Στην ελληνική μυθολογία τα πάντα είναι δυνατόν να συμβούν ακόμη κι εκείνα που εκ των πραγμάτων είναι αδύνατα.
Έτσι, ο Προμηθέας κατασκεύασε το ανθρώπινο γένος με πηλό και έπλασε τους ανθρώπους σύμφωνα με τη μορφή των θεών. Έπειτα η Αθηνά τους εμφύσησε ζωή. Ο Προμηθέας ήταν Τιτάνας αλλά στην Τιτανομαχία τάχθηκε στο πλευρό του Δία γι’ αυτό ο Δίας του χάρισε προνόμια. Το όνομά του σημαίνει προνοητικός.
Ήξερε λοιπόν πως ήταν ατελές το ανθρώπινο γένος που κατασκεύασε γι’ αυτό παρακολουθούσε την πορεία των ανθρώπων και τους συνέτρεχε συνεχώς. πολλές φορές μάλιστα παρακούοντας τις εντολές του Δία. Όταν κάποτε τούς έδωσε τη φωτιά για να βελτιώσουν τη ζωή τους, ο Δίας θύμωσε και τον τιμώρησε αλυσοδένοντάς τον σε ένα βράχο στον Καύκασο.
Ένας αετός κατασπάραζε καθημερινά το συκώτι του Προμηθέα, το οποίο αναπλαθόταν εκ νέου τη νύχτα. Κι αυτό θα συνεχιζόταν στο διηνεκές αν ο Ηρακλής δεν σκότωνε τον αετό κι απελευθέρωνε τον Προμηθέα από το μαρτύριό του.
Ο Δίας επιδιώκοντας να εκδικηθεί και τους ανθρώπους, ζήτησε από τον Ήφαιστο να κατασκευάσει μια πανέμορφη γυναίκα από πηλό και πρόσταξε όλους τους θεούς να της δώσουν από ένα δώρο. Η Αθηνά της έδωσε ζωή, η Αφροδίτη τής χάρισε ομορφιά ενώ ο Ερμής τής έμαθε πώς να γοητεύει και να εξαπατά τους ανθρώπους.
Η καλλονή λοιπόν απέκτησε λοιπόν από τους θεούς τα ωραιότερα δώρα και γι’ αυτό ονομάστηκε Πανδώρα. Ο Δίας της έδωσε ένα κουτί και της είπε να μην το ανοίξει ποτέ υπολογίζοντας βέβαια στην περιέργειά της.
Έπειτα, χάρισε την Πανδώρα στον αδερφό του Προμηθέα, τον Επιμηθέα – το όνομά του σημαίνει «αυτός που σκέφτεται μετά. Ο Προμηθέας τον συμβούλεψε να μη δεχτεί κανένα δώρο από το Δία. Εκείνος όμως, μαγεύτηκε από την ομορφιά της Πανδώρας και την παντρεύτηκε.
Κάποια στιγμή η Πανδώρα άνοιξε το κουτί που τής είχε δώσει ο Δίας κι αμέσως ξεχύθηκαν επάνω στην ανθρωπότητα όλες οι συμφορές, οι Ασθένειες, το Γήρας, ο Πόλεμος, οι Διαμάχες, οι Έγνοιες, η Μηχανορραφία, η Συκοφαντία και ο Φθόνος. Η Πανδώρα πανικόβλητη, βιάστηκε να κλείσει το κουτί πριν προλάβει να βγει έξω η Ελπίδα.
Τίποτε δεν είναι παράξενο και η σημειολογία στον μύθο είναι εμφανής. Ο Δίας είχε τοποθετήσει ανάμεσα στα δεινά που προορίζονταν για τους ανθρώπους και την κόρη του την Ελπίδα. Και δεν είναι παράξενο που μόνο εκείνη έμεινε κλεισμένη στο πιθάρι και δεν ξεχύθηκε στην ανθρωπότητα.
Την ελπίδα την παρέχουν εκείνοι που έχουν εξουσία στον κατάλληλο χρόνο και σε κατάλληλες δόσεις, ώστε να μην χρειαστεί ποτέ να αντιμετωπίσουν την απόγνωση και την απελπισία του λαού. Οι απελπισμένοι αντιμετωπίζονται δύσκολα. «Οι δυνατοί έχουν θέληση, οι αδύναμοι έχουν ελπίδα» , λέει μία γερμανική παροιμία και νομίζω πως αποδίδει με ακρίβεια τη γνώμη που είχαν και οι αρχαίοι Έλληνες για την Εξουσία και τον λαό.
Η ΛΕΞΗ
Ελπίς, θηλυκό ουσιαστικό.
Είναι αρχαία, ομηρική λέξη, η οποία προέρχεται από το ρήμα έλπομαι, που σήμαινε “προσδοκώ, ελπίζω”. Ο Μαρκαντωνάτος λέει στο λεξικό του πως η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «έλπω» κάνω κάποιον να ελπίζει, εμβάλλω ελπίδες. Από την ελπίδα προέκυψε και το ρήμα «ελπίζω», πάλι με τη σημασία προσδοκώ, περιμένω.
Με την έννοια προσδοκία, την αναφέρει και ο Θουκυδίδης (5ος αι.) : «αἰσχυνθέντες οὖν τάς τε τῶν Ἑλλήνων ἐς ὑμᾶς ἐλπίδας – μτφ. σεβαστείτε λοιπόν τις ελπίδες που εναπόθεσαν σε εσάς οι Έλληνες», (Ιστορίαι, 3.14. Και τον 6ο -5ο αιώνα λέει ο Αισχύλος : «Ὀρέστης ἐλπὶς οἴχεται δόμων – Και πώς; Αφού έφυγε η ελπίδα μας, ο Ορέστης», (Χοηφόροι, 775).
Ο Σουίδας διασαφηνίζει πως ελπίς είναι η προσδοκία αγαθών : «και ο φοβούμενος προσδοκά, αλλ’ ουκ αγαθά. κακών γαρ προσδοκία εστίν ο φόβος, αγαθών δε η ελπίς». Στην Οδύσσεια του Ομήρου συναντάμε τη λέξη στην Β’ Ραψωδία, στ. 84 : «πάντας μέν ῥ᾽ ἔλπει καὶ ὑπίσχεται ἀνδρὶ ἑκάστῳ ἀγγελίας προϊεῖσα, νόος δέ οἱ ἄλλα μενοινᾷ – μτφ. σε όλους δίνει ελπίδες και υποσχέσεις στον καθένα χωριστά στέλνοντας τους μηνύματα, ενώ στο μυαλό της έχει άλλα πράγματα».
Σαν ανησυχώ, φοβούμαι την αναφέρει ο Ηρόδοτος : «ἐλπόμενός τί οἱ κακὸν εἶναι ἐσπίπτει δρόμῳ ἐς τὰ οἰκία – μτφ. φοβούμενος ότι τον είχε βρει κάτι κακό έτρεξε στο σπίτι του (Καλλιόπη 113). Και ο ίδιος πάλι, την χρησιμοποιεί με την έννοια, θεωρώ κατά πάσα πιθανότητα, πιστεύω : «διεξιόντα δ᾽ ἄν μιν διὰ πάσης Εὐρώπης ἔλπομαι ποιέειν ἂν τὸν Ἴστρον τά περ νῦν ἐργάζεται τὸν Νεῖλον – μτφ. και νομίζω στο πέρασμά του πάνω από όλη την Ευρώπη θα είχε την ίδια επίδραση στον Ίστρο που τώρα έχει στο Νείλο», (Ηρόδοτος, Ευτέρπη 26).
«Ελπίδα είναι το όνειρο ενός ξύπνιου ανθρώπου», λέει ο Αριστοτέλης. Στον «Πρωταγόρα» του Πλάτωνα, ο Σωκράτης αναφέρει ότι ο Περικλής προσέφερε στους γιους του εξαιρετική μόρφωση σε όσα μπορούν να διδαχθούν από δασκάλους, αλλά όσον αφορά σε θέματα αρετής, τους άφησε «να περιπλανιούνται με δική τους βούληση με μια δόση ελπίδας…».
Ο Θωμάς ο Ακινάτης, φιλόσοφος και θεολόγος του 13ου αιώνα είχε πει πως η ελπίδα έχει να κάνει με πράγματα που δεν μας είναι διαθέσιμα. Συμπληρώνω πως η ελπίδα σχετίζεται και με πράγματα διαθέσιμα, δηλαδή αυτά που κατέχουμε. Επειδή πάντα υπάρχει η πιθανότητα και ο φόβος να τα χάσουμε, επιστρατεύουμε την ελπίδα προσδοκώντας να μην τα χάσουμε.
Στους μύθους του ο Αίσωπος συμβολίζει την ελπίδα με τα χελιδόνια που εμφανίζονται πρώτα από τα άλλα πουλιά στο τέλος του χειμώνα. Η γνωστή ρήση «ένα χελιδόνι δεν φέρνει την άνοιξη» προέρχεται από το παραμύθι «Ο σπάταλος νέος και το χελιδόνι».
Ο Αίσωπος στο αφήγημά του λέει πως ένας άσωτος νέος ξόδεψε όλη του την περιουσία απερίσκεπτα και το μόνο που του είχε απομείνει ήταν ένας χειμωνιάτικος χιτώνας. Όταν μια μέρα είδε ένα χελιδόνι να πετάει στον ουρανό, πίστεψε πως είχε έρθει η άνοιξη και πως το πανωφόρι τού ήταν πια άχρηστο.
Έτσι, το πούλησε κι αυτό για να βγάλει λίγα ακόμη χρήματα. Ο χειμώνας όμως δεν είχε τελειώσει, το κρύο επανήλθε και ο νέος δεν είχε πώς να ζεσταθεί. Το χελιδόνι που είχε δει δεν ήταν αρκετό για να φέρει την άνοιξη. Ο Αριστοφάνης απαντά στον απερίσκεπτο νέο : «Δεἶσθαι δ’ ἔοικεν οὐκ ὀλίγων χελιδόνων», (χρειάζονται περισσότερα χελιδόνια). Και ο Αίσωπος στην ιστορία του συμπεραίνει : «Μία χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεἶ».
ΗΡΩ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ
ΠΗΓΕΣ
ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΙΔΑ Ή ΣΟΥΔΑ
ΛΕΞΙΚΟ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – ΓΙΟΥΡΓΟΣ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ
ΛΕΞΙΚΟΝ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – LIDDELL & SCOTT
135 ΜΥΘΟΙ ΤΟΥ ΑΙΣΩΠΟΥ – ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΚΥΡΑ
