Οι μαγικοί κήποι της οικίας Μοχάμεντ Αλι Καβάλας κι η εκστρατεία για τη σωτηρία της μέλισσας

Ο Γιώργος Καραφυλλίδης είναι μελισσοκόμος από την Αλεξανδρούπολη, ο άνθρωπος που συγκλόνισε το πανελλήνιο όταν αντίκρισε καμένα τα 220 μελίσσια του στη μεγάλη φωτιά που ξέσπασε στον Εβρο και τα αποχαιρέτησε με σπαρακτικό τρόπο δημοσίως.

Η Βασιλική Υψηλάντη είναι ιδρύτρια της καβαλιώτικης startup Mantility που συνδυάζει την παράδοση της μεταξουργίας και του σύγχρονου ελληνικού design με πρώτη ύλη το μετάξι. Ο Γιώργος Τζούμας ειδικεύεται στην ρομποτική – τεχνολογία σμήνους σχεδιάζοντας drones που επιστρατεύονται για εντοπισμό πυρκαγιών και καταπολέμησή τους.

Η δρ. Αννα Θυσιάδου είναι επιστημονικός συνεργάτης του Ερευνητικού Κέντρου MOHA που ιδρύθηκε το 2006 στην Καβάλα ως φορέας έρευνας – και είναι επίσημα αναγνωρισμένο από την ελληνική πολιτεία – με στόχο την ανάδειξη της πολυπολιτισμικότητας της Ανατολικής Μεσογείου που στεγάζεται και δραστηριοποιείται σε δύο σημαντικά μνημεία της πόλης της Καβάλας το Ιμαρέτ
και την οικία του Μοχάμετ Άλι.

Οι τέσσερις παραπάνω παίρνουν μέρος σε ανοιχτή συζήτηση με θέμα «Αστικός κήπος για μέλισσες» που θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 23 Σεπτεμβρίου 2023 (ώρα 18.30) στους κήπους του Μουσείου Μοχάμεντ Αλι σε συντονισμό της δημοσιογράφου, Μαργαρίτας Πουρνάρα, με θέμα την κοινωνική και εργασιακή οργάνωση της κυψέλης και τους συναισθηματικούς δεσμούς που αναπτύσσονται. Κάπως έτσι ο κήπος του Μουσείου Μοχάμετ Άλι μετατρέπεται σε αστικό καταφύγιο για μέλισσες με καλλιέργειες και πρακτικές που τις προσελκύουν.

Η εποχή μας, σηματοδοτεί – ακόμη από την αρχή της πρώτης δεκαετίας του 2000 – την καταστροφική απώλεια αποικιών μελισσών παγκοσμίως, λόγω της μείωσης των οικοτόπων της. Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει γρήγορα τα εύθραυστα οικοσυστήματα που τις φιλοξενούν.

Η φράση «Σώστε τις μέλισσες»
συγκινεί τους ανθρώπους που αντιλαμβάνονται την δυσχερή θέση των νομάδων μελισσών που αποτελούν το 75% των πολύτιμων επικονιαστών. Χωρίς αυτές, ο άνθρωπος θα γνώριζε ολέθριες αλλαγές στην ισορροπία των οικοσυστημάτων και τη βιοποικιλότητα που υποστηρίζει την ζωή του.Η απώλεια ενδιαιτημάτων για τους επικονιαστές είναι μία από τις βασικότερες αιτίες για την ελάττωση των πληθυσμών της μέλισσας.

Tο Ερευνητικό Κέντρο MOHA συντάσσεται με τις παγκόσμιες προσπάθειες προστασίας των μελισσών σχεδιάζοντας το πρότζεκτ « Α city garden for Bees – mi.el » έχοντας ως απώτερο στόχο, την ευαισθητοποίηση του συνόλου των πολιτών, και την ανάδειξη του ρόλου προστασίας που μπορούν τα αστικά κέντρα να παρέχουν στις νομάδες μέλισσες στο πλαίσιο του οποίου πραγματοποιείται η παραπάνω δράση.

Προγραμματισμένες δράσεις:

* Παραγωγή μεταξωτών μαντηλιών από την “Mantility” και κοσμημάτων από την «Λούστα – Θυσιάδη» με θέμα την μέλισσα (2024)
* Έκδοση παραμυθιού από την λογοτέχνη Αικατερίνη Κουρή με θέμα την Μέλισσα (2024)
* Εγκατάσταση Flow Hive καταφυγίου για μελιτοφόρες άστεγες μέλισσες στους κήπους του Μουσείου Μοχάμετ Άλι (Σεπτέμβριος 2023)
Εικαστική έκθεση στο Μουσείο Μοχάμετ Άλι (2024)

Ακόμα σχεδιάζονται οι δράσεις

* Δημιουργία στους κήπους της οικίας Μοχάμετ Αλί σημαντικής χλωριδικής ποικιλομορφίας που επιτρέπει σε πολλές μέλισσες να βρουν χώρους για καταφύγιο, τροφή και αναπαραγωγή.
* Καλλιέργεια φυτών όπως παλιές ποικιλίες τριαντάφυλλων, βιολογικά αρωματικά φυτά, οπωροφόρα δένδρα, γιασεμιά και αγιόκλημα, πλούσια σε νέκταρ, χρώματα και αρώματα για να προσελκυθούν οι μέλισσες. Παράλληλα με την εγκατάσταση δοχείων με αραιωμένο μέλι εξασφαλίζεται επαρκές συμπλήρωμα τροφής καθώς μόνο ελάχιστη ποσότητα μελιού είναι αρκετή για την ημερήσια ενέργεια
που χρειάζονται.
* Επαναχρησιμοποίηση πράσινων αποβλήτων
* Εκριζώσεις χωρίς μηχανήματα για να αποφευχθούν ρύποι που διαταράσσουν τα έντομα επικονιαστές.
* Απελευθερώσεις ωφέλιμων εντόμων που προστατεύουν και προφυλάσσουν τα φυτά.
* Λογική άρδευση
* Αυστηρή και περιορισμένη χρήση μόνο βιολογικών προϊόντων για την καταπολέμηση ασθενειών και παρασίτων που εφαρμόζονται μόνο μετά την περίοδο ανθοφορίας.
* Μόνιμα άφθονο καθαρό νερό σε δοχεία με πέτρες σε διάφορα σκιερά σημεία του κήπου γιατί οι μέλισσες έχουν μεγάλη ανάγκη από νερό.
* Κατασκευή καταφυγίων για μοναχικές μέλισσες

*Δημιουγία ενημερωτικού υλικού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στον τύπο, σε επιχειρήσεις και σχολικές ομάδες για τις μέλισσες που παράγουν μέλι και για τις μοναχικές μέλισσες.
* Εκπαιδευτική ιστοσελίδα για τη μέλισσα και τους κήπους του μουσείου:
moharesearchcenter.wixsite.com/museum-gardens
* Εκπαιδευτικό παιχνίδι στους κήπους του μουσείου για παιδιά και μαθητές, με στόχους την απόκτηση γνώσεων για τη μέλισσα, τη γη, τη φύση, καθώς και την υιοθέτηση μιας βιώσιμης περιβαλλοντικής στάσης ζωής
* Συνεργασία με το Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος για επιστημονική και ερευνητική υποστήριξη του project.
* Συνεργασία με την Πολυτεχνική Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης για την κατασκευή ειδικών πλίνθινων καταφυγίων για τις νομάδες μέλισσες των πόλεων, και διάθεση τους σε πανεπιστήμια, μουσεία, ξενοδοχεία, αρχιτεκτονικές και κατασκευαστικές ομάδες, δημόσια κτίρια κτλ.

Ενα «κονάκι» που έγινε Μουσείο

Στη Χερσόνησο της Παναγίας, στην Παλιά Πόλη της Καβάλας, ανάμεσα σε πλακόστρωτους δρόμους και παλιές παραδοσιακές κατοικίες, δεσπόζει η Οικία, το «κονάκι» του Μοχάμετ Άλι Πασά. Το κτίριο περιβάλλεται από τρεις πλευρές από κήπους που αναπτύσσονται σε πολλά επίπεδα. Οι κήποι προφύλασσαν την ιδιωτικότητα του αρχοντικού, που παρουσιάζει όλα τα χαρακτηριστικά μιας οθωμανικής κατοικίας του 18ου αιώνα.

Στην πλατεία Μεχμέτ Αλή, στη χερσόνησο της Παναγίας στην Καβάλα, υπάρχει και το άγαλμά του φιλοτεχνημένο από τον γλύπτη Κωνσταντίνο Δημητριάδη. Είναι το πρώτο άγαλμα Οθωμανού που ανεγέρθηκε στη χώρα μας το 1949. Τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος έγιναν στις 6 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους από τον πρίγκιπα Αμρ Ιμπραχίμ της Αιγύπτου.

Η πρώτη εντύπωση μπαίνοντας στο εσωτερικό της οικίας είναι ότι μεταφέρει τον επισκέπτη στην Καβάλα του 18ου αιώνα, την πόλη όπου ο μετέπειτα κυβερνήτης της Αιγύπτου γεννήθηκε και έζησε μέχρι την ηλικία των τριάντα ετών. Ο Μοχάμεντ ή Μεχμέτ Αλή, αν και δεν γεννήθηκε στο σπίτι, εντούτοις έζησε εκεί ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής του. Συγκεκριμένα πιστεύεται ότι έζησε εκεί πέρα από το 1787 μέχρι –περίπου– το 1800.

Το κτήριο, το οποίο κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1780, με εμβαδόν 330 τ.μ., ήταν το μεγαλύτερο σπίτι στην πόλη της Καβάλας εκείνη την εποχή. Στις μέρες μας θεωρείται ένα από τα λαμπρότερα εν Ελλάδι σωζόμενα δείγματα οθωμανικής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα. Έχει δύο ορόφους και διαθέτει χαμάμ καθώς και δυνατότητα θέρμανσης. Το χαμάμ καθώς και τα δωμάτια διαμονής, φαγητού, ύπνου και ψυχαγωγίας βρίσκονται στον δεύτερο όροφο. Υπάρχουν τζάκια σε όλα τα δωμάτια της οικίας πράγμα που υποδηλώνει την ιδιαίτερη κοινωνική θέση και την οικονομική ευμάρεια του ιδιοκτήτη. Η οικία βρίσκεται σε τέτοια θέση, ώστε να έχει πανοραμική θέα απ’ όλες τις πλευρές. Απ’ την είσοδό της φαίνεται το λιμάνι της Καβάλας ενώ απ’ την άλλη πλευρά ‘βλέπει’ έναν πανέμορφο κόλπο. Έχει έναν μεγάλο κήπο στον οποίο φυλάσσεται μέχρι και σήμερα κομμάτι από τον τάφο της μητέρας του Μεχμέτ Αλή, το οποίο παλαιότερα βρίσκονταν στην πλατεία Ελευθερίας.

Στο κτήριο εφαρμόστηκε η χωριστή διάταξη των χώρων ανδρών και γυναικών (σελαμλίκ – ανδρώνας και χαρεμλίκ – γυναικωνίτης αντίστοιχα). Στη νότια ενότητα βρίσκεται το σελαμλίκ, το οποίο περιλαμβάνει τους χώρους διαμονής και εργασίας των ανδρών καθώς και τους χώρους υποδοχής των επισκεπτών τους. Στη βόρεια ενότητα βρίσκεται το χαρεμλίκ που περιέχει τους χώρους των γυναικών, με τις εξυπηρετήσεις του καθημερινού νοικοκυριού και συγχρόνως τους περισσότερους ιδιωτικούς χώρους όλης της οικογένειας.

Το 2001, έπειτα από χρόνια παραμέλησης και ερείπωσης, η ελληνική εταιρεία Ιμαρέτ Α.Ε. ανέλαβε την ενοικίαση και αποκατάσταση των δύο αιγυπτιακών μνημείων της Καβάλας, του Ιμαρέτ και της οικίας Μοχάμετ Άλι, με σκοπό να επιτευχθεί μια σύγχρονη χρήση, σύμφωνη με την ταυτότητα, την πολιτιστική σπουδαιότητα και την ιστορία τους. Η αναστύλωση ολοκληρώθηκε το 2005, σύμφωνα με τα αυστηρότερα διεθνή πρότυπα αποκατάστασης. Σήμερα, το Ιμαρέτ αποτελεί ένα ιστορικό ξενοδοχείο πολυτελείας, ενώ η Οικία Μοχάμετ Άλι μουσείο και έδρα του Ερευνητικού Κέντρου ΜΟΗΑ.

Οι υπέροχοι κήποι του Μουσείου Μοχάμεντ Αλι

Οι κήποι του αρχοντικού αποκαταστάθηκαν επίσης, με σκοπό να αντανακλούν τη γοητεία ενός αυθεντικού, περίκλειστου ισλαμικού κήπου. Η ποικιλία των φυτών, η θέα στην πόλη και το λιμάνι της και οι ήχοι των πουλιών που φολιάζουν στα δέντρα συνθέτουν ένα μοναδικό σκηνικό για τους επισκέπτες του μουσείου.

Καλλιεργούνται τριαντάφυλλα, ρίγανη, λεβάντα και φυτά πλούσια σε χρώματα και αρώματα που προσελκύουν εκατοντάδες μέλισσες νομάδες, που αφιερώνονται στη συγκομιδή της γύρης και τη γονιμοποίηση των φυτών, και διατηρούν τους κήπους ολάνθιστους.

Ποιος ήταν ο Μοχάμεντ Αλι

Με πολύ ταπεινή καταγωγή από την Καβάλα (ήταν αγράμματος και όχι από ιδιαιτέρως εύπορη οικογένεια) ο Μοχάμεντ Άλι μεγάλωσε στο σπίτι του εύπορου θείου του, που ήταν φρούραρχος της Καβάλας, και κατόρθωσε να μεταμορφωθεί σε έναν πολύ έξυπνο πολιτικό.

Από απλός στρατιώτης του τουρκικού στρατού έφθασε να γίνει στρατηλάτης, να αποσπάσει την Αίγυπτο από την Τουρκική κυριαρχία και να την οργανώσει σε κράτος, που ανέλαβε το αξίωμα της αρχηγίας του με τον τίτλο Αντιβασιλιάς του Σουλτάνου.

Ο δημιουργός της σύγχρονης Αιγύπτου ήταν ο πατέρας του Ιμπραήμ πασά που λίγο έλειψε να καταπνίξει την ελληνική επανάσταση στο αίμα τις χρονιές 1824, 1825 και 1826. Ο ικανός και δραστήριος αυτός ηγεμόνας, στην προσπάθειά του να εκσυγχρονίσει την οικονομία και τον τεχνικό εξοπλισμό της χώρας του, ωστόσο, ενθάρρυνε την εγκατάσταση των Ευρωπαίων γενικά και ιδιαίτερα των Ελλήνων, γιατί αντιλήφθηκε πόσο μεγάλη μπορούσε ν′ αποβεί η συμβολή τους στην επιτυχία των σχεδίων του. Ευνόησε, λοιπόν, τους Έλληνες και συνεργάστηκε μαζί τους με αποτέλεσμα να θεμελιωθεί και ν′ ακμάσει η ελληνική παροικία της Αιγύπτου.