Ήταν το μακρινό 1973, στο πρώτο έτος της Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ όταν μπήκε για πρώτη φορά στην αίθουσά μας να διδάξει το μάθημα της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής. Ήταν σαράντα χρονών και ήδη μύθος για τη σχολή μας. Δεν έμοιαζε με κανένα άλλο καθηγητή. Λιγομίλητος, αυστηρός, με τα χαρακτηριστικά μυωπικά γυαλιά, λεπτολόγος, με εξαιρετικές πολυγραφημένες σημειώσεις που τις διατηρώ ως κόρην οφθαλμού μέχρι σήμερα. Το πρώτο που έκανε ήταν να κατευθυνθεί στον μαυροπίνακα και να τον γεμίσει με όλες τις κατακόρυφες τομές των μνημείων, που υπήρχαν στις σημειώσεις του. Τον παρακολουθούσαμε άναυδοι και αρκετοί εμπεδώσαμε αμέσως ότι αυτό το μάθημα με αυτόν τον καθηγητή θέλει δουλειά, εξάσκηση, μελέτη, πάθος, αλλιώς δεν το περνάς με τίποτε. Μας βγήκε μακροπρόθεσμα σε καλό, γιατί κατά τη γνώμη μου χωρίς καλή γνώση της Ιστορίας Αρχιτεκτονικής αρχιτέκτων σωστός δεν γίνεσαι ποτέ.
Τον επόμενο χρόνο χαλαρώσαμε, γιατί μετακινήθηκε στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο και ξεκίνησε η επαφή μας με το νέο ευγενέστατο καθηγητή αείμνηστο πλέον Γεώργιο Λάββα που μας άνοιξε νέους ορίζοντες με τη διδασκαλία των νέων ρευμάτων της αρχιτεκτονικής, νεοκλασικισμό, εκλεκτικισμό…
Τον παλιό μας καθηγητή αρκετοί από μας δεν τον ξεχάσαμε ποτέ και συχνά τον επισκεπτόμασταν στο σπίτι-γραφείο της οδού Ιοφώντος για βοήθεια σε επιστημονικά
θέματα, κυρίως όμως για τις διατριβές μας. Στις επαφές αυτές με έκπληξη αναγνωρίσαμε ένα σεμνό και γλυκύ άνθρωπο που ήθελε να μας προφυλάξει από τον πολύ κόπο της ανάδειξης φτωχών μνημείων ενώ κατανοούσε τις καθυστερήσεις λόγω οικογενειακών υποχρεώσεων και πάντα μας βοηθούσε.
Στην Αθήνα φυσικά διέπρεψε και αναδείχθηκε σε ειδικό των αναστηλώσεων. Αυτό που σήμερα θεωρείται αυτονόητο, ότι προτού αναστηλωθεί ένα μνημείο πρέπει να μελετηθεί διεξοδικά ή ότι το νέο υλικό πρέπει να είναι όσο το δυνατόν λιγότερο και με διακριτική παρουσία, εκείνος τα διατύπωσε δύο χρόνια προτού υιοθετηθούν από την περίφημη Χάρτα της Βενετίας (1964). Και ήταν ο πρώτος, που μίλησε για την αρχή της αναστρεψιμότητας: δηλαδή, να μπορεί το μνημείο να επανέλθει στην προ της αναστηλώσεως κατάστασή του. Η Στοά της Βραυρώνας, το Ωδείο Ηρώδου Αττικού, το μαρμάρινο τέμπλο του καθολικού της Νέας Μονής Χίου, η διαμόρφωση της τράπεζας της Ιεράς Μονής Οσίου Λουκά σε μουσείο της ιστορίας της μονής κ.ά. είναι μερικά από τα αναστηλωτικά του επιτεύγματα.
Αλλά όλοι τον έχουμε συνδέσει με την Ακρόπολη της Αθήνας. Ως άμισθο μέλος της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης από τη σύστασή της το 1975, και από το 1985 αδιαμφισβήτητος πρόεδρός της πάλεψε με τις αστείρευτες γνώσεις του, την επανάχρηση αρχαίων λησμονημένων τεχνικών, τη χρήση του πεντελικού μαρμάρου και τη μνημειώδη υπομονή του να τα γιατρέψει από τις πληγές που προκάλεσαν ο χρόνος, η μόλυνση του περιβάλλοντος, οι πόλεμοι και οι λανθασμένες επεμβάσεις του Νικολάου Μπαλάνου. Η ανταμοιβή του, ο Ταξιάρχης του Φοίνικα (2002) από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και το 2013 τα δύο Ευρωπαϊκά βραβεία της Europa Nostra για την Ακρόπολη.
Εξαιρετικές ήταν οι δημοσιεύσεις του για τα αρχαία και βυζαντινά μνημεία. Επιτρέψτε μου όμως να τονίσω τη μεγάλη συμβολή του στη μελέτη των μεταβυζαντινών ναών της χώρας που για καιρό είχαν απαξιωθεί συνδεδεμένα με τα δεινά και τους περιορισμούς της τουρκοκρατίας. Χάρις σ αυτόν και στους επτά μέχρι σήμερα τόμους του συλλογικού έργου «Εκκλησίες στην Ελλάδα μετά την Άλωση», τα μνημεία
αυτά, ταπεινά εξωτερικά, εσωτερικά όμως γεμάτα χρώμα επηρεασμένα από τη λαϊκή τέχνη που μεγαλούργησε κατά την Τουρκοκρατία, καθιερώθηκαν επιτέλους στη συνείδηση μας ως μνημεία του γένους μας. Και ένας ναός από το νησί μας, ο Άγιος Αθανάσιος Κάστρου δημοσιεύτηκε το 1979, στον πρώτο κιόλας τόμο της σειράς, το μόνο μνημείο της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης δημοσιευμένο ως σήμερα στη σειρά!
Ήταν το πρωί της προηγούμενης Τετάρτης όταν διάβασα την είδηση του θανάτου του και κεραυνοβολήθηκα. Δυστυχώς έτσι είναι η ζωή. Όμως ο Χαράλαμπος Μπούρας (Πρέβεζα 1933- Αθήνα 2016) με το έργο που συστηματικά ποτέ ο ίδιος δεν το πρόβαλλε, θα μείνει αθάνατος στη μνήμη μας. Και οπωσδήποτε ο εμβληματικότερος και σοφότερος για πολλούς συναδέλφους, καθηγητής μας θα καθοδηγεί πάντα τους μαθητές του μέσα από τις υποδειγματικές δημοσιεύσεις του!
Σαπφώ Αγγελούδη-Ζαρκάδα
