1821 – 2021
Στα κακοτράχαλα τα βουνά
με το σουράβλι και το ζουρνά
πάνω στην πέτρα την αγιασμένη
χορεύουν τώρα τρεις αντρειωμένοι.
Ο Νικηφόρος κι ο Διγενής
κι ο γιος της Άννας της Κομνηνής.
Δική τους είναι μια φλούδα γης
μα εσύ Χριστέ μου τους ευλογείς
για να γλιτώσουν αυτή τη φλούδα
απ’ το τσακάλι και την αρκούδα.
Δες πως χορεύει ο Νικηταράς
κι αηδόνι γίνεται ο ταμπουράς.
Από την Ήπειρο στο Μοριά
κι απ’ το σκοτάδι στη λευτεριά
το πανηγύρι κρατάει χρόνια
στα μαρμαρένια του χάρου αλώνια.
Κριτής κι αφέντης είν’ ο Θεός
και δραγουμάνος του ο λαός.
Ν. Γκάτσος
Φέτος γιορτάζουμε 200 χρόνια από την έναρξη του Αγώνα για την απελευθέρωση μας.
Τα διακόσια χρόνια μπορεί να φαντάζουν ένα μακρινό παρελθόν στη σκέψη μας, όμως δεν είναι έτσι. Είναι γεγονός ότι όσο μικρότεροι είμαστε στην ηλικία, δύσκολα μπορούμε να συλλάβουμε την έννοια του χρόνου σε σχέση με την ύπαρξή μας.
Όμως, όσο μεγαλώνουμε και μορφωνόμαστε αποκτούμε μία άλλη συνείδηση του χρόνου σε σχέση με την Ιστορία. Για να διαπιστώσουμε πόσο κοντά είμαστε στο 1821 και τους αγώνες του, αρκεί να σκεφθούμε την οικογένεια και τους δικούς μας προγόνους.
Εάν πάμε πίσω στον χρόνο, θα δούμε ότι μόλις σε 7 περίπου γενιές ο συγγενής μας ζούσε εκείνα τα χρόνια. Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφερθώ σε μία εξαίρεση που φέρνει το ’21 ακόμα πιο κοντά μας.
Ο γνωστός μουσικοσυνθέτης Μίκης Θεοδωράκης (96 ετών φέτος) είχε πει πως άκουσε ιστορίες για το 1821 από τον παππού του, ο οποίος τις είχε ακούσει από τον δικό του παππού που είχε ζήσει εκείνα τα χρόνια! Δηλαδή, μόλις 4 άνθρωποι πίσω στην γενεαλογική σειρά και βρεθήκαμε στην εποχή του Αγώνα.
Αυτό από μόνο του ως στοιχείο, δείχνει πως μερικά ιστορικά γεγονότα δεν είναι τόσο μακριά στον χρόνο από όσο τα φανταζόμαστε και ότι ακόμα επηρεάζουν με κάποιο τρόπο την δική μας ζωή. Εκτός αυτού, αν σκεφθούμε ότι εμείς οι Έλληνες ως λαός έχουμε πίσω μας μία Ιστορία 5.000 ετών, τότε ναι τα 200 χρόνια είναι πολύ κοντά μας.
Ας πάμε όμως λίγο πιο πίσω. Στην αρχή των δεινών μας. Από την ήττα στο Ματζικέρτ το 1076, η απόσταση είναι 1.340 χιλιόμετρα ως τις μικρασιατικές ακτές του Αιγαίου και 377 χρόνια από την άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Εκεί στα ανατολικά σύνορα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας γεννώνται οι σύγχρονοι μύθοι και θρύλοι που συνοδεύουν τα κατορθώματα του Διγενή Ακρίτα και σε αυτές τις αφηγήσεις έχει τις ρίζες του το δημοτικό μας τραγούδι…
Όμως 91 χρόνια πριν την άλωση της Βασιλεύουσας, το 1363 οι Οθωμανοί μεταφέρουν και κάνουν 3η πρωτεύουσα του κράτους τους, την ήδη κατακτημένη Αδριανούπολη. Οπότε αντιλαμβανόμαστε ότι ο όρος που έχει επικρατήσει να λέγεται για τα 400 χρόνια σκλαβιάς είναι σχηματικός και αναφέρεται σε μερικές περιοχές.
Διότι η Αθήνα μπορεί να ήταν τουρκοκρατούμενη επί 363 χρόνια (1458 – 1821), η Θράκη όμως υπήρξε σκλαβωμένη για 557 συνολικά έτη (1362 – 1919). Η Καβάλα ελευθερώθηκε μετά από 521 χρόνια (1391 – 1912), ενώ η Θάσος μετά από 455 (1457 – 1912).
Ήταν 22 Φεβρουαρίου 1821 όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ως ηγέτης της Φιλικής Εταιρείας μαζί με 200 άνδρες, περνούσε τον ποταμό Προύθο φυσικό σύνορο εκείνη την εποχή της Ρωσίας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Εκεί τον υποδέχτηκε ο Μιχαήλ Σούτσος, ηγεμόνας της Μολδαβίας και μυημένος στη Φιλική Εταιρεία. Οι δυο άνδρες, μαζί με 2.000 περίπου μαχητές, έφθασαν στο Ιάσιο (πρωτεύουσα της Μολδαβίας) όπου δύο ημέρες αργότερα, ο Υψηλάντης θα υψώσει τη σημαία της Επανάστασης.
Εκείνη την εποχή οι ανατολικές παραδουνάβιες χώρες (Ηγεμονίες), η Μολδαβία και η Βλαχία, αποτελούσαν τότε επικυρίαρχα τμήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο Σουλτάνος διόριζε τους ηγεμόνες, που ήταν συνήθως έλληνες φαναριώτες με πλούσια μόρφωση, όμως δεν είχε το δικαίωμα μεταφοράς στρατού στις χώρες αυτές χωρίς προηγούμενη άδεια της Ρωσίας, μετά την συνθήκη του Βουκουρεστίου (1812).
Εν τούτοις, αξίζει να σημειωθεί ότι τελικά ο Οθωμανικός στρατός εισέρχεται στην περιοχή και στις 7 Ιουνίου δίδεται η πολυαίμακτη μάχη στο Δραγατσάνι, όπου ηττάται ο Ιερός Λόχος. Φυσικά, υπό την ανοχή του Τσάρου και της Ρωσίας…
Στη σημερινή εποχή, ο ποταμός Προύθος αποτελεί το σύνορο μεταξύ των χωρών της Μολδαβίας και της Ρουμανίας. Έτσι θα λέγαμε ότι ο Υψηλάντης περνώντας το ποτάμι αυτό, εισέρχεται στη Βαλκανική Χερσόνησο με σκοπό τον γενικό ξεσηκωμό του πληθυσμού της και στόχο την ανασύσταση της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ξεσηκώνονται οι Έλληνες εναντίον του κατακτητή. Σε μερικές εκατοντάδες μετριούνται τα κινήματα αυτά, είτε σ’ ένα ξέσπασμα τοπικής απελπισίας, είτε παρακινημένοι από Ξένες Δυνάμεις, όπως το πιο πρόσφατο που είχε ξεσηκώσει ο Ορλώφ ως εκπρόσωπος της Μεγάλης Αικατερίνης, στα 1770. (1)
Όμως, αυτή την φορά, οι Έλληνες είναι καλύτερα προετοιμασμένοι: Πολλοί έμποροι και καραβοκύρηδες έχουν πλουτίσει και είναι έτοιμοι να βοηθήσουν στον Αγώνα. Ο λεγόμενος ελληνικός Διαφωτισμός και γενικά η Παιδεία έχει φωτίσει πολλούς Έλληνες.
Ο Κοσμάς ο Αιτωλός επί 20 χρόνια έχει διατρέξει όλο τον ελλαδικό χώρο ιδρύοντας σχολεία και εκκλησίες. Ο Θούριος του Ρήγα ακούγεται παντού και τραγουδιέται από πολλούς. Έτσι λοιπόν εκείνη την Άνοιξη του 1821 το σύνθημα είχε δοθεί και οι Έλληνες εφάρμοσαν το «νυν υπέρ πάντων ο αγών» (2) των αρχαίων προγόνων τους.
Πολλές νέες λαμπρές σελίδες έμελλε να γραφούν στο βιβλίο της Ιστορίας, από τα γενναία κατορθώματα, ταυτόχρονα με σκοτεινές σελίδες των εμφύλιων παθών μας.
Η Ελληνική Επανάσταση ξεκίνησε στη Βλαχία και στη Μολδαβία και απέτυχε. Καταπνίγηκε πριν ακόμα ξεκινήσει στην Κωνσταντινούπολη, τις Κυδωνιές, τα παράλια της Μικράς Ασίας, την Κύπρο, τη Σαμοθράκη, την ανατολική Θράκη, τη Θεσσαλονίκη και αλλού. Απέτυχε στην ανατολική και δυτική Μακεδονία, στην Κρήτη και στη Θεσσαλία, περιοριζόμενη τελικά στη Ρούμελη, την Πελοπόννησο, τα νησιά του Αργοσαρωνικού, τις Κυκλάδες και σε ελάχιστα νησιά του Αιγαίου με σταθερότερη τη Σάμο. (3)
Είναι γνωστή η δράση του Εμμανουήλ Παπά στην περιοχή μας, καθώς υπήρξε πρωτεργάτης της εξέγερσης στη Χαλκιδική και μία από τις αγνότερες και ηρωικότερες μορφές του Αγώνα της Ανεξαρτησίας.
Στη Θράκη εξεγέρθηκε τον Μάρτιο η Σωζόπολη, τον Μάιο η Καλλίπολη και στη συνέχεια η περιοχή Διδυμοτείχου, καθώς και η Σαμοθράκη. Τοπικές εξεγέρσεις σημειώθηκαν και επεκτάθηκαν στις περιοχές Φιλιππουπόλεως, Βάρνας, Αγχιάλου, Μεσημβρίας, Μάκρης, Μαρώνειας και Κεσσάνης. Οι εξεγέρσεις στη Θράκη καταστάληκαν εντός του χρόνου με την ήττα των επαναστατών στη Μάχη του Σαλτικίου και το Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης.
Οπότε, έχουμε έναν γενικό ξεσηκωμό απανταχού των Ελλήνων, στις περιοχές που ζουν και κατοικούσαν εδώ και αιώνες… Ακόμα και από μακρινές χώρες οι Έλληνες του εξωτερικού σπεύδουν μαζί με πολλούς φιλέλληνες να συνδράμουν στον αγώνα για την απελευθέρωση.
Ήρωες πολλοί, χιλιάδες. Αγωνίζονται με πάθος, αυταπάρνηση και θυσιάζονται για να έχουν τα παιδιά τους μία ελεύθερη πατρίδα. Ξεχωρίζουν για την ανδρεία, την τόλμη και την ευφυΐα τους. Ανάμεσα στους επιφανείς ήρωες του Αγώνα στην κορυφή βρίσκονται Κολοκοτρώνης και Καραϊσκάκης.
Δικαίως έχουν υμνηθεί από πολλούς. Αλλά και τα δικά μας χώματα έχουν τους ήρωες τους και θα ήταν άδικο να μην αναφερθούμε στην τοπική μας ιστορία. Διότι δεν πρέπει να δίνεται η εσφαλμένη εντύπωση ότι το ’21 υπήρξε υπόθεση μιας μικρής περιοχής της χώρας μας.
Από την άλλη καλό είναι να τιμούμε και τους δικούς μας ανθρώπους, έτσι όπως πρέπει.
Επειδή από την Παιδεία όλα ξεκινούν, πρώτος αξίζει μνημόνευσης ο Θεόδωρος Αναστασίου ή Καβαλιώτης (1718 – 1789) λόγιος, από τις σημαντικότερες πνευματικές μορφές του ελληνικού κόσμου τον 18ο αιώνα.
Γεννήθηκε στην Καβάλα, γι’ αυτό και ονομάστηκε Καβαλιώτης. Λόγω της ευφυΐας του και της κλίσης του προς τα γράμματα, το Σωματείο των Χαλκέων τον έστειλε στα Ιωάννινα για να μαθητεύσει στον Ευγένιο Βούλγαρη.
Αργότερα πήγε στη Μοσχόπολη ( περιοχή Βορείου Ηπείρου), όπου έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του και διετέλεσε καθηγητής και διευθυντής (από το 1750) μιας από τις πιο γνωστές ελληνικές σχολές του 18ου αιώνα, της Νέας Ακαδημίας. Παντρεύτηκε και χειροτονήθηκε ιερέας. Αφού δίδαξε για πολλά χρόνια, πήγε στην Πόλη και διορίστηκε από τον Πατριάρχη ιεροκήρυκας της πρώτης Ιουστινιανής Αχριδών.
Ο Ιλαρίωνας Καρατζόγλου (1790 – 1841) οπλαρχηγός, γεννήθηκε στην Καβάλα. Συμμετείχε στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, πολεμώντας ως αξιωματικός στις μάχες που έλαβαν χώρα στην Μακεδονία.
Το 1824, και εν μέσω του εμφυλίου πολέμου, μετά από υπόδειξη της κυβέρνησης του Γεώργιου Κουντουριώτη, διατάχθηκε η μεταφορά στρατευμάτων στην Ύδρα, προκειμένου να υπερασπιστούν το νησί από ενδεχόμενη επίθεση του Ιμπραήμ πασά. Έτσι ο Ιλαρίων Καρατζόγλου βρέθηκε στο νησί με το σώμα του, καθώς η πλειοψηφία των στρατευμάτων εκεί ήταν Μακεδόνες.
Εκεί, ως πρωτοπαλίκαρο του Αναστάσιου Καρατάσου, γνωρίστηκε με τον στρατηγό Ιωάννη Μακρυγιάννη και ανέπτυξαν φιλικές σχέσεις. Το 1828 ο Καποδίστριας επιστρέφει στην Ελλάδα και μεταξύ άλλων δημιουργεί τακτικό στρατό.
Ο Καρατζόγλου μένει εκτός στρατεύματος άδικα, όπως αναφέρει ο Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματά του και τον συμβουλεύει να επιστρέψει στην πατρίδα του, την Καβάλα ώστε να προετοιμάσει μία νέα εξέγερση προκειμένου να προσπαθήσει να πιέσει για την ένωση των υπόδουλων Ελληνικών επαρχιών στο υπό ίδρυση Ελληνικό κράτος. Οργανώθηκε μάλιστα και μια μυστική επιτροπή υπό το Μακρυγιάννη, που θα επικοινωνούσε κρυφά με τους αγωνιστές της Μακεδονίας.
Ο Ιλαρίων Καρατζόγλου τελικά κατέληξε στη Χαλκιδική, όπου το έδαφος ήταν πιο πρόσφορο για επαναστατικές ενέργειες και σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε οπλαρχηγός (αρματολός) στο Άγιο Όρος και στα Μαδεμοχώρια.
Εκεί συντηρούσε το επαναστατικό πνεύμα των κατοίκων και πρόσμενε την κατάλληλη συγκυρία και την έξωθεν υποστήριξη προκειμένου να αναλάβει εκ νέου μεγάλες πολεμικές επιχειρήσεις.
Όμως η δράση του δεν σταματάει εδώ. Βρίσκεται παντού, από την Αθήνα μέχρι την Κρήτη και την Αίγυπτο.
Όπου το καθήκον για την πατρίδα το καλεί. Συνομιλεί συχνά με τον Μακρυγιάννη και συνεχίζει την δράση του στην Μακεδονία, μέχρι που συλλαμβάνεται από τους Τούρκους και βρίσκεται φυλακισμένος στην Κωνσταντινούπολη. Στο τέλος αποφυλακίζεται, όμως δολοφονείται από πράκτορες της Ρωσίας, καθώς τον θεώρησαν εμπόδιο στην πανσλαβιστική πολιτική τους.
Ο Μακρυγιάννης έγραψε στα Απομνημονεύματά του για το Λαρίωνα (όπως τον αποκαλούσε): “..και χάσαμε έναν γενναίον άντρα”. Η ζωή και η δράση του Ιλαρίωνα Καρατζόγλου, άνετα θα μπορούσε να γίνει βιβλίο ή μία ταινία.
Επίσης, άλλος ένας γνωστός Καβαλιώτης αγωνιστής, ήταν ο Κωνσταντίνος Σερδάρογλου, που κρεμάστηκε από τους Οθωμανούς κατά το ξέσπασμα της επανάστασης του 1821.
Σημαντικός Καβαλιώτης αγωνιστής του 1821 ήταν και ο πυροβολητής του Ναυτικού Νικόλαος Καγιάσας.
Δυστυχώς δεν υπάρχουν περισσότερα ιστορικά στοιχεία για τη δράση των δύο ανδρών. Ίσως θα πρέπει να γίνει μία ενδελεχής έρευνα για να βρεθεί κάτι παραπάνω για αυτούς.
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 αποτελεί ένα εθνικό ορόσημο. Από τότε ξεκινάει ο μακρύς δρόμος της απελευθέρωσης των Ελλήνων. Με ηρωικές πράξεις, με τεράστιες θυσίες, με ζέση αγωνίσθηκαν οι πρόγονοι μας «υπέρ βωμών και εστιών».
Παναγιώτης Κυριακίδης
Αντιπρόεδρος της Ένωσης Συλλόγων Γονέων του Δήμου Καβάλας.
Σημ.
1 Από το εκπληκτικό βιβλίο της Αθηνάς Κακούρη: 1821 Η ΑΡΧΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ. Εκδόσεις Πατάκη
2 “Ὦ παῖδες Ἑλλήνων, ἴτε,
ἐλευθεροῦτε πατρίδ᾽, ἐλευθεροῦτε δὲ
παῖδας, γυναῖκας, θεῶν τε πατρῴων ἕδη,
θήκας τε προγόνων· νῦν ὑπὲρ πάντων ἀγών.” Στιχ. 400 – 405 «Πέρσαι» του Αισχύλου «Εμπρός, των Ελλήνων
γενναία παιδιά! να ελευθερώσετε πατρίδα,
τέκνα, γυναίκες και των πατρικών θεών σας
να ελευτερώστε τα ιερά και των προγόνων
τους τάφους· τώρα για όλα ᾽ναι που πολεμάτε.»
3 Μαρία Ευθυμίου, απόσπασμα από την απάντησή της στο ερώτημα «Η τελική έκβαση της Επανάστασης ικανοποίησε τις προσδοκίες των πρωταγωνιστών της;» Από το βιβλίο «21 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 1821 Οι αναγνώστες ρωτούν – Οι ιστορικοί εξηγούν» ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 21-3-21
