Γράφει η Ηρώ Καραμανλή
‘Ερέτην χρῆναι πρῶτα γενέσθαι πρὶν πηδαλίοις ἐπιχειρεῖν”, (Πρέπει πρώτα να έχεις γίνει κωπηλάτης, πριν πάρεις στα χέρια το τιμόνι). Αριστοφάνης, Ἱππῆς 498-610.
Ένα από τα μεγαλύτερα ναυτικά κατορθώματα της Ελληνικής Επανάστασης που συνετέλεσε αποφασιστικά στην κυριαρχία του ελληνικού στόλου στο Αιγαίο, ήταν η νίκη των Ελλήνων στη Ναυμαχία της Ερεσσού.
Οι Τούρκοι επιτέθηκαν με δύο μπρίκια και ένα μεγάλο πολεμικό πλοίο, το δίκροτο, που αναφέρεται στην ιστορία με το όνομα «Μανσουριγιά» ή «Φερμάν Ντεϊνεμέζ». Έφερε 74 πυροβόλα και ισχυρή στρατιωτική δύναμη, αποτελούμενη από χίλιους και πλέον άνδρες.
Η πρώτη και δεύτερη επίθεση των ελληνικών πλοίων ήταν άκαρπη καθώς αποδείχθηκε πως το μέγεθος και ο οπλισμός του δίκροτου δεν επέτρεπαν την προσέγγισή του. Τότε φάνηκε η αδυναμία του ελληνικού ναυτικού. Ολόκληρος στόλος από 57 πλοία δεν μπορούσε να τα βγάλει πέρα με ένα δίκροτο, από τα πολλά του τουρκικού στόλου.
Στη βραδινή σύσκεψη του Ναυαρχείου για το τι μέλλει γενέσθαι, επικράτησε η άποψη ότι θα πρέπει να γίνει χρήση πυρπολικού. Οι Ψαριανοί είχαν γνώση από πυρπολικά, επειδή πολλοί από αυτούς είχαν υπηρετήσει στο ρωσικό ναυτικό που τα χρησιμοποιούσε ευρέως και αποφάσισαν να φέρουν από τα Ψαρά το πυρπολικό του Καλαφάτη.
Έτσι, τις πρώτες πρωινές ώρες της 25ης Μαΐου, ο πλοίαρχος Ιωάννης Θεοχάρης από την Ύδρα οδήγησε το πυρπολικό επάνω στο τουρκικό δίκροτο. Οι γενναίοι άντρες κατάφεραν να προσκολλήσουν το εμπρηστικό σκάφος τους στο τεράστιο τουρκικό πλοίο και να του βάλουν φωτιά.
Η τραγωδία του τουρκικού δίκροτου κράτησε γύρω στα 35 λεπτά. Τόσο χρειάστηκε για να μεταβληθεί το επιβλητικό πλοίο σε τέφρα και ερείπια. Ανεξακρίβωτος παραμένει ο αριθμός των θυμάτων. Κάποιες πηγές κάνουν λόγο για οκτώ διασωθέντες από τα χίλια και πλέον μέλη του πληρώματός του.
Η πυρπόληση του τουρκικού δικρότου στην Ερεσσό υπήρξε το πρώτο μεγάλο ναυτικό κατόρθωμα του ’21. Ήταν μάλιστα η πρώτη φορά που οι Έλληνες επαναστάτες χρησιμοποίησαν πυρπολικό. Στην αίσια έκβαση του εγχειρήματος, καθοριστική ήταν η συμβολή δύο ανδρών, του ναυμάχου Δημητρίου Παπανικολή και του ξεχασμένου σήμερα ναυπηγού Ιωάννη Δημολίτσα. Ο Πατατούκος (παρόνομα του Δημολίτσα) τελειοποίησε το πυρπολικό, το οποίο χρησιμοποιήθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της Επανάστασης, με εξαίρετα σχεδόν πάντα αποτελέσματα.
Η ΛΕΞΗ
Ερέσσω, ρ.
Αρχαία ελληνική λέξη που σημαίνει κωπηλατώ (Όμηρ). Λέγεται επίσης για πτηνά που πετούν (Σοφ) και ο Αισχύλος αναφέρει «γόων ἐρέσσετ’ πίτυλον», (κρατάτε με τα χέρια τον ρυθμό που έχουν οι θρήνοι). Γενικά έχει την έννοια τού «θέτω σε γρήγορη κίνηση, κωπηλατώ και διέρχομαι τη θάλασσα».
Η λέξη λησμονήθηκε με το πέρασμα του χρόνου αλλά χρησιμοποιούνται παράγωγα και ομόριζα όπως ερέτης (κωπηλάτης), ερετικός (αυτός που αναφέρεται στην κωπηλασία), υπηρέτης, εξυπηρετώ, υπηρεσία, τριηραρχία (δημόσια υπηρεσία στην αρχαία Αθήνα σύμφωνα με την οποία, εύποροι πολίτες αναλάμβαναν τα έξοδα εξοπλισμού τριήρους), κα.
Μία λέξη που μάς είναι πολύ γνωστή είναι η σύνθετη λέξη «τριήρης» που σχηματίζεται από το «τρι» και «ερέσσω». Η τριήρης ήταν αρχαίο πολεμικό πλοίο με τρεις σειρές κουπιών και κωπηλατών εκατέρωθεν, δηλαδή συνολικά έξι. Διαβάζουμε στην Αργοναυτική εκστρατεία: ««Να ερέσσουν οι ήρωες και η Αργώ να χαράσσει τον δρόμο της, να αρμενίζει στην θάλασσα γοργά».
Η Ερέτρια είναι η δεύτερη μεγάλη πόλη της Εύβοιας και γνώρισε άνθιση κυρίως κατά την περίοδο 800-700 π.Χ. αλλά και στους κλασικούς χρόνους. Ιδρύθηκε περίπου τον 9ο αιώνα π.Χ., πιθανότατα ως το επίνειο της πόλης Λευκαντί, 15 χιλιόμετρα δυτικότερα.
Υπάρχουν 2 εκδοχές για την ετυμολογία του ονόματός της: α) από το ρήμα ερέσσω, δηλ. κωπηλατώ, καθώς η πόλη είχε έντονες ναυτικές δραστηριότητες και β) από το άροτρο “Αρότρια” Ερέτρια, αφού οι κάτοικοί της ήταν και γαιοκτήμονες. Ο Στράβων σημειώνει ότι πρότερο όνομα της Ερέτριας ήταν Αρότρια. Το Λευκαντί πυρπολήθηκε το 825 π.Χ., κάτι που έδωσε τη δυνατότητα στην Ερέτρια να αναπτυχθεί σε τοπική δύναμη.
Η πρώτη αναφορά στην Ερέτρια γίνεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα, που εμφανίζεται στον κατάλογο των πλοίων που εκστρατεύουν κατά της Τροίας. Τον 8ο π.Χ. αιώνα, η Ερέτρια και η γειτονική Χαλκίδα, υπήρξαν οι πιο ακμάζουσες πόλεις της Εύβοιας. Η Ερέτρια έλεγχε την Άνδρο, την Τήνο και την Κέα στις Κυκλάδες.
Επίσης κατείχε και τμήμα των απέναντι ακτών της Βοιωτίας. Οι Ερετριείς ίδρυσαν και αποικίες στην Νότια Ιταλία από κοινού με τους Χαλκιδείς: τις Πιθηκούσσες και την Κύμη. Η πόλη πολιορκήθηκε κατά την Περσική εκστρατεία του Δάτη και του Αρταφέρνη το 490 π.Χ. και υπέστη πανωλεθρία από την οποία δεν γλύτωσαν ούτε οι ναοί της.
Καταστράφηκε ακόμη και ο μεγαλοπρεπής ναός του Απόλλωνα. Η Ερέτρια κτίστηκε ξανά και έλαβε μέρος και σε άλλους πολέμους. Αλλά το 198 π.Χ. λεηλατήθηκε από τους Ρωμαίους και το 87 π.Χ. καταστράφηκε εντελώς και ερημώθηκε κατά τη διάρκεια των Μιθριδατικών πολέμων.
Η σύγχρονη κωμόπολη ιδρύθηκε το 1824, μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης και την καταστροφή των Ψαρών τον Ιούνιο του 1824, όταν ήλθαν στην περιοχή επιζώντες από τα Ψαρά, οι οποίοι της έδωσαν το όνομα Νέα Ψαρά. Τη σχεδίαση της πόλης ανέλαβαν οι αρχιτέκτονες Σταμάτης Κλεάνθης και Έντουαρτ Σάουμπερτ το 1834. Το όνομα χρησιμοποιήθηκε μέχρι και τον 19ο αιώνα αλλά στη συνέχεια επικράτησε το όνομα Ερέτρια.
ΠΗΓΕΣ
ΛΕΞΙΚΟ LIDDELL & SCOTT
ΛΕΞΙΚΟ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ – Δ. ΚΟΚΚΙΝΟΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΕΛΙΣΣΑ
(Πληροφορίες για την Ερέτρια αντλήθηκαν από το τουριστικό φυλλάδιο της Νομαρχίας Εύβοιας).
