Παρασκευή 24 Μαΐου περνώ την είσοδο του Εθνικού Μουσείου Μεσαιωνικής Τέχνης της Κορυτσάς. Τη συλλογή του την είχα θαυμάσει δεκαπέντε χρόνια πριν, το 2009, στεγασμένη σε άλλο κτίριο, στον παλιό μητροπολιτικό ναό της Ζωοδόχου Πηγής της πόλης που είχε κακοποιηθεί από τον Εμβέρ Χότζα. Το μουσείο σήμερα διαθέτει μία καταπληκτική συλλογή 6.500 εικόνων των 14ου-19ου αι., καλλιτεχνικών εργαστηρίων που δρούσαν με κέντρο την Αχρίδα και τις περιοχές Πριλέπου, Πρεσπών, και Δυτικής Μακεδονίας. Εικόνες φημισμένων Κρητών ζωγράφων του 16ου αι., του εξαιρετικού ζωγράφου Ονούφριου που το 1547 επέστρεψε στην Καστοριά από τη Βενετία και του Ονούφριου του Κύπριου που μετά την οθωμανική κατάκτηση της χώρας του το 1571, κατέφυγε στις ορθόδοξες κοινότητες της νότιας Αλβανίας, και είναι γνωστός μόνο από οκτώ εικόνες και τις τοιχογραφίες της Κοίμησης Θεοτόκου στην Βλαχοραντζή. Αλλά και εικόνες των φημισμένων ζωγράφων του 18ου αι., Δαβίδ από τη Σελενίτσα, Κωνσταντίνου Ιερομονάχου και των Κωνσταντίνου και Αθανασίου από την Κορυτσά.
Η έκθεση του 2009, βασιζόταν σε 88 εικόνες που συντηρήθηκαν στα πλαίσια του πενταετούς διακρατικού προγράμματος που εκπονήθηκε από το Μουσείο Βυζαντινού πολιτισμού της Θεσσαλονίκης, το Ευρωπαϊκό Κέντρο βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και του Εθνικού Μουσείου Μεσαιωνικής Τέχνης της Κορυτσάς. Το πρόγραμμα όφειλε την εκκίνησή του στην έμπνευση του προξένου μας στην Κορυτσά το 1999, Νικολάου Γαριλίδη, ο οποίος ανταποκρίθηκε άμεσα στην έκκληση του διευθυντού του Μουσείου που ζητούσε βοήθεια για τη διάσωση των εικόνων. εικόνες επιλέχθηκαν από την. Κ. Τούρτα, διευθύντρια του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης και μεταφέρθηκαν στα εργαστήρια του μουσείου. Παράλληλα οι συντηρητές της Κορυτσάς, απόφοιτοι της Σχολής Καλών Τεχνών των Τιράνων, χωρίς εξειδικευμένες γνώσεις συντήρησης, είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν και να συμμετάσχουν στην αποκατάσταση των εικόνων χάρις στο κυλιόμενο πρόγραμμα παραμονής στη Θεσσαλονίκη δύο συντηρητών ανά μήνα. Είναι ενδιαφέρον, ότι στο πρόγραμμα εργάστηκαν και δύο Καβαλιώτες συντηρητές, η Δήμητρα Λαζίδου, που ήταν και υπεύθυνη οργάνωσης της συντήρησης και ο Βάιος Γανίτης. Στο τέλος, οι αποκαταστημένες εικόνες εκτέθηκαν στο Μουσείο της Θεσσαλονίκης, το διάστημα 14/03-02/06/2006.
Είχα εντυπωσιαστεί πολύ από την έκθεση του 2009 και με μεγάλο ενδιαφέρον έσπευσα να δω τη νέα.Η παρουσίαση των εικόνων στο νέο κτίριο έχει αλλάξει, αλλά είναι εξίσου εντυπωσιακή, όπως και η παλιά.Μας ξενάγησε συντηρητής του μουσείου, που έχει σπουδάσει στην Ελλάδα.
Φυσικά μας ξεναγούσε αποσιωπώντας τις ελληνικές επιγραφές των εικόνων και την προέλευση των ζωγράφων τους. Αναμενόμενο. Το απίστευτο ήταν ότι ενώ ανέφερε όλη τη δύσκολη κατάσταση που επικρατούσε στο μουσείο επί Χότζα, δεν είπε κουβέντα για τη συμβολή της Ελλάδας στο πενταετές πρόγραμμα αποκατάστασης των 88 εικόνων και στην επιμόρφωση των Αλβανών συντηρητών. Φυσικά του το υπενθύμισα, αλλά η προσπάθειά του να το υποτιμήσει ήταν παροιμιώδης. Και είχε σπουδάσει και στην Ελλάδα….. Ήταν τόσο κάθετος, ώστε επιστρέφοντας ξαναδιάβασα για να βεβαιωθώ τον κατάλογο της έκθεσης των εικόνων στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης. Ανακουφίστηκα όταν διάβασα τις θερμές ευχαριστίες του διευθυντή του Μουσείου Κορυτσάς Lorenc Glozheni.
Άθελά μου συνέκρινα την αντιμετώπιση μας ως επισκεπτών στον νότια Ιταλία, όπου μόλις φτάσαμε στις Συρακούσες, αρχαία αποικία της Κορίνθου και πληροφορήθηκαν ότι είμαστε Έλληνες, όλοι φώναζαν με ενθουσιασμό και υπερηφάνεια: Κόρινθος, Κόρινθος!
Τελικά δύσκολα και πολυεπίπεδα τα θέματά μας με τα Βαλκάνια. Και όσον αφορά τις εικόνες, μελαγχόλησα διπλά, όταν σκέφτηκα και την πρόσφατη κατασυκοφάντηση του μελλοντικού Μουσείου Εικόνων της πόλης μας με το όνομα κειμηλιοαρχείο… Τόσοι αιώνες λαμπρής ελληνικής μεσαιωνικής εικονογραφίας στο σκοτάδι…..
Σαπφώ Αγγελούδη-Ζαρκάδα
