Κάθε μικρή ή μεγάλη βόλτα στον «Δρόμο του Νερού», στο περιβαλλοντικό μονοπάτι βορειοανατολικά της πόλης της Καβάλας, θυμίζει στον ανήσυχο περιπατητή την ιστορία ενός πολύτιμου αγαθού.
Το νερό, στα τέλη του 15ου αιώνα έπρεπε να διανύσει μια τεράστια απόσταση, με αφετηρία τα βουνά και χάρη στην κλίση του εδάφους και τα πέτρινα υδατογεφύρια της εποχής να φτάσει μέχρι την άνυδρη χερσόνησο της Παναγίας, τη σημερινή παλιά πόλη της Καβάλας. Ένα από τα πιο εμβληματικά μνημεία της Καβάλας, οι Καμάρες, ήταν η κατάληξη αυτού του υδάτινου μονοπατιού, όπου μέσω ενός κτιστού αγωγού μεταφερόταν το νερό από το βουνό στην πόλη.
Συνολικού μήκους 10,5 χλμ, το ξεχωριστό αυτό μονοπάτι, εύκολο και βατό, ξεκινά από το χωριό της Παλαιάς Καβάλας, διέρχεται μέσα από ένα τυπικό μεσογειακό τοπίο, παρέχει θέα στα τενάγη των Φιλίππων, στο Θρακικό πέλαγος και τη Θάσο.
Στο μέσο περίπου αυτής της διαδρομής, ο επισκέπτης συναντά τη «Μάνα του Νερού», την κύρια πηγή που υδροδότησε επί αιώνες την πόλη της Καβάλας. Από εκεί και έως την απόληξή του στις παρυφές της Καβάλας, η διαδρομή κινείται πάνω στον κτιστό αγωγό του μεσαιωνικού υδραγωγείου.
Περνά τις πετρόχτιστες υδατογέφυρες που χρησιμοποιήθηκαν για τη διέλευσή του πάνω από τις ρεματιές. Συναντά ερείπια από τις κρήνες και τις ποτίστρες που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες πεζών και ζώων. Διασταυρώνεται με δεξαμενές που αναλάμβαναν τον καθαρισμό του νερού.
Το ιδιαίτερο αυτό μονοπάτι ανασυνθέτει μια διαδρομή αιώνων, γνωστή από την περίοδο της Τουρκοκρατίας ως «δρόμος του νερού», μια ονομασία που έχει διατηρηθεί αναλλοίωτη μέχρι τις μέρες μας.
Αυτό οφείλεται και στη διαχρονική προσπάθεια του δήμου να αναδείξει αυτή την ξεχωριστή ιστορική διαδρομή, καθώς επιτρέπει στους δημότες να επανασυνδεθούν με την πρόσφατη τοπική ιστορία τους, δεδομένου ότι το μονοπάτι αποτελούσε πριν από τον πόλεμο τον πλέον δημοφιλή τρόπο πρόσβασης στην πόλη για τους κατοίκους των ορεινών κοινοτήτων του δήμου Καβάλας.
Η οριστική επίλυση του προβλήματος της υδροδότησης
Στο μυαλό όλων των Καβαλιωτών, η υδροδότηση της πόλης είναι άρρηκτα συνυφασμένη με τον αείμνηστο δήμαρχο Ευάγγελο Ευαγγελίου. Που αν και διορίστηκε δήμαρχος την περίοδο της δικτατορίας, εντούτοις άνοιξε τον δρόμο για το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο έργο υποδομής στη νεότερη ιστορία της πόλης, αυτό της μεταφοράς νερού από τις πηγές της Βοϊράνης στο Καλαμπάκι Δράμας μέχρι την Καβάλα.
Μέχρι και σήμερα, η υδροδότηση της πόλης γίνεται χάρη στη μέριμνα αυτού του ανθρώπου, που για λογαριασμό του δήμου αγόρασε μια υδροφόρα πηγή, δίνοντας οριστικό τέλος στο μείζον πρόβλημα της υδροδότησης της πόλης.
Τα έργα που θα εκτελούνταν στην πόλη στις αρχές της δεκαετίας του 1970 θα την έσκαβαν απ’ άκρη σ’ άκρα. Ήταν έργα εντυπωσιακά και μοναδικά για την εποχή τους που όμως θ’ άλλαζαν ριζικά την εικόνα της για τα επόμενα πενήντα χρόνια.
Καμάρες: Ένα εντυπωσιακό έργο υδροδότησης
Μπορεί το 1969 η μεταφορά του νερού ήταν μια δύσκολη υπόθεση, το 1525 όμως ήταν σχεδόν αδύνατη! Κι αν πριν από σαράντα χρόνια έπρεπε απλώς να σκαφτεί η πόλη για να περάσουν οι σωλήνες, στα τέλη του 15ου αιώνα έπρεπε να κτιστεί ένα εντυπωσιακό υδραγωγείο για να μεταφέρει το νερό, μεταμορφώνοντας κυριολεκτικά την άνυδρη χερσόνησο της Παναγίας από ένα μικρό και ασήμαντο οικισμό σε μια μεγάλη αναπτυσσόμενη πόλη.
Το πιο αναγνωρίσιμο μνημείο της Καβάλας, οι Καμάρες, έχει μήκος 270 μέτρα και μέγιστο ύψος 25 μέτρα. Είναι κτισμένο από ντόπιο γρανίτη και πλίνθους. Πατά πάνω σε 18 ογκώδη μεσόβαθρα και φέρει διπλή και σε ορισμένα σημεία τριπλή σειρά επάλληλων τόξων.
Κατασκευάστηκε για να γεφυρώσει το χαμηλό μέρος που χωρίζει τη χερσόνησο της Παναγίας από τα απέναντι υψώματα. Έτσι, το νερό έφτανε στις δημόσιες κρήνες, τις δεξαμενές, τα λουτρά και τα ιδρύματα της παλιάς πόλης.
Ο ιστορικός και συγγραφέας Κυριάκος Λυκουρίνος σημειώνει με έμφαση: «Το έργο ήταν μεγάλο, δυσανάλογο με το μέγεθος του τότε ασήμαντου οικισμού. Παρόμοιο υδραγωγείο της οθωμανικής περιόδου, τέτοιας κλίμακας και τόσο ισχυρής κατασκευής, δεν εντοπίζεται αλλού. Πιθανολογείται λοιπόν ότι στον ίδιο χώρο υπήρχε υδραγωγείο παλαιότερης περιόδου, πάνω στα απομεινάρια του οποίου κτίστηκαν οι Καμάρες».
Οι δημόσιες κρήνες, «θέατρο» ομηρικών καβγάδων
Στα χρόνια εγκατάστασης των προσφύγων, η Καβάλα αντιμετώπισε τεράστιο πρόβλημα υδροδότησης. Ο πληθυσμός της αυξήθηκε υπερβολικά από 25.000 σε 50.000 και εσωτερικό δίκτυο ύδρευσης δεν υπήρχε. Το νερό έφτανε στην παλιά πόλη μέρα παρά μέρα και μόνο για λίγες ώρες και οι κοινόχρηστες βρύσες γίνονταν θέατρο ομηρικών καυγάδων για το σπάνιο αγαθό.
Στο διάστημα, λοιπόν, 1914-1928, η πόλη δοκιμαζόταν με τραγικό τρόπο από την έλλειψη νερού, γεγονός που οδήγησε σε συστηματικές προσπάθειες για αντιμετώπιση του προβλήματος. Το παλιό αυτό υδραγωγείο ύδρευε την πόλη της Καβάλας μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Διατηρήθηκε σε καλή κατάσταση για τέσσερις αιώνες, χάρη στη συνεχή και συστηματική συντήρησή του και τις κατά καιρούς επισκευές.
Στις μέρες μας, «Ο Δρόμος του Νερού» αποτελεί ένα από ομορφότερα περιβαλλοντικά και ιστορικά μονοπάτια της ανατολικής Μακεδονίας. Πριν από λίγα χρόνια, η ανάδειξή του ανάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και χρηματοδοτήθηκε με 561.150 ευρώ.
Το έργο αυτό περιελάμβανε κατασκευαστικές εργασίες διαμόρφωσης και οργάνωσης του μονοπατιού, καθαρισμούς, μικρής κλίμακας βοηθητικά έργα, οργανωμένες θέσεις θέας, υπαίθρια περίπτερα πληροφόρησης, τοποθέτηση πινακίδων σήμανσης και κατεύθυνσης, ενημέρωσης και ερμηνείας του περιβάλλοντος. Όλα αυτά τα μικρά και μεγάλα έργα εξασφάλισαν την άνετη περιήγηση σε ένα από τα σπουδαιότερα μονοπάτια της περιοχής, που χαίρονται μικροί και μεγάλοι.
Β. Λωλίδης
