Διάγουμε ήδη το δεύτερο δεκαήμερο του Μαΐου και ο καιρός θυμίζει τις παλιές εποχές όταν με τις πρώτες βροχές του Σεπτέμβρη, έμπαινε στη ζωή μας το μελαγχολικό Φθινόπωρο.
Τότε, παλιά, όταν οι εναλλαγές των εποχών ήταν απόλυτα προβλέψιμες και διαφανείς. Κι εμείς ήμασταν παιδιά κι έπρεπε μ’ εκείνα τα πρωτοβρόχια να αποχαιρετήσουμε τις αμμουδιές και τις αλάνες, να φορέσουμε τα αδιάβροχα και τις λαστιχένιες μπότες και μελαγχολικοί και λίγο νωθροί από τη ραστώνη των διακοπών να ξαναμπούμε στις σχολικές μας τάξεις μεγαλύτεροι κατά ένα Καλοκαίρι.
Δεν ήταν τυχαίο λοιπόν που ο Σεπτέμβρης απόκτησε το επίθετο «μελαγχολικός» και τραγουδήθηκε από τον Peppino Di Capri. Το ρομαντικό τραγούδι Melancolie in Settembre κυκλοφόρησε το 1966 σε δίσκο 45 στροφών κι έγινε αμέσως διάσημο κι αγαπημένο, καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση σε κάθε αξιοπρεπή δισκοθήκη εκείνης της εποχής και σε κάθε ερωτευμένη καρδιά.
Η μελαγχολία αποτέλεσε και αποτελεί πηγή έμπνευσης στον καλλιτεχνικό κόσμο και έδωσε έναυσμα ώστε να δημιουργηθούν εξαιρετικά έργα. Για παράδειγμα μία συνηθισμένη απεικόνιση της μελαγχολίας στην τέχνη είναι το έργο του φημισμένου ζωγράφου French Rococo.
Απεικονίζει μια γυναίκα με θλιμμένη όψη, στηρίζοντας το κεφάλι της στο χέρι της και φαίνεται να έχει χαθεί στις σκέψεις της. Η κίτρινη ώχρα έρχεται σε αρμονική αντίθεση με το σκοτεινό υπόβαθρο, επισημαίνοντας τη δύναμη των συλλογισμών της.
Ένας από τους καλλιτέχνες που σχετίζονται περισσότερο με τη μελαγχολία, είναι ο Vincent van Gogh. Ο Δόκτωρ Gachet, ο οποίος φρόντιζε τον καλλιτέχνη τους τελευταίους μήνες της ζωής του, απεικονίζεται με μια ζοφερή όψη.
Όπως δηλώνει ο καλλιτέχνης, αποτύπωσε στον καμβά μια μελαγχολική έκφραση του φίλου του, η οποία θα μπορούσε να φαίνεται σαν μια γκριμάτσα. Λυπημένος αλλά ευγενής και έξυπνος ο Δόκτωρ Gachet αποδεικνύει πως η μελαγχολία γεννά αριστουργήματα.
Η ΛΕΞΗ
Μελαγχολία, η
Ψυχική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από υποτονική διάθεση και θλίψη, συχνά χωρίς συγκεκριμένη αιτία και από τάση απομόνωσης. Στην Ψυχολογία, είναι η ψυχική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από ακραία παθολογική κατάθλιψη και αίσθηση απαξίας, μπορεί δε να συνδέεται με μανιοκαταθλιπτικές νόσους.
Είναι σύνθετη λέξη αποτελούμενη από το επίθετο «μέλας» (μαύρος) και το ουσιαστικό «χόλος» (χολή). H λέξη πρωτοαπαντά στον Iπποκράτη, ο οποίος θεωρούσε ότι η ψυχική διάθεση τού ανθρώπου εξαρτάται από τον βαθμό αναμίξεως των σωματικών χυμών, που διαμορφώνει τη σχέση σωματικών και ψυχικών λειτουργιών. H λ. πέρασε σε πολλές ξένες γλώσσες όπως στην αγγλική melancholy, στην γαλλική mélancolie, στην γερμανική Melancholie κ.ά.
«Δεν μπορώ να συλλάβω το είδος της ομορφιάς στο οποίο δεν υπάρχει Μελαγχολία», είχε πει ο Τσαρλς Μπωντλαίρ. Και αυτό αποδεικνύεται από την Μπλε Περίοδο (1901 – 1904) του Pablo Picasso που μαρτυρά τη θλίψη του ζωγράφου εξ αιτίας της αυτοχειρίας ενός αγαπημένου του φίλου.
Ανάμεσα στους πίνακες εκείνης της περιόδου που τους ζωγραφίζει με αποχρώσεις του μπλε και του γαλαζοπράσινου, βρίσκεται το Τhe blind man’s meal (Το γεύμα του τυφλού). Μία έξοχη απεικόνιση της μελαγχολίας ενός τυφλού άντρα που γευματίζει γεμάτος θλίψη συλλογιζόμενος το φτωχικό και σκοτεινό του μέλλον.
Το 2014 προβλήθηκε η ταινία «Μεγάλα Μάτια» του Τιμ Μπάρτον και αφηγείται την ιστορία της Μάργκαρετ Κιν που έγινε διάσημη επειδή στους πίνακές της απεικόνιζε παιδιά με μεγάλα θλιμμένα μάτια. Την δεκαετία του 1960, σε όλα σχεδόν τα σπίτια υπήρχε ένας πίνακας της Κιν. Η ομορφιά των έργων της είναι απαράμιλλη.
Στην Λογοτεχνία, η μελαγχολία ενέπνευσε πολλούς Έλληνες και ξένους συγγραφείς και ποιητές. Η Φρανσουάζ Σαγκάν, Γαλλίδα μυθιστοριογράφος, σεναριογράφος και θεατρική συγγραφέας, έγινε γνωστή με το μυθιστόρημα «Καλημέρα θλίψη» που το έγραψε το 1954 σε ηλικία δεκαοκτώ ετών.
Ο Τζων Κητς με τη σειρά του συνθέτει μια «Ωδή στη Μελαγχολία». Ο Κωνσταντίνος Καβάφης έγραψε για τη «Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου, ποιητού εν Κομμαγηνή, 595 μ.Χ.». φυσικά θα ήταν αδιανόητο να μην μνημονεύσουμε τον Κώστα Καρυωτάκη που μέσα από τους απαισιόδοξους στίχους του προβάλει την ομορφιά της μελαγχολίας.
Ιδού και μερικοί στίχοι από το ποίημά του «Σύμβολα»:
«Σύμβολα εμείναμε καιρών που απάνω μας βαραίνουν,
άλυτοι γρίφοι που μιλούν μονάχα στον εαυτό τους,
τάφοι που πάντα με ανοιχτή χρονολογία προσμένουν,
γράμματα που δεν έφτασαν ποτέ στον προορισμό τους».
Και τέλος, ανάμεσα από άπειρους Δημιουργούς που η μελαγχολία πηγή έμπνευσης, διάλεξα να κλείσω αυτό το κείμενο με τα λόγια του συγγραφέα και φιλόσοφου Τζορτζ Στάινερ: «Η σκέψη συνδέεται με το μέλαν αίσθημα. Τι είναι τελικά αυτό που κάνει τον άνθρωπο να νιώθει ευχαρίστηση μέσα στη θλίψη του; Αυτό είναι μελαγχολία. Ή αλλιώς “πολιτισμός της θλίψης”.
ΗΡΩ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ
ΠΗΓΕΣ
ΛΕΞΙΚΟ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ – ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ
ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΙΔΑ Ή ΣΟΥΔΑ
ΝΕΩΤΕΡΟΝ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ «ΗΛΙΟΥ»
