Εικόνα 1. Το μωασαϊκό του Ωκεανού
Η Αντιόχεια, ιδρύθηκε το 330 π.Χ. από τον Σέλευκο Α’ το Νικάτορα, στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στη μνήμη του πατέρα του Αντίοχου. Οι πρώτοι κάτοικοι της ήταν Αθηναίοι, Κρήτες, Κύπριοι και Μακεδόνες. Ένα λαμπρό παλάτι, το περίφημο στάδιο, επιβλητικά κτήρια και φαρδιές λεωφόροι, ανέδειξαν την Αντιόχεια σε ηγέτιδα πόλη της ελληνιστικής εποχής, μαζί με το κατάφυτο, γραφικό προάστιό της, τη Δάφνη, όπου υπήρχε ιερό του Απόλλωνα. Η Αντιόχεια αναμφιβόλως υπήρξε το λίκνο του ελληνικού πολιτισμού στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, σταυροδρόμι των μεγάλων φιλοσοφικών ρευμάτων, με μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των επιστημών. Στη συνέχεια, η Αντιόχεια έγινε πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας της Συρίας με πληθυσμό 500.000 κατοίκων. Ήταν η πέμπτη μεγαλύτερη πόλη του αρχαίου κόσμου, μετά τη Ρώμη, την Κωνσταντινούπολη, την Αλεξάνδρεια και την Καρχηδόνα. Εκεί δημιουργήθηκε και η πρώτη κοινότητα των Χριστιανών.
Όλα αυτά ως το μεγάλο σεισμό του 526 μ.Χ., που με επίκεντρο του τα σύνορα Τουρκίας-Συρίας και μέγεθος 7 βαθμών, ισοπέδωσε την Αντιόχεια, τη Δάφνη και το λιμάνι της Σελευκίας Πιερίας, όπου η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε κατά 80 εκ. Ακολούθησε τεράστια πυρκαγιά που κατέστρεψε όσα κτήρια είχαν μείνει όρθια, μαζί και τα τείχη που δεν ξαναχτίστηκαν. Εκτιμάται ότι σχεδόν 250.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, μεταξύ αυτών και ο πατριάρχης Αντιόχειας Ευφράσιος.
Ο νέος αυτοκράτορας, Ιουστινιανός (527-565), ασχολήθηκε αμέσως με την ανοικοδόμηση, δίνοντας προτεραιότητα στα χριστιανικά μνημεία. Υπήρξε η πόλη των εθνικών, φιλοσοφικών και θρησκευτικών αντιθέσεων, αλλά και των θεαμάτων και της πολυπολιτισμικότητος. «Βασίλισσα της Ανατολής» (κατά τον Mgr Duchesne) η Αντιόχεια υπήρξε σπουδαία πνευματική και καλλιτεχνική πηγή της οποίας το νάμα διέρρευσε στη Κωνσταντινούπολη, παραμένοντας μητρόπολη του μεσαιωνικού ελληνισμού. Από τον 10ο αιώνα και μετά όμως παρήκμασε, λόγω των σφοδρών επιδρομών των Αράβων και Σταυροφόρων, καθώς και της αλλαγής των εμπορικών δρόμων προς τη Δύση.
Εικόνα 2. Σωτηρία
Το 1932 το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, τα μουσεία Λούβρου, Τέχνης της Βαλτιμόρης, Τέχνης του Worcester, και η θυγατρική του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ Dumbarton Oaks, χρηματοδότησανε αποστολές στους αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής της. Προσπαθούσαν να αποκαλύψουν σπουδαία μνημεία, παλάτια και θησαυρούς, αλλά απογοητεύτηκαν όταν αυτά που ανακαλύφθηκαν, ήταν ερείπια σπιτιών. Ήταν όμως καταπληκτικά τα περισσότερα από 300 ψηφιδωτά περίπλοκα δάπεδα που ανακάλυψαν οι αρχαιολόγοι. Τα ψηφιδωτά αυτά, δείχνουν τη σχέση μεταξύ των καλλιτεχνικών μορφών της αρχαίας Ελλάδας, της Ρώμης και του πρώιμου χριστιανισμού. Είναι τεράστια. Χαρακτηριστικά, το “The Worcester Hunt”, το μεγαλύτερο μωσαϊκό της Αντιόχειας, που βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει διαστάσεις 6,26μ. x 7,11μ. Οι εικόνες τους είναι ρεαλιστικές με καθαρά γεωμετρικά μοτίβα. Το 1933, ενώ η αποστολή βρισκόταν ακόμη στην Αντιόχεια, οι Σύριοι μετά από σύσταση του Γάλλου αρχαιολόγου και επιθεωρητή αρχαιοτήτων Claude M. Prost ξεκίνησαν την οικοδόμηση του Μουσείου της Αντιόχειας, σχεδιασμένο από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Michel Écochard (1905-1985), αρχιτεκτονικό σύμβουλο της Συριακής κυβέρνησης. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1938.
Το 1939 αποχώρησε η ξένη αρχαιολογική αποστολή, αφήνοντας επί τόπου τα μισά από τα ψηφιδωτά που ανακαλύφθηκαν. Τα υπόλοιπα, κατακερματίστηκαν ανά δωμάτια, μεταξύ των ιδρυμάτων που συμμετείχαν στην ανασκαφή. Χαρακτηριστικά για μια έκθεση στο Μουσείο Τέχνης του Worcester το 2000, για να συναρμολογηθεί το δάπεδο μιας οικίας, συγκεντρώθηκαν ψηφιδωτά από το Παρίσι, τη Βαλτιμόρη, το Πρίνστον και το Wellesley.
Μετά την κατάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Αντιόχεια περιήλθε στην κατοχή των Γάλλων και το 1939, παραχωρήθηκε από την Κοινωνία των Εθνών στην Τουρκία. Ευτυχώς διατηρήθηκαν οι δραστήριες θρησκευτικές μειονότητες των Αλεβιτών, Καθολικών και Ορθοδόξων Χριστιανών και Εβραίων, που συνυπήρχαν, με τη σουνιτική πλειοψηφία. Το νέο μουσείο τέθηκε φυσικά υπό τουρκικό έλεγχο και λειτούργησε για το κοινό το 1948, έχοντας πέντε επισκέψιμες αίθουσες. Τη δεκαετία του 1970 κατασκευάστηκε ένα επιπλέον κτίριο και το 2000, ο αριθμός των εκθεσιακών αιθουσών αυξήθηκε σε οκτώ. Το Μάιο του 2011 θεμελιώθηκε το νέο σύγχρονο μουσείο του οποίου η πρώτη φάση ολοκληρώθηκε το 2014 και άνοιξε στις 28 Δεκεμβρίου. Η δεύτερη φάση ολοκληρώθηκε στις 2 Μαρτίου 2019, οπότε και λειτούργησε ως σύνολο.
Στις 6 Φεβρουαρίου του 2023, ο φοβερός σεισμός των 7,8 Ρίχτερ ισοπέδωσε την πολυπολιτισμική πόλη των 217.000 κατοίκων. Η Αντιόχεια δεν υπάρχει πιά! Η μεγάλη ένταση του σεισμού σε συνδυασμό με τα ακατάλληλα οικοδομικά υλικά την κατέστρεψαν, όπως ακριβώς το 527. Τότε επενέβη ο Ιουστινιανός, τώρα ποιός; Μια αχτίδα αισιοδοξίας μας έδωσε η διαπίστωση ότι το νέο μουσείο της παρέμεινε άθικτο, λόγω της αντισεισμικής του κατασκευής, φρουρούμενο για το φόβο της λεηλασίας.
Εικόνα 3. Το νέο Μουσείο
Άραγε άντεξαν τα παραδοσιακά της κτίρια, πετρόκτιστα και ξυλόπηκτα; Σε κάθε περίπτωση, η σκέψη μας είναι κοντά στους ανθρώπους που θρηνούν τους δικούς τους στα ερείπια των σπιτιών τους. Αυτοί χρειάζονται επειγόντως βοήθεια από την διεθνή κοινότητα, υποστήριξη και στέγαση…
Εικόνα 4. Παραδοσιακά ξυλόπηκτα κτίρια. Άντεξαν άραγε;
Σαπφώ Αγγελούδη- Ζαρκάδα
