Μια φορά κι έναν καιρό υπήρχε ένα χαρούμενο και ειρηνικό βασίλειο, με επικεφαλής έναν πρόεδρο-γελωτοποιό. Μια μέρα ένας βασιλιάς θηρίο, που κυριαρχούσε σε ένα κοντινό βάρβαρο βασίλειο, αποφάσισε να εισβάλει στην ευτυχισμένη χώρα…
Μέσα στο τρομερό πλαίσιο που διανύουμε, το πιο σημαντικό είναι να προσπαθούμε να συλλάβουμε και να ερμηνεύσουμε τα υπόγεια ρεύματα που καθοδηγούν τη συλλογική συνείδηση - ειδικά σε ένα webzine που ασχολείται με τις πολιτικές του φαντασιακού. Η φιλοΝΑΤΟϊκή και αντιρωσική ευθυγράμμιση-στρατόπεδο στην Ιταλία ήταν ιδιαίτερα επιμελής, και οργανωμένη, αποδεχόμενη μια μοναδική γραμμή, ευθύς από την αρχή των εχθροπραξιών: σχεδόν όλες οι εφημερίδες και τα πρακτορεία επικοινωνίας ενστερνίστηκαν ταυτόχρονα -σαν κοπάδι- την ίδια εκδοχή, πλαστή και υπεραπλουστευμένη, για τα γεγονότα της Ουκρανίας. Ο συμπαθητικός κρανοφόρος κωμικός, ο τρελός δικτάτορας, η ασιατική βαρβαρότητα ενάντια στον ευρωπαϊκό πολιτισμό: ένα είδος μεταμοντέρνου μύθου, που λέγεται μέσα από εμφανείς επενδύσεις σε ανθρώπους και μέσα. Μια δυνατή ροή εικόνων, σχολίων, ερμηνειών, ερωτημάτων, συναισθημάτων εξ αποστάσεως, που δεν έχει πολλά προηγούμενα.
Γράφει ο Giovanni Iozzoli πως Στη βάση αυτού του μονόδρομου επικοινωνιακού κύματος, βρίσκεται το κόκκαλο ενός αφηγηματικού σχήματος στο οποίο οι ιταλοί υπόκεινται και υποφέρουν εδώ και 2 μήνες, [όπως και εμείς οι έλληνες], στο πλαίσιο μιας στρατηγικής νηπιοποίησης του πολίτη-θεατή, που έχει γίνει πλέον αποδεδειγμένη πρακτική. Όταν μιλάμε για «εγκαταλελειμμένη παιδική ηλικία» δεν πρέπει μόνο να λυπόμαστε τους μικρούς ουκρανούς θηράματα διακινητών στα πολωνικά σύνορα, αλλά και τη μοίρα του μέσου ιταλού-έλληνα θεατή, που έχει υποστεί μια παιδαριώδη κατάσταση, χωρίς οδηγό, που στερείται κάθε ικανότητας κρίσης, χωρίς εκείνα τα ελάχιστα στοιχεία γνώσης που μπορούν να επιτρέψουν την άσκηση των προνομίων της ενηλικίωσης. Ακόμα και στο σύνορο της συνείδησής μας, έχουν εγκατασταθεί διακινητές όλων των ειδών -μαέστροι, αρθρογράφοι, πολιτικοί, διάφοροι ειδικοί- που επιβάλλονται ως φύλακες του κατωφλιού του πολιτικά ορθού: αφού εδραιωθεί ο αδιάβατος ασβέστης, εξουδετερώνουν και δαμάζουν, κάνουν κομμάτια κάθε προσπάθεια «προβληματοποίησης» μιας αντικειμενικά περίπλοκης γεωπολιτικής υπόθεσης.
Είναι αυτονόητο ότι πρόκειται για το ίδιο σχήμα επικοινωνίας που χρησιμοποιήθηκε στα δύο χρόνια της πανδημικής διακυβέρνησης της κοινωνίας, μεταφρασμένο εξίσου -από το βράδυ μέχρι το πρωί, σαν να μην είχε συμβεί τίποτα- από το έδαφος της έκτακτης ανάγκης για την υγεία σε εκείνο του πολέμου. Ακριβώς όπως με την ίδια αδιαφορία περάσαμε από το κλείσιμο μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης στο άνοιγμα της επόμενης, χωρίς καμία κοινοβουλευτική συζήτηση, επιδεικνύοντας μια αναγκαία απομάκρυνση από τα συναισθήματα και τις απόψεις της πραγματικής χώρας. Μέσα στη δημοκρατική κρίση των ύστερο-φιλελεύθερων συστημάτων, εκείνοι στην κυβέρνηση αναλαμβάνουν τη μοναχική ηγεσία της χώρας, με πλήρη ανεξαρτησία από την κοινωνία των πολιτών, τα ενδιάμεσα όργανα της και ακόμη και το δημοκρατικό κοινοβούλιο. Αυτό είναι τώρα το παράδειγμα διακυβέρνησης στην Ιταλία – πλήρης αυτονομία των εκτελεστικών λειτουργιών, που διεκδικείται και δικαιολογείται από προϋποθέσεις που τίθενται ως δόγματα: η Ευρώπη μας το ζητά, η επιστήμη μας το ζητά, οι αγορές μας το ζητούν, μας το ζητά το «σύστημα συμμαχιών στο οποίο έχουμε ενσωματωθεί”.
Η υποβάθμιση ενός λαού σε μια παιδική κατάσταση είναι πράγματι η καλύτερη δυνατή στρατηγική κυριαρχίας. Μερικές φορές τα παιδιά είναι ιδιότροπα -ίσως μέσα στις κάλπες-, αλλά στο τέλος διατηρούν πάντα επίγνωση της μειονότητάς τους, του μειονοτικού καθεστώτος τους: ακόμη και το πιο ανυπάκουο παιδί δεν θα ονειρευόταν ποτέ να πάρει τη θέση των ενηλίκων και να τους εκδιώξει. μετά συμβιβάζονται με λίγα – κάποιο καλοδιηγημένο παραμύθι, κάποια περιστασιακή ανταμοιβή. Ένα παιδί είναι πάντα ένα παιδί: δεν έχει τις απαραίτητες δεξιότητες και πληροφορίες για να αμφισβητήσει τι κάνουν και τι λένε οι ενήλικες για το καλό του. Από αυτή την άποψη, τα τελευταία χρόνια ήταν καταστροφικά για την κοινωνία μας, τα χειρότερα της συνταγματικής εποχής. Χρόνια που αντιπροσώπευσαν ένα αυθεντικό εργαστήριο για τη διακυβέρνηση των μελλοντικών κρίσεων, παρά για τη διαχείριση των σημερινών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης για την υγεία. Τις ζωές δεκάδων εκατομμυρίων ιταλών που φρόντισε το Dpcm, το μορφότυπο.
Πότε ξεκίνησε αυτή η οπισθοδρόμηση στη σχέση ΜΜΕ και κοινής γνώμης; Πίσω, πολύ πίσω, ήδη από την εποχή της κρίσης της λοιδορούμενης πρώτης δημοκρατίας – τα χρόνια που ήμασταν ένας καβγατζής, θορυβώδης, μέτρια ενημερωμένος λαός. Το σχήμα «τίμιοι εναντίον διεφθαρμένων» ήταν ίσως η πρώτη εφαρμογή του «απλοποιημένου κανόνα» που καλείται να εφαρμόσει η πνευματική μάζα των επικοινωνιών στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Το αποτέλεσμα ήταν η πρόοδος κάποιων γενεών χωρίς μνήμη, χωρίς ικανότητα κριτικής κρίσης, που μόνο κατά περιόδους μπόρεσαν να ξεσπάσουν στις κάλπες, που γίνονται η βαλβίδα εκτόνωσης ενός μπλοκαρισμένου συστήματος.
Σήμερα, μετά τους δύο πρώτους μήνες του πολέμου, μπορούμε να αντλήσουμε κάποια στοιχεία σύγκρισης σχετικά με τα αποτελέσματα, τις συνέπειες αυτής της ιδεολογικής εκστρατείας, ως προς την ανταπόκριση της «κοινής γνώμης». Η εντύπωση είναι ότι στην ιταλική κοινωνία κυριαρχούν σε μεγάλο βαθμό τα στοιχεία της κριτικής, της ανυποταξίας ή της απροθυμίας, όσον αφορά την εμπλοκή της χώρας στην ουκρανική κρίση. Ο «ανθρωπιστικός βομβαρδισμός» των τηλεεφημερίδων μας δεν πέτυχε τους στόχους του. Στα ευρέως διαδεδομένα μέρη της αστικής κοινωνικότητας, οι τόνοι της πολεμικής αδιαλλαξίας είναι ανύπαρκτοι και παραμένουν πάντα διακριτοί από τη νόμιμη ανθρώπινη αλληλεγγύη προς τα άμαχα θύματα. Η ανησυχία και η σκοτεινή αίσθηση μιας κατακρήμνισης γεγονότων εκτός ελέγχου βρίσκεται παντού. Στις (λίγες) εργατικές συνελεύσεις που έγιναν στην Ιταλία, η παρουσία ξένων εργατών, συχνά από χώρες που είχαν καταστραφεί από άλλους πολέμους, εισήγαγε εναλλακτικές απόψεις στη συζήτηση που δεν θα έβρισκαν χώρο στα επίσημα περιβάλλοντα. Πολλοί ιταλοί φαίνεται να έχουν καταλάβει ότι πρόκειται για μια σύγκρουση μεταξύ Αμερικής και Ρωσίας και η πανταχού παρούσα ηγεσία της Ουκρανίας έχει μια καθαρά διακοσμητική και ετεροκατευθυνόμενη λειτουργία. Πολλοί αναρωτιούνται για το νόημα και τους λόγους μιας αιματηρής οικονομικής ρήξης, με τον κύριο προμηθευτή μας σε ενεργειακά υλικά. Πολλοί καταλαβαίνουν ότι τα πρώτα θύματα των κυρώσεων δεν θα είναι «οι ολιγάρχες» αλλά οι τρεχούμενοι λογαριασμοί των ιταλών. πολλοί έχουν καταλάβει ότι το θέμα θα μπορούσε ρεαλιστικά να κλιμακωθεί σε παγκόσμια σύγκρουση. Όλοι έχουν την αντίληψη, αόριστη αλλά και επίμονη, ότι εισερχόμαστε σε μια εποχή μαζικής εξαθλίωσης, περιορισμών στην ενέργεια, οικονομικών κύκλων που στρεβλώνονται από τον πληθωρισμό και τους πολέμους.
Το ότι το κλίμα στη χώρα χαρακτηρίζεται από δυσπιστία είναι προφανές για όσους έχουν ευθείες κεραίες και ελάχιστη κοινωνική πρακτική. Το συμπιεστικό αποτέλεσμα γύρω από την υπόδειξη ενός ευρωατλαντικού νεοπατριωτισμού είναι μόνο μια ευχή, μια εγκάρδια έκκληση πολιτικών και δημοσιογράφων, που πλέον πέφτει στο κενό. Την ίδια στιγμή, το μπλοκ εξουσίας που είχε σχηματιστεί γύρω από τη φιγούρα του Ντράγκι καταρρέει – καθώς και το περίγραμμα ενός κοινωνικού μπλοκ που φαινόταν να προκαλεί η παρέμβασή του. Η Confindustria, η οποία είχε υποδεχτεί τον πρωθυπουργό ως μεσσία, αρχίζει να κάνει θόρυβο: το PNRR θα πρέπει να ξαναγραφτεί και επομένως οι προβλέψεις, οι προοπτικές, οι συμφωνίες και οι σχετικές κοινοπραξίες παραλείπονται. Οι κορυφαίες ομάδες συνεχίζουν να παίζουν τις περισσότερο ή λιγότερο θεσμικές φάρσες τους – αντιρωσική σταθερότητα και εμπιστοσύνη στην ανάκαμψη – αλλά τα κουτσομπολιά και οι πονηριές δεν αντέχουν και πολύ, μπροστά στη βίαιη πτώση του μέσου εισοδήματος, σε μια χώρα όπου η δομή των μισθών παρέμεινε ουσιαστικά αυτή του 1993.
Όμως το πιο δύσκολο να χωνέψει η δυτική κοινή γνώμη είναι η ιστορική δικαίωση αυτού του κλίματος πολεμικής κινητοποίησης. Ενάντια σε ποιον να επαναοπλιστούμε και στο όνομα ποιων αξιών; Τα γεωπολιτικά συμφέροντα σε ποιους ιδεολογικούς εξοπλισμούς μπορούν να βασιστούν;
Η συνεχιζόμενη σύγκρουση δεν μπορεί να αναπαρασταθεί, όπως στις μέρες του Ψυχρού Πολέμου, μεταξύ δύο εναλλακτικών και ανταγωνιστικών συστημάτων. Εκείνη η τεραστίων διαστάσεων αντίφαση και οι ευθυγραμμίσεις κομμάτων, συνδικαλιστικών οργανώσεων, Τύπου, λαϊκής κουλτούρας προμήνυαν ξεκάθαρα αυτή τη σύγκρουση μεταξύ στρατοπέδων. Σήμερα βρισκόμαστε στην κλασική διαμάχη μεταξύ καπιταλιστικών δυνάμεων και για να τις διαφοροποιήσουν, οι δύο εχθροί πρέπει να ανεμίσουν εικονικά, ψεύτικα πανό: Gay Pride κατά Πατριάρχη Κύριλλου – αυτό προσφέρει το μενού, αυτές είναι οι πιθανές παραλλαγές στο ίδιο καπιταλιστικό μοντέλο.
Μέσα σε αυτόν τον νέο κόσμο, χωρίς ιδεολογίες και χωρίς ελπίδες, στο θέατρο σκιών στο οποίο περιορίζεται η πολιτική, το κέρδος παραμένει το μόνο μέτρο, η μόνη παράμετρος, το τελευταίο στοιχείο νοήματος που μπορούν να επιδείξουν οι κοινωνίες μας, για να επιβεβαιώσουν τον δικό τους ορθολογισμό. Είναι ξεκάθαρο ότι αν ο «αμερικανικός τρόπος ζωής» είναι το νόημα των πάντων, ένας πρωθυπουργός που λέει «κλιματιστικά ή ειρήνη» πριονίζει το κλαδί επάνω στο οποίο κάθεται. Είναι δύσκολο να ζητήσεις θυσίες πολέμου αν υποσχεθείς ότι θα υποβαθμίσεις τον δυτικό τρόπο ζωής που είναι το μόνο πατριωτικό λάβαρο που έχεις: στις σημερινές συνθήκες, δημιουργείς μόνο βραχυκύκλωμα στα κεφάλια των ανθρώπων. Αυτό που η αστική κοινωνιολογία έχει ορίσει τα τελευταία χρόνια «λαϊκιστικό σφάλμα», δηλαδή τη γνωστική ασυμφωνία μεταξύ «λαού και ελίτ», απέχει πολύ από το να ανασυντεθεί: ο πόλεμος θα μετατρέψει το σφάλμα σε χάσμα.
Αυτό μέσα σε μια ισχυρή καταιγίδα που σαρώνει τις δυτικές κοινωνίες: η περαιτέρω αποδόμηση των αγορών εργασίας, με νέες μαζικές απολύσεις εργατικού δυναμικού σε κάθε τομέα. η ενεργειακή μετάβαση, η οποία θα είναι μακρά, επώδυνη και αναπόφευκτη. η αναδιάρθρωση της κατανάλωσης και η ίδια η ιδέα της ευρείας ιδιοκτησίας, ακρογωνιαίος λίθος του παλιού κόσμου: μια βίαιη αλληλουχία κρίσεων/αναδιαρθρώσεων που επικαλύπτονται για να επανασχεδιάσουν τα επίπεδα επιβίωσης του καπιταλιστικού συστήματος.
Μέσα σε αυτές τις ιστορικές διαδικασίες, πιο απαξιωμένα φαίνεται να είναι τα παλιά συνδικάτα, έχοντας χάσει την επαφή με την πραγματικότητα. Η CGIL – η οποία εξακολουθεί να διατηρεί μια ισχυρή οργανωτική μηχανή με χιλιάδες αντιπροσώπους φυτεμένους σε κάθε γωνιά της κοινωνικής παραγωγής – έχει απλώς εξαφανιστεί από την πολιτική ατζέντα, σε μια απίστευτη «αναδιπλούμενη» δυναμική η οποία την κατέστησε μέσα σε λίγα χρόνια ένα άχρηστο σώμα. Τότε οι μηχανισμοί εκδηλώνουν τους νόμους της επιβίωσής τους, να – εδώ, η περίφημη «αναδίπλωση» μας ταιριάζει πολύ: η γραφειοκρατική ελαφρότητα που σε κάνει να επιβιώνεις ακόμα κι αν δεν χρειάζεσαι πλέον καθόλου -, αλλά η μοίρα είναι ακόμα σφραγισμένη, η διευθυντική ομάδα που χτίστηκε γύρω από τον Landini,[κάτι σαν τον δικό μας Παναγόπουλο], είναι αυτή με το χαμηλότερο πολιτικό προφίλ ποτέ στην ομοσπονδιακή ιστορία: επιδημίες, πόλεμοι, πληθωριστικά ξεσπάσματα, δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να αναγκάσει τη χελώνα να βγάλει το κεφάλι από το καβούκι της. Οι πρώτοι που πείθονται για την αποδιαμεσολάβηση που έχει γίνει, είναι ακριβώς αυτοί.
Ωστόσο, είναι εύκολο να φανταστεί κανείς ότι το μεγάλο πληθωριστικό κύμα θα πυροδοτήσει αναπόφευκτα την ταξική σύγκρουση. Δεν είναι θέμα συνείδησης: τάξεις, κοινωνικά στρώματα και συντεχνίες θα πεταχτούν στον αγώνα και θα αναγκαστούν να ανταγωνιστούν για να ανακτήσουν έδαφος και να αποφύγουν τη δική τους καταστροφή. Από αυτή την άποψη, ο πληθωρισμός εκφράζει τέλεια την γυμνή αλήθεια της διανεμητικής σύγκρουσης. Και εκδικείται για την παλιά ιδέα σύμφωνα με την οποία τα Κράτη, μέσω μιας σοφής εισοδηματικής πολιτικής, μπορούν να «συγκρατήσουν» το θηρίο της ταξικής πάλης.
Όσο για την πολιτική, δεν χρειάζεται καν να το συζητάμε. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές τάξεις γνωρίζουν ότι θα μπορούν να κυβερνούν τους λαούς τους μόνο μέσα σε μια διάσταση μόνιμης κατάστασης εξαίρεσης. Όμως ο πόλεμος αποκαλύπτει την μπλόφα της ψεύτικης δεξιάς/αριστεράς, προοδευτικής/λαϊκιστικής διαλεκτικής. Τα τελευταία χρόνια, η αντίθεση μεταξύ φιλοευρωπαίων και κυριαρχιστών ήταν το επαναλαμβανόμενο μοτίβο κάθε αντιπαράθεσης: και τώρα βρισκόμαστε, στο συνεχιζόμενο δράμα, με τους ευρωπαϊστές που δεν υπερασπίζονται το ευρωπαϊκό συμφέρον και τους κυριαρχιστές που δεν υπερασπίζονται την εθνική κυριαρχία. Ήταν όλα ψεύτικα, σικέ: χρόνια αντιπαραθέσεων, εκκλήσεις για ψήφο, στοχαστικές συζητήσεις για το Ventotene – όλα καπνός. Οι ευρωπαϊστές και οι κυριαρχιστές εργάζονται όλοι για τον βασιλιά της Πρωσίας, που βρίσκεται στην άλλη άκρη του ωκεανού. Από αυτή την άποψη, το τρέχον σενάριο πολέμου παίρνει τη μορφή μιας υγιούς αποκάλυψης.
Φυσικά, το να βλέπουμε τους πολιτικούς μας να ξαπλώνουν επάνω στον πιο σκληρό ευρωατλαντικό εξτρεμισμό εξακολουθεί να προκαλεί εντύπωση σε μερικούς, θυμίζοντας μια ιστορία διεθνών στρατηγικών και συμμαχιών χριστιανοδημοκρατών που είναι πιο αξιοπρεπής από την παρούσα. Αλλά ήταν πραγματικά άλλες εποχές. Τώρα μπορούμε να συγκρίνουμε τους Di Maio & C. ,[τους αντίστοιχους Δένδια και κομπανία], με τις κυρίαρχες ομάδες που εγκαταστάθηκαν στις δημοκρατίες της Βαλτικής και στις πρώην σοβιετικές χώρες: η πίστη στο Νατο δεν θεωρείται περιορισμός, αλλά εγγύηση επιβίωσης, στην επίγνωση της ευθραυστότητας της θέσης τους, των δικών τους πολιτικών ιστοριών, των δικών τους χλωμών βιογραφιών.
Εν ολίγοις, αυτοί που σκέφτονται τον πόλεμο ως μέσο κοινωνικής υποταγής και επιταχυντή των διαδικασιών αναδιάρθρωσης δεν κάνουν καλά τους λογαριασμούς τους. Το πώς η δυσαρέσκεια, η δυσπιστία, το τέλος της μαζικής συναίνεσης μπορεί να μετατραπεί σε ένα νέο συστημικό αντιπολιτευτικό κίνημα, αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν ώριμες και αξιόπιστες υποκειμενικότητες που να είναι σε θέση να παρουσιαστούν – πέρα από λίγους λαχανόκηπους – μπροστά σε σημαντικά κομμάτια της ιταλικής [και ελληνικής] κοινωνίας, θέτοντας τους εαυτούς τους ως φορείς πολιτικής κατεύθυνσης. Αυτό που λείπει είναι μια «λαϊκή και μαζική» προσέγγιση, στάση, γλώσσα και επίγνωση. Αρκεί να δούμε την άρνηση συσχέτισης (και άσκησης ηγεμονίας) σε σχέση με τους ήδη υπάρχοντες θύλακες αντιπολίτευσης, οι οποίοι αυθόρμητα (προς τιμήν τους) πέρασαν από τα ζητήματα »όχι στις πράσινες κάρτες» σε μια αποφασιστική ευθυγράμμιση κατά του Νατο. Προτιμάται η απαγγελία από σενάριο, στα λίγα εδάφη που εξακολουθούν να ασκούνται. Σε αυτά τα δύο χρόνια, οι ευκαιρίες για ρήξη με την πολιτική και νεοσυνδικαλιστική μειοψηφικότητα δεν αξιοποιήθηκαν. Από αυτή την άποψη, ο πόλεμος και οι τρομερές απειλές του θα μπορούσαν να αναγκάσουν μια υγιή επανεξέταση. Επί του συνόλου.
Μιχάλης ‘Μίκης’’ Μαυρόπουλος carmilla.online
