Ψάχνοντας τα λεξικά, αρχαία και νέα, συναντήθηκα με την όμορφη λέξη «κύδος».
Η λέξη κύδος τονισμένη με οξεία, σημαίνει : μομφή, ψόγος, όνειδος, ντροπή, ύβρις. Η ίδια λέξη με περισπωμένη, έχει την έννοια της δόξας, της καλή φήμης, του κλέους και ο Όμηρος στην Ιλιάδα την αναφέρει πολλές φορές. Στους κλασικούς χρόνους και συγκεκριμένα από την εποχή του Πλάτωνα (427 π.Χ. 347 π.Χ) χρησιμοποιούνται για τον τόνο οι όροι «οξύς» και «βαρύς» που αναφέρονται στο ύψος και στην ένταση. Στην ελληνιστική περίοδο (323 π.Χ. – 33 π.Χ.) η προφορά της γλώσσας έχει απομακρυνθεί από αυτή της κλασικής περιόδου σε βαθμό ώστε να κρίνεται απαραίτητο να συνταχθούν βοηθήματα για την ανάγνωση των αρχαίων κειμένων. Τότε λοιπόν εμφανίζονται τα πρώτα τονικά σύμβολα. Αλλά τα τρία τονικά σημάδια και τα δύο πνεύματα (δασεία, ψιλή, περισπωμένη, βαρεία, οξεία) και την υπογεγραμμένη του πολυτονικού συστήματος, τα επινόησε γύρω στα 200 π.Χ. ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος που ήταν Έλληνας φιλόλογος και διευθυντής στη Βιβλιοθήκης της Αλεξανδρείας, για να βοηθήσει τους ξένους μελετητές της αρχαίας ελληνικής γλώσσας να την διαβάζουν και να την προφέρουν σωστά, καθώς η αρχαία ελληνική προφορά ήταν μουσική και τονική γλώσσα και τα φωνήεντα προφέρονταν πολύ διαφορετικά.
Ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας είναι μοναδικός αφού μία οξεία ή μία περισπωμένη αλλάζει το νόημα της ίδιας λέξης όπως συμβαίνει με τη λέξη «κύδος». Το ίδιο ισχύει και με τα πνεύματα. «Έξω» με ψιλή, σημαίνει «εκτός» και «έξω» με δασεία (μέλλων του ρήματος έχω), σημαίνει «θα έχω». Έχουμε άπειρα τέτοια παραδείγματα. Την ομορφιά της γλώσσας μας την στολίζουν και τα αρχαία ευρήματα. Για παράδειγμα, ο πάπυρος του Βακχυλίδη (518 π.Χ. – 452 π.Χ. που βρέθηκε το 1896 σε αιγυπτιακό τάφο από ιδιώτες, ένας μεγάλος πάπυρος με εκατοντάδες στίχους, προσέφερε όχι μόνο γνώσεις για τον ποιητή, αλλά και πάνω από εκατό καινούργιες λέξεις της ελληνικής γλώσσας που μέχρι τότε δεν είχαν μνημονευτεί σε λεξικά. Ένας υπέροχος στίχος του από το έργο του «Παιάνας για την ειρήνη» λέει: «…χαλκεᾶν δ᾽ οὐκ ἔστι σαλπίγγων κτύπος, οὐδὲ συλᾶται μελίφρων ὕπνος ἀπὸ βλεφάρων ἀῷος ὃς θάλπει κέαρ».
( …δεν ακούγεται ο χάλκινος ήχος της σάλπιγγας, ούτε ληστεύει μέσα στο χάραμα απ’ τα βλέφαρα τον ύπνο που γλυκαίνει το μυαλό και μαλακώνει την καρδιά).
Η ΛΕΞΗ
μελί-φρων, -ονος, ὁ, ἡ
Αρχαία ελληνική λέξη και σύνθετη που προέρχεται από την ένωση των λέξεων μέλι και φρήν (νους). Σημαίνει τερπνός, αυτός που με τη γλυκύτητά του τέρπει τον νου. Ως προσωνυμία του Αρισταίου, είναι αυτός που φροντίζει για τις μέλισσες ή για το μέλι ή αυτός που εφηύρε το μέλι, (Ἀπολλ. Ρόδ. Δ. 1132). Ο Σόλων λέει «Μελίφρων έρως» και ο Σουίδας αναφέρει πως μελίφρων είναι ο ηδύς, ο γλυκαίνων τας φρένας. Είχα γράψει σε παλαιότερο άρθρο για τη λέξη «φρην» και αξίζει να αναφέρω μία φράση που είναι ευρέως γνωστή και μάς την έλεγε η γιαγιά μας για να συνετιστούμε και να πάψουμε τη φλυαρία : «πριν μιλήσεις να βουτάς τη γλώσσα στο μυαλό»! Δεν βρίσκω αναφορές που να συνδέουν τα «φρένα» του αυτοκινήτου (σύστημα πέδησης) με τη λέξη φρην. Ωστόσο, για εμένα η σύνδεση είναι ηλίου φαεινότερη. Δεν είναι τυχαίο που τα φρένα είναι το πιο σημαντικό και πιο «συνετό» σύστημα του αυτοκινήτου όπως είναι και ο νους για τον άνθρωπο.
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία εορτάζουμε τον Άγιο Μελίφρων που υπήρξε Επίσκοπος στην Κω και ήταν ένας από τους 318 Πατέρες πού συμμετείχαν στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο το 325 μ.Χ. στη Νίκαια τής Βιθυνίας, Αντιμετώπισε με επιτυχία την αιρετική διδασκαλία τού Αρείου και καθιέρωσε τον εορτασμό τού Πάσχα. Επίσης, εξέδωσε κανόνες και διατύπωσε τα πρώτα άρθρα τού Συμβόλου τής Πίστεως, το οποίο ολοκληρώθηκε στη Β΄ Οικουμενική Σύνοδο.
Κλείνοντας το κείμενό μου στέκομαι με θαυμασμό σε μερικούς στίχους του Βακχυλίδη που υμνούν την ειρήνη.
«Η ειρήνη γεννάει για τους θνητούς πλούτο από σθένος
και λουλούδια από γλυκόφωνα τραγούδια.
Στη λαβή της ασπίδας τη δεμένη με σίδερο, πλέκονται λαμπεροί ιστοί αράχνης
και τα δίκοπα σπαθιά, τις λόγχες από τα ξίφη και τα δόρατα, τα νικάει η μούχλα,
δεν ακούγεται ο χάλκινος ήχος της σάλπιγγας,
ούτε ληστεύει το χάραμα μέσα απ’ τα βλέφαρα τον ύπνο που γλυκαίνει το μυαλό
και μαλακώνει την καρδιά. Γεμίζουν οι δρόμοι με ερωτικές γιορτές
και όλους τους καταπίνουν σαν φλόγες οι φωνές από τα παιδικά τραγούδια».
ΠΗΓΕΣ
ΛΕΞΙΚΟ LIDDEL & SCOTT
ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΙΔΑ Ή ΣΟΥΔΑ
ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ – ΒΑΚΧΥΛΙΔΗΣ, Θ.Κ. ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ, ΣΤ. ΤΣΙΤΣΙΡΙΔΗ, Λ. ΑΝΤΖΟΥΛΗ, Γ. ΚΡΙΤΣΕΛΗ
ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ – ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΚΩΟΥ ΚΑΙ ΝΙΣΥΡΟΥ
