βιβλίο. Μέσα τους βασιλεύει η νοσταλγία της ευχαρίστησης και ευφραντικές στιγμές που γεμίζουν τη ζωή των περιγραφόμενων ατόμων.
Είναι έμμεσα μικρά μαθήματα ζωής και ευτυχίας, προσαρμοσμένα στις ιδιαιτερότητες διαφόρων χαρακτήρων. Αλλά αυτή η ευτυχία είναι ιδιαίτερη και ξεχωριστή για τον καθένα τους και άπτεται στην ιδιοσυγκρασία, στις επιλογές και στα βιώματά τους. (Νοστ)αλγία, δηλαδή άλγος, γλυκόπικρο, μας κομίζει η νέα συλλογή του Γρηγοριάδη.
Κάπου χαμηλότονα δεσπόζει η επιθυμία για έρωτα και ζωή, η ανάγκη αυτοκαθορισμού και απόλαυσης, που ουσιαστικά είναι αυτή που πριμοδοτείται και περιγράφεται, υπόκωφα απολαυστικά, χωρίς υπερβολές και βερμπαλισμούς.
Σε αυτή τη φιλοσοφία εντάσσονται και οι μικρές ή μεγάλες ανατροπές που υπάρχουν στις ιστορίες. «Η νύφη φύγει» (σ.91) για να διαλέξει τη δική της ζωή, έστω και μέσα στην «παρεκτροπή» της πορνείας. Ο αρχαιολόγος, αφού βρίσκει αυτό που τον εκφράζει, να αναστηλώσει ένα παλιό αρχοντικό του χωριού του, σκοτώνεται ξαφνικά σε ατύχημα («Ο αρχαιολόγος πέφτει», σ.37).
Ο συγγραφέας, από το οπισθόφυλλο του βιβλίου, μας υποβάλλει τα αυτοβιογραφικά στοιχεία, πραγματικά ή διαθλασμένα, που υποβόσκουν. Έτσι καταμαρτυρείται το επικαιρικό στοιχείο του χρόνου ζωής του και η μερική ή ολική ταύτιση αφηγητή και συγγραφέα.
Οπότε παράλληλα γίνεται μια αποτύπωση των αντίστοιχων εποχών, σε ανθρωπολογικό επίπεδο, μέσα από τους διαγραφόμενους βίους των ηρώων του. Οι εποχές αυτές είναι οι δεκαετίες του εβδομήντα και του ογδόντα και λιγότερο του ενενήντα. Είναι η ένταξη χαρακτήρων μέσα σε εποχές. Παράλληλα παρακολουθούμε τις συγγραφικές ενασχολήσεις του και το πλάσιμο των ηρώων τού βιβλίου του.
Οι αφηγήσεις αυτές παρουσιάζονται ως αρχειακή μνήμη του, ως παλιές ξεσκονισμένες αναμνήσεις, που καταλήγουν σε γλυκιά ενατένηση των βιωμάτων του. Είναι οι άνθρωποι μέσα από τους τόπους, της Θράκης και της Μακεδονίας, όπου βρίσκεται και ο γενέθλιος τόπος του.
Κάποιες μάλιστα φορές το υλικό μοιάζει ηθελημένα αμοντάριστο («Υλικό ιστορίας», σ.46), έτσι ώστε να αποδοθεί πρωτογενώς η συγγραφική πρόθεση και το σκεπτικό δημιουργίας. Οι δυο κεντρικές λέξεις που εστιάζονται στον τίτλο του βιβλίου είναι η «νοσταλγία» και η «απώλεια».
Ο συνδυασμός είναι η θύμηση ως απώλεια με τη διαμεσολάβηση του παρόντος καταγραφής, που τροποποιεί και φιλτράρει τα γεγονότα, πολλές φορές εξωραΐζοντάς τα. Η πιστότητα είναι αδύνατη και ίσως απευκταία, όπως μας λέει και ο Καμύ στο απόσπασμα της προμετωπίδας που χρησιμοποιείται στο βιβλίο: «[…] Κανείς δεν τόλμησε ποτέ ν’ απεικονίσει πιστά τον εαυτό του».
Άρα ο αναγνώστης αναλαμβάνει εκ προοιμίου τον ρόλο του «τυμβωρύχου» της ζωής του συγγραφέα και των ίσως αληθινών ή ως ένα βαθμό αληθινών ηρώων του. Αυτή είναι κυρίως η κινητήρια δύναμη του αναγνωστικού ενδιαφέροντος και λιγότερο η λιγοστή δράση και οι ανατροπές.
Η τεχνική γραφής του Γρηγοριάδη είναι μικρά αποσπάσματα συμβάντων και χρονικά άλματα, χωρισμένα σε μικρές ενότητες μέσα στα διηγήματα, καλύπτοντας μεγάλα χρονικά διαστήματα της ζωής των ηρώων του, που τελικά συνιστούν μια ολοκληρωμένη ιστορία που διασχίζει τον χρόνο.
Μπορούμε να πούμε ότι περιγράφονται οι άνθρωποι μέσα στον χρόνο και υπό την επήρεια γεγονότων χρονικά παραταγμένων, συνήθως με γραμμικό τρόπο. Απομονώνονται μόνο τα ουσιώδη και τα πιο απαραίτητα στοιχεία και οι χαρακτήρες περιγράφονται σφαιρικά αλλά όχι με λεπτομέρεια.
Κάλλιστα θα μπορούσε, με μεγάλη ανάπτυξη των υποθέσεων των διηγημάτων του, να προκύψουν μυθιστορήματα, αλλά δεν είναι αυτός ο συγγραφικός στόχος. Παρά ταύτα, κάποιες στιγμές περιγράφονται και λεπτομέρειες, προσεκτικά όμως επιλεγμένες.
Η διαφορετικότητα και η δυσκολία κατανόησης και αποδοχής της, είτε φυλετική («Μήπως είμαι Άραβας;», σ.229), είτε σεξουαλική («Αδιευκρίνιστες παθήσεις αντρών», σ.198) είναι μερικά από τα θέματά του, όπως και οι πολλαπλές φοβίες που δημιουργούν οι προκαταλήψεις.
Οι περισσότεροι ήρωές του ξεφεύγουν από το συνηθισμένο. Επιλέγονται χαρακτήρες που έχουν κάτι το ιδιαίτερο και σε λιγότερο ή περισσότερο βαθμό ιδιότυπα συμβάντα. Συνοψίζοντας, θα χαρακτήριζα το έργο ως «βιβλίο χαρακτήρων», μια και εκεί κυρίως επικεντρώνεται ο στόχος του. (Γρηγόρης Τεχλεμετζής)
