-
Παρασκευή, 28 Αυγούστου 2015 10:59
-
Riccardo Gazzaniga *
-
-Ολυμπιακοί Μεξικού, 12 έως 27 Οκτωβρίου 1968
Τρέχουν στις τηλεοθόνες οι εικόνες του παγκοσμίου πρωταθλήματος στίβου. Αδύνατον να μην δω την τελειότητα των χειρονομιών, την ένταση των κορμιών, την ολοκληρωτική αυτοσυγκέντρωση αυτού που υπέφερε χρόνια προπονήσεων και παραιτήσεων γι αυτή την στιγμή.
Γυναίκες και άνδρες στο αποκορύφωμα της φυσικής φόρμας, που αγκαλιάζονται δίχως προβλήματα αντιπαλότητας, δίχως να δίνουν σημασία στις διαφορές του χρώματος στο δέρμα (στην Αϊτή, την περίοδο της εξέγερσης του 1803, απαριθμούνταν επίσημα 64, όλες αυστηρότατα ρατσιστικές οι μεν προς τις δε….), σε σημείο να αντηχεί χαστούκι στο πρόσωπο η εισβολή των τηλεειδήσεων που μας δείχνουν πνιγμένα κορμιά ή να ασφυκτιούν στα καμιόνια, σε πολλές αποχρώσεις του χρώματος (λευκών συμπεριλαμβανομένων, διότι ιρακινοί, κούρδοι, σύριοι, κλπ, κατά βάθος είναι ινδοευρωπαίοι όπως εμείς »αυτόχθονες» ιταλοβλάκες… ή ελληνοβλάκες, θα έλεγα εγώ ο μεταφράζων).
Ο πραγματικός κόσμος όπου κατοικούμε είναι πολύ λιγότερο πολιτισμένος. O »συναγωνισμός» πολύ λιγότερο ευγενής, διότι το διακύβευμα δεν είναι ένα μετάλλιο (και μια οικονομική ηρεμία που μπορεί να φτάσει μέχρι τον αληθινό πλουτισμό), αλλά το morstua, vita mea, ο θάνατός σου η ζωή μου. Φτιαγμένος από χώρους, πεποιθήσεις, σύνορα, που θα ήθελαν να διαιωνιστούν.
Ζούμε σε κόσμο όπου εμπορεύματα και κεφάλαιο »πρέπει» να κυκλοφορούν ελεύθερα, υπό την προϋπόθεση πως δεν μπορούν να κάνουν το ίδιο τα ανθρώπινα όντα. Εκτός εάν έχουν ένα πορτοφόλι αρκετά γεμάτο. Η παγκόσμια αδελφοσύνη των σπορ συχνά είναι αυθεντική και ως εκ τούτου πανέμορφη, όμως σκεπάζει μια παγκόσμια πραγματικότητα αντίθετη. Που πρέπει να ξεπεραστεί δια συγκρούσεων.
Κοιτάζουμε τους αθλητές να τρέχουν σε μια πίστα τέλεια, ακόμη και όταν είναι σπαρμένη από εμπόδια πειθήνια πάντως να υπερπηδηθούν, δίχως συνέπειες. Και, χάρη στην εκλεκτή εργασία του Riccardo Gazzaniga, μπορούμε να θυμηθούμε έναν μικρό ήρωα αντιρατσιστή και λευκό, «νορμάλ» μέχρι το επίθετό του, που συνεθλίβη ανάμεσα στους δυο ισχυρούς μαύρους που με σφιγμένη την γροθιά διασπούν τις υποκρισίες του αληθινού ρατσισμού και του ντε φάκτο apartheid. Ο Peter Norman, το κουράγιο μιας φυσικής χειρονομίας, στην μέση μιας μάχης, σε μια χώρα όπου η αστυνομία – τότε όπως και σήμερα – σφαγίαζε φοιτητές και αντιφρονούντες – και σε ένα αθλητικό σύστημα εξουσίας και διεφθαρμένο μέχρι το μεδούλι, επιλέγοντας την σωστή πλευρά και πληρώνοντας το αντίτιμο.
*****
Οι φωτογραφίες κάποιες φορές εξαπατούν.
Πάρτε αυτή την εικόνα, για παράδειγμα. Διηγείται την χειρονομία ανταρσίας του Tommie Smith και του John Carlos την ημέρα της απονομής των 200 μέτρων στην Ολυμπιάδα του Μεξικού και με κορόιδεψε ένα σωρό φορές.
Την κοίταζα πάντα επικεντρωμένος στους δυο μαύρους ανυπόδητους ανθρώπους, με το σκυμμένο κεφάλι και την γροθιά με μαύρο γάντι προς τον ουρανό, την ώρα που ακούγεται ο αμερικάνικος ύμνος. Μια χειρονομία συμβολική πολύ δυνατή, για να ζητήσουν την προστασία των δικαιωμάτων των αφροαμερικάνικων πληθυσμών σε ένα χρόνο τραγωδιών όπως ο θάνατος του Martin Luther King και του Bob Kennedy.
Είναι η φωτογραφία της ιστορικής χειρονομίας των δυο έγχρωμων ανδρών. Γι αυτό και δεν παρατήρησα ποτέ καλά εκείνο τον άνδρα, λευκό σαν κι εμένα, ακίνητο στο δεύτερο σκαλοπάτι.
Το θεώρησα μια τυχαία παρουσία, έναν κομπάρσο, κάτι σαν παρείσακτο. Αντίθετα, μέχρι που πίστεψα πως εκείνος ο τύπος – έπρεπε να είναι ένας αντιπαθητικός εγγλέζος – αντιπροσώπευε, στην παγωμένη ακινησία του, την θέληση αντίστασης στην αλλαγή που ο Smith και ο Carlos επικαλούνταν με την σιωπηλή τους κραυγή.
Και όμως ξεγελάστηκα. Χάρη σε ένα παλιό άρθρο του Gianni Mura, σήμερα ανακάλυψα την αλήθεια: ο λευκός άνδρας στην φωτογραφία είναι, ίσως, ο πιο μεγάλος ήρωας που αναδύθηκε εκείνη τη νύχτα του 1968.
Ονομάζονταν Peter Norman, ήταν Αυστραλός και έφτασε στον τελικό των 200 μέτρων αφού έτρεξε ένα φανταστικό 20.22 στα ημιτελικά. Μόνο οι δυο αμερικανοί Tommie “The Jet” Smith και John Carlos είχαν τρέξει καλύτερα: 20.14 ο πρώτος και 20.12 ο δεύτερος.
Η νίκη θα είχε αποφασιστεί ανάμεσα σε αυτούς τους δυο, ο Norman ήταν ένας άγνωστος στον οποίον πήγαιναν καλά τα πράγματα. ο John Carlos, μετά από χρόνια, είπε πως αναρωτήθηκε από που είχε ξεπεταχτεί εκείνος ο μικρούλης λευκός. Ένας άνδρας ενός μέτρου και εξήντα οκτώ εκατοστών που έτρεχε γρήγορα όπως αυτός και ο Smith, που ξεπερνούσαν και οι δυο το ένα μέτρο και ενενήντα.
Έφτασε ο τελικός και ο outsider Peter Norman έκανε τον αγώνα της ζωής του, καλυτερεύοντας ακόμη. Έκλεισε στα 20.06, η καλύτερη απόδοσή του ever και αυστραλέζικο ρεκόρ ακόμη σήμερα αξεπέραστο, 47 χρόνια αργότερα.
Mα εκείνο το ρεκόρ δεν έφτασε, διότι ο TommieSmith ήταν αληθινά “The jet” και απάντησε με το record κόσμου. Έριξε τον τοίχο των είκοσι δευτερολέπτων, πρώτος άνθρωπος στην ιστορία, κλείνοντας σε 19.82 και αρπάζοντας το χρυσό.
ο JohnCarlos τερμάτισε τρίτος για μιαν ανάσα, πίσω από την έκπληξη Norman, μοναδικός άσπρος στην μέση των δυο έγχρωμων πρωταθλητών.
Ήταν ένας υπέροχος αγώνας, με λίγα λόγια.
Κι όμως εκείνη η κούρσα δεν θα την θυμόμαστε ποτέ όσο την απονομή της.
Δεν πέρασε πολύ ώρα από το τέλος της για να καταλάβουν όλοι πως θα συνέβαινε κάτι πολύ δυνατό, πρωτάκουστο, στην στιγμή που θα ανέβαιναν στο podio.
ο Smith και ο Carlos είχαν αποφασίσει να φέρουν μπροστά σε ολόκληρο τον κόσμο την μάχη τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα και το νέο τριγυρνούσε ανάμεσα στους αθλητές.
ο Norman ήταν ένας λευκός και έρχονταν από την Australia, μια χώρα που είχε νόμους σκληρού apartheid σχεδόν σαν τους νοτιοαφρικανικούς. Και στην Αυστραλία υπήρχαν εντάσεις και διαμαρτυρίες στους δρόμους και τις πλατείες εξ αιτίας των σκληρών περιορισμών στην μη λευκή μετανάστευση και νόμοι δυσμενών διακρίσεων προς τους αβορίγινες, ανάμεσα στους οποίους οι τρομερές αναγκαστικές υιοθεσίες νεογέννητων προς όφελος οικογενειών λευκών.
Οι δυο αμερικανοί ρώτησαν τον Norman εάν πίστευε στα ανθρώπινα δικαιώματα.
ο Norman απάντησε πως ναι.
Τον ρώτησαν εάν πίστευε στον Θεό κι αυτός, που είχε ένα παρελθόν στον στρατό σωτηρίας, απάντησε ξανά θετικά.
“Ξέραμε πως πηγαίνουμε να κάνουμε κάτι πολύ μακράν από οτιδήποτε έχει να κάνει με τον αθλητισμό κι αυτός είπε “θα είμαι μαζί σας” – θυμάται ο JohnCarlos – Περίμενα να δω φόβο στα μάτια του Norman, αντίθετα είδα αγάπη”.
οι Smith και Carlos είχαν αποφασίσει να ανέβουν στο βάθρο φέροντας στο στήθος ένα στέμμα του Ολυμπιακού Σχεδίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ένα κίνημα αλληλέγγυων αθλητών με τις μάχες για την ισότητα.
Θα είχαν πάρει τα μετάλλια τους ξυπόλητοι, δείχνοντας με αυτό τον τρόπο την φτώχεια των έγχρωμων ανθρώπων. Και θα φορούσαν τα περίφημα μαύρα δερμάτινα γάντια, σύμβολο των αγώνων των Μαύρων Πανθήρων.
όμως πριν προχωρήσουν προς το βάθρο αντιλήφθηκαν πως έχουν μόνο ένα ζευγάρι μαύρα γάντια.
“Φορέστε ο καθένας από ένα” τους πρότεινε ο λευκός δρομέας και αυτοί αποδέχτηκαν την συμβουλή.
Mα στην συνέχεια ο Norman έκανε κάτι ακόμη.
“Εγώ πιστεύω σε εκείνο που πιστεύετε εσείς. Έχετε ένα από εκείνα και για εμένα;“ ρώτησε δείχνοντας το στέμμα του Σχεδίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο στήθος των άλλων δυο. “Έτσι μπορώ να δείξω την αλληλεγγύη μου στον αγώνα σας”.
ο Smith παραδέχτηκε πως του προκάλεσε έκπληξη και σκέφτηκε: “Mα τι θέλει αυτός ο λευκός αυστραλός; Κέρδισε το ασημένιο του μετάλλιο, να τα πάρει και φτάνει!”.
Έτσι του απάντησε πως όχι, γιατί επίσης δεν θα αποχωρίζονταν το στέμμα του. Μαζί τους όμως ήταν και ο ένας λευκός αμερικάνος κωπηλάτης, ο Paul Hoffman, ακτιβιστής του Progetto Olimpico per i Diritti Umani, του Ολυμπιακού Σχεδίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Είχε ακούσει τα πάντα και σκέφτηκε πως “εάν ένας άσπρος αυστραλός ήθελε ένα από εκείνα τα στέμματα, προς Θεού, έπρεπε να το έχει!”. ο Hoffman δεν δίστασε: “Του έδωσα το μοναδικό που είχα: το δικό μου”.
Οι τρεις βγήκαν στον αγωνιστικό χώρο και ανέβηκαν στο podio: τα υπόλοιπα πέρασαν στην ιστορία, με την δύναμη εκείνης της φωτογραφίας.
“Δεν είδα τι γίνονταν πίσω μου – διηγήθηκε ο Norman – Mα κατάλαβα πως όλα πήγαιναν όπως τα είχαν προγραμματίσει όταν μια φωνή ανάμεσα στο πλήθος άρχισε να τραγουδά τον Αμερικάνικο ύμνο, αλλά στην συνέχεια διέκοψε. Το στάδιο έμεινε σιωπηλό”.
Ο αρχηγός της αμερικάνικης αποστολής υποσχέθηκε πως οι αθλητές του θα πλήρωναν για όλη τους την ζωή εκείνη την χειρονομία που δεν είχε καμία σχέση με τον αθλητισμό. Αμέσως οι Smith e Carlos αποκλείστηκαν από την αμερικανική ομάδα και εκδιώχθηκαν από το ολυμπιακό χωριό, ενώ ο Hoffman κατηγορήθηκε κι αυτός για συνωμοσία.
Με την επιστροφή στην πατρίδα οι δυο δρομείς είχαν πολύ βαριές επιπτώσεις και απειλές ενάντια στην ζωή τους.
Όμως ο χρόνος, στο τέλος, τους δικαίωσε και κατέστησαν πρωταθλητές του αγώνα για τα δικαιώματα του ανθρώπου. Αποκαταστάθηκαν συνεργαζόμενοι με την αμερικανική ομάδα στίβου και γι αυτούς ανεγέρθηκε ένα άγαλμα στο Πανεπιστήμιο του San José.
Σε αυτό το άγαλμα όμως δεν υπάρχει ο Peter Norman.
Εκείνο το άδειο σημείο μοιάζει με τον επιτάφιο ενός ήρωα τον οποίον δεν αντιλήφθηκε κανείς. Έναν ξεχασμένο αθλητή, μάλλον, διαγραμμένο, πρώτα απ’ όλα από την χώρα του, την Αυστραλία.
Τέσσερα χρόνια μετά το Messico 1968, με ευκαιρία τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου, ο Norman δεν κλήθηκε στην ομάδα των αυστραλών δρομέων ταχύτητας, παρότι μάλιστα είχε τρέξει τουλάχιστον 13 φορές κάτω από τον χρόνο πρόκρισης των 200 μέτρων και 5 κάτω από εκείνον των 100.
Απογοητευμένος από αυτό, άφησε τον αγωνιστικό στίβο, συνεχίζοντας να τρέχει σε ερασιτεχνικό επίπεδο.
Στην πατρίδα του, την λευκή Australia που ήθελε να αντισταθεί στην αλλαγή, του συμπεριφέρθηκαν σαν έναν παρία, απόβλητο, η οικογένεια απαξιωμένη, η εργασία σχεδόν αδύνατον να ευρεθεί. Έκανε τον καθηγητή γυμναστικής, συνέχισε τις μάχες του σαν συνδικαλιστής κι εργάστηκε κατά καιρούς σε ένα κρεοπωλείο. Ένα ατύχημα του στοίχισε μια σοβαρή γάγγραινα και αυτό του προκάλεσε προβλήματα κατάθλιψης και αλκοολισμού.
Όπως είπε ο John Carlos “Εάν εμάς μας πήραν με τις κλωτσιές στον κώλο εκ περιτροπής, ο Peter αντιμετώπισε μιαν ολόκληρη χώρα και υπέφερε μόνος του”.
Για χρόνια ο Norman είχε μια μοναδική πιθανότητα σωτηρίας: προσκαλέστηκε να καταδικάσει την χειρονομία των συναδέλφων του Tommie Smith και John Carlos, με αντάλλαγμα συγχώρεσης από πλευράς του συστήματος που τον είχε εξοστρακίσει. Μια συγνώμη που θα του είχε επιτρέψει να βρει μια σταθερή εργασία διαμέσου της ολυμπιακής επιτροπής και να είναι μέρος της οργάνωσης των Ολυμπιακών του Sidney 2000.
Αλλά αυτός δεν τα παράτησε και δεν καταδίκασε ποτέ την επιλογή των δυο αμερικανών.
Ήταν ο μεγαλύτερος αυστραλός sprinter που έζησε ποτέ και κάτοχος του record στα 200, κι όμως δεν είχε ούτε μια πρόσκληση στην Ολυμπιάδα του Sidney. Ήταν η αμερικάνικη ολυμπιακή επιτροπή, μόλις αποκαλύφθηκε η είδηση, να του ζητήσει να ενσωματωθεί με την δική της ομάδα και να τον προσκαλέσει στην γιορτή για τα γενέθλια του πρωταθλητή Michael Johnson για τον οποίον ο Peter Norman ήταν μοντέλο και ήρωας.
ο Norman πέθανε ξαφνικά λόγω καρδιακής προσβολής το 2006, δίχως η χώρα του να τον έχει ποτέ αποκαταστήσει.
Στην κηδεία ο Tommie Smith και ο John Carlos, φίλοι του Norman από εκείνο το μακρινό 1968, μετέφεραν το φέρετρό του στις πλάτες, χαιρετώντας τον σαν ήρωα
“ο Peter υπήρξε ένας στρατιώτης μοναχικός. Επέλεξε εν γνώσει του να κάνει τον αμνό της θυσίας στο όνομα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δεν υπάρχει κανείς άλλος να αξίζει περισσότερο από αυτόν να τον τιμήσει η Αυστραλία, να αναγνωρίσει και να εκτιμήσει” είπε ο John Carlos.
“Πλήρωσε το τίμημα της επιλογής του – εξήγησε ο Tommie Smith – Δεν υπήρξε απλά μια χειρονομία για να βοηθήσει εμάς τους δυο, ήταν μια ΔΙΚΗ ΤΟΥ μάχη. Υπήρξε ένα λευκός άνδρας, ένας λευκός αυστραλός άνθρωπος μεταξύ δυο έγχρωμων ανθρώπων, όρθιων την στιγμή της νίκης, όλοι στο όνομα της ίδιας υπόθεσης”.
Μόνο το 2012 το Κοινοβούλιο της Αυστραλίας ενέκρινε μια καθυστερημένη ανακοίνωση για να ζητήσει συγνώμη από τον Peter Norman και να τον αποκαταστήσει στην ιστορία με αυτά τα λόγια:
“Aυτό το Κοινοβούλιο αναγνωρίζει το εξαιρετικό αθλητικό επίτευγμα του PeterNorman που κέρδισε το αργυρό μετάλλιο στα 200 μέτρα στην Πόλη του Μεξικού, με χρόνο 20.06, ακόμη και σήμερα αυστραλιανό ρεκόρ.
Αναγνωρίζει το θάρρος του PeterNorman στο να φορέσει το σύμβολο του Ολυμπιακού Σχεδίου για τα ανθρώπινα Δικαιώματα στο βάθρο, σε αλληλεγγύη με τους TommieSmith και JohnCarlos, που έκαναν τον χαιρετισμό της “μαύρης δύναμης”.
Ζητά καθυστερημένα συγνώμη από τον PeterNorman για το λάθος που διέπραξε μη αποστέλλοντάς τον στους Ολυμπιακούς του Μονάχου το 1972, παρότι επανειλημμένα προκρίθηκε και αναγνωρίζει τον πολύ ισχυρό ρόλο που ο PeterNorman διαδραμάτισε στην επιδίωξη της φυλετικής ισότητας”.
Μα, ίσως, τα λόγια που θυμίζουν καλύτερα όλων τον PeterNorman είναι εκείνα τα απλά κι όμως οριστικά με τα οποία ο ίδιος εξήγησε τους λόγους εκείνης της χειρονομίας του, με ευκαιρία του ντοκιμαντέρ “Salute”, »Υγεία», που γύρισε ο εγγονός του Matt.
“Δεν έβλεπα το γιατί ένας μαύρος άνθρωπος δεν μπορούσε να πιει το ίδιο νερό από μια βρύση, να πάρει το ίδιο λεωφορείο ή να πάει στο ίδιο σχολείο με έναν λευκό άνθρωπο.
Ήταν μια κοινωνική αδικία για την οποίαν δεν μπορούσα να κάνω τίποτα από εκεί που ήμουν, όμως σίγουρα την απεχθανόμουν.
Ειπώθηκε πως το να μοιραστώ το ασημένιο μου με όλο εκείνο που συνέβη εκείνο το βράδυ στην απονομή επισκίασε την παράστασή μου.
Όμως είναι το αντίθετο.
Πρέπει να το ομολογήσω: ήμουν περήφανος που πήρα μέρος σε όλο αυτό”.
da http://riccardogazzaniga.com/
Μικρή συντακτική πρόσθεση: όποιος δεν μετανιώνει, ζει εκατό χρόνια…
T.An.
Mιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος contropiano.org
