Με την επιμέλεια του Μιχάλη Μαυρόπουλου
Η ανθρωπότητα εισέρχεται τώρα στην «Εποχή του παγκόσμιου βρασμού», προειδοποιεί ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Antonio Guterres στις 27 ιουλίου. Ο Παγκόσμιος μετεωρολογικός οργανισμός και η ευρωπαϊκή υπηρεσία κλιματικής αλλαγής Copernicus είχαν μόλις ανακοινώσει ότι ο ιούλιος 2023 επρόκειτο να γίνει ο πιο ζεστός μήνας più caldo της ιστορίας της ανθρωπότητας. Αυτός ο βρασμός έχει ήδη βυθίσει στον εφιάλτη 510 εκατομμύρια κατοίκους και όλους τους ζωντανούς οργανισμούς στη λεκάνη της Μεσογείου. Τις τελευταίες δύο εβδομάδες μαίνονται δασικές πυρκαγιές σε πολλές μεσογειακές χώρες: Αλγερία, Ελλάδα, Ιταλία, Τυνησία, Ισπανία, Πορτογαλία, Κροατία… Οι θερμοκρασίες έχουν σπάσει ρεκόρ σε πολλές πόλεις: 49°C στην Τύνιδα, 48,7°C στο Αλγέρι, 48,2°C στο Jerzu (Σαρδηνία), 47,8°C στις Συρακούσες και 47°C και στη συνέχεια 52°C στο Παλέρμο (Σικελία)…
Στη βόρεια Αλγερία, που έχει πιάσει φωτιά περισσότερο από το συνηθισμένο, οι 140 πυρκαγιές δεν έχουν σβήσει πλήρως και οι απώλειες είναι ήδη μεγάλες. Τουλάχιστον τριάντα τέσσερα άτομα, μεταξύ των οποίων δέκα στρατιώτες, έχασαν τη ζωή τους. Εκατοντάδες σπίτια κατέρρευσαν, χιλιάδες εκτάρια δάσους και καλλιέργειες, συμπεριλαμβανομένων οπωροφόρων δέντρων, καταστράφηκαν, γράφουν οι Lan Wei και Rachida El Azzouzi.
Στα ελληνικά νησιά και στο κέντρο της χώρας οι φωτιές εξαπλώθηκαν στους πρόποδες των σπιτιών. Τέσσερις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, μεταξύ των οποίων δύο πυροσβέστες. 50.000 στρέμματα βλάστησης έχουν καεί, σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Από το νησί της Ρόδου, μια «κόλαση στη γη» σύμφωνα με τους κατοίκους, απομακρύνθηκαν 20 χιλιάδες άνθρωποι. Ο Σταύρος Ντάφης, φυσικός στο εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, λέει ότι η καμένη έκταση ξεπέρασε τα 45.000 στρέμματα, διπλάσια από πέρυσι και τριπλάσια από αυτή του 2020.
Στην Σικελία, αυτή την εβδομάδα, πέντε άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε σοβαρές πυρκαγιές. Τα κύματα καύσωνα έχουν λιώσει τα καλώδια ηλεκτρικού ρεύματος και παρέλυσαν προσωρινά την οδική κυκλοφορία και τα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας, καθιστώντας πιο δύσκολο για τους πολίτες να καλούν για βοήθεια, λέει ο Davide Faranda, ερευνητής στο Εργαστήριο Κλιματικής και Περιβαλλοντικών Επιστημών, ο οποίος παρακολουθεί στενά τις «καταστροφικές» καταστάσεις στα μέρη του. «Οι φωτιές και η ζέστη έχουν προκαλέσει μεγάλες επιπτώσεις, φτάνουμε το όριο της προσαρμογής στα άκρα», επιμένει.
Και η θάλασσα βράζει. Τη δευτέρα 24 ιουλίου, το ινστιτούτο θαλάσσιων επιστημών της Βαρκελώνης ανακοίνωσε μια μέση τιμή 28,71°C στη Μεσόγειο, την υψηλότερη ημερήσια θερμοκρασία που έχει καταγραφεί ποτέ. Στο Ιόνιο Πέλαγος, στα ανοιχτά της Κέρκυρας (Ελλάδα), οι τιμές έφτασαν τους 31°C, «ανήκουστες», σύμφωνα με τον Σταύρο Ντάφη. «Δεν είναι απλώς μια θέρμανση που προκαλείται από εποχιακές διακυμάνσεις, η θερμοκρασία αυτής της θάλασσας αυξάνεται χρόνο με το χρόνο. Αυτό που συμβαίνει μας τρομάζει πολύ», προειδοποιεί η Sabrina Speich, ωκεανογράφος στο Ινστιτούτο Pierre-Simon-Laplace και καθηγήτρια γεωεπιστημών στην École Normale Supérieure.
Τα μετεωρολογικά άκρα είναι το άμεσο αποτέλεσμα δύο διαδοχικών έκτακτων αντικυκλώνων, που έπληξαν σχεδόν ολόκληρη την περιοχή της Μεσογείου για περισσότερες από δύο εβδομάδες. «Είναι ένα μοναδικό φαινόμενο», λέει ο Εμμανουήλ Φλαούνας, κλιματολόγος στο ελληνικό Κέντρο θαλασσίων ερευνών, που ζει στου Παπάγου, βορειοανατολικά της Αθήνας. Τη νύχτα, η θερμοκρασία της πόλης παραμένει συχνά πάνω από τους 26°C, το κατώφλι για τον καύσωνα που έχει ορίσει η ελληνική μετεωρολογική υπηρεσία.
Θερμό σημείο απορρύθμισης του κλίματος
Η κλιματική αλλαγή αυξάνει τη συχνότητα αυτών των ακραίων φαινομένων. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), Intergovernmental Panel on Climate Change, σε παγκόσμια κλίμακα, τα κύματα καύσωνα που εμφανίζονταν μία φορά κάθε δέκα χρόνια και κάθε πενήντα χρόνια τώρα έχουν τη δυνατότητα να επαναλαμβάνονται τρεις φορές και πέντε φορές, αντίστοιχα. Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε την τρίτη 25 ιουλίου, το World Weather Attribution, ένα διεθνές ερευνητικό δίκτυο που ειδικεύεται στην ανάλυση ακραίων γεγονότων, απέδωσε τα κύματα καύσωνα που γνώρισε η νότια Ευρώπη μεταξύ της δεύτερης και της τρίτης εβδομάδας του ιουλίου στην κλιματική αλλαγή.
Η κατάσταση στη Μεσόγειο δείχνει αυτό που θα μπορούσε να περιμένει ο κόσμος με μια θέρμανση του πλανήτη +1,5°C. Εάν οι εκπομπές από την καύση ορυκτών καυσίμων έχουν ήδη αυξήσει την παγκόσμια μέση θερμοκρασία κατά σχεδόν 1,2°C σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, η λεκάνη της Μεσογείου, όπου ενισχύονται τα σήματα υπερθέρμανσης του πλανήτη – είναι ένα hotspot-θερμό σημείο της κλιματικής αλλαγής, όπως οι πολικές περιοχές. έχει ήδη θερμανθεί κατά 1,5°C.
Και το μέλλον της λεκάνης θα εξαρτηθεί από την ποσότητα των αερίων του θερμοκηπίου που η ανθρωπότητα επιτρέπει στον εαυτό της να εκπέμπει στην ατμόσφαιρα. Μια μελέτη από το μεσογειακό Δίκτυο εμπειρογνωμόνων για τις κλιματικές και περιβαλλοντικές αλλαγές (MedCCC) δείχνει ότι έως το 2100 η θερμοκρασία της περιοχής θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 0,5-6,5°C περαιτέρω, ανάλογα με τις τροχιές.
Κίνδυνος έλλειψης νερού
Στην Τυνησία «τα φυτά κάηκαν και τα ζώα υπέφεραν από τη ζέστη», λέει η Emna Gargouri, καθηγήτρια-ερευνήτρια υδρολογίας στο Πανεπιστήμιο El-Manar της Τύνιδας, που ζει στην πρωτεύουσα. Τα φύλλα των ελαιόδεντρων κλείνουν τα κύτταρα τους για να μειώσουν την εξατμισοδιαπνοή εις βάρος της παραγωγής λουλουδιών και καρπών, δείχνοντας έτσι μια υπόλευκη όψη. Η υπερβολική ζέστη οδήγησε τους ντόπιους πληθυσμούς σε έναν φαύλο κύκλο: οι διακοπές ρεύματος ήταν συχνές, εξηγεί η ερευνήτρια, «πιθανότατα προκλήθηκαν από αιχμές στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας λόγω της χρήσης των κλιματιστικών».
Η έντονη ξηρασία που πλήττει ολόκληρη τη χώρα είναι επίσης εμφανής, ένα μακροπρόθεσμο πρόβλημα που επιδεινώνεται από τη ζέστη. Λόγω των διαδοχικών επεισοδίων έντονων ξηρασιών από το 2016 και των ανησυχητικών ελλειμμάτων προμηθειών ύδρευσης από φράγματα –που θα μπορούσαν να φτάσουν το 66,1% σε ορισμένα σημεία– η παροχή πόσιμου νερού έχει διακοπεί από το σήμερα στο αύριο από τις 29 μαρτίου 2023, αναφέρει.
Στο Μαρακές, όπου οι θερμοκρασίες έχουν φτάσει τους 47°C, το πιο εντυπωσιακό αποτέλεσμα των πολύ υψηλών θερμοκρασιών είναι και η «η πίεση στους πόρους», προσθέτει ο Mohamed Elmehdi Saidi, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Cadi-Ayyad (Μαρόκο). Αυτό «σπρώχνει το υδρικό στρες σε ανησυχητικά επίπεδα, με τον κίνδυνο περικοπών στο τρεχούμενο νερό», λέει ο ανήσυχος υδρογεωλόγος.
Σύμφωνα με τον Yves Tramblay, υδρολόγο στο Ινστιτούτο αναπτυξιακής έρευνας (IRD), τα υδρολογικά σενάρια του Μαγκρέμπ είναι πολύ απαισιόδοξα. «Οι χώρες του Μαγκρέμπ εξαρτώνται πολύ από τα φράγματα, ειδικά για τις γεωργικές καλλιέργειες». Και προσθέτει: «Είναι καταστροφικό για τα φράγματα».
Ο τυνήσιος γεωγράφος Habib Ayeb, ιδρυτής του Παρατηρητηρίου Διατροφικής Κυριαρχίας και Περιβάλλοντος στην Τυνησία, ανησυχεί για τη συνεχιζόμενη αδικία που γίνεται στον Νότο: «Η Βόρεια Αφρική δεν είναι μόνο μια εστία κλιματικού χάους, είναι μια θερμή εστία του αποικισμού. Και είναι αυτός ο αποικισμός που ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τις καταστροφές που βιώνουμε. Τα ακραία κύματα καύσωνα που κατακλύζουν την περιοχή, οι φονικές πυρκαγιές που καταστρέφουν τη βορειοανατολική Αλγερία, η ξηρασία που σπάει τα ρεκόρ χρόνο με το χρόνο αποκαλύπτουν –σύμφωνα με τον ερευνητή– για άλλη μια φορά τις ανισότητες Βορρά-Νότου που έχουν τις ρίζες τους στον αποικισμό… Αυτό μας βύθισε στην υπανάπτυξη και ο φρενήρης καπιταλισμός μας φυλάκισε».
Για τον Habib Ayeb, «είναι καιρός να πληρώσουν οι χώρες του Βορρά, εκείνες που μολύνουν τον κόσμο, και που μαλώνουν για το αν θα περιοριστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη σε έναν ή δύο βαθμούς, σαν να διαπραγματευόμασταν την πώληση μιας καλής θέλησης ενώ καιγόμαστε». Ενώ η λειψυδρία επιδεινώνεται στη Βόρεια Αφρική, έναν ουσιαστικό πόρο για τη ζωή, αυτός επισημαίνει «καταστροφικές σπατάλες»: «Στις τρεις χώρες μας, Μαρόκο, Αλγερία, Τυνησία, υπάρχουν αρκετά για να θρέψουμε τον σημερινό πληθυσμό αν σταματήσουμε να σπαταλάμε νερό, αντλώντας το σαν να ήταν λάδι για την άρδευση των καλλιεργειών που προορίζονται αποκλειστικά για την εξαγωγή…”.
Σημείωμα: όπως είχαμε ήδη γράψει η κατάσταση αυτής της περιοχής είναι η πιο ανησυχητική στον κόσμο… αλλά οι κυβερνώντες και οι κυρίαρχοι σε όλα τα επίπεδα όχι μόνο δεν κάνουν τίποτα για να περιορίσουν την ολοκληρωτική καταστροφή αλλά αυξάνουν τις πηγές και τα αίτια αυτής της καταστροφής που πληρώνεται με τη ζωή του από τον λιγότερο τυχερό πληθυσμό.
