15 Iουλίου 2018
Δεν μας αρέσει αυτός ο κόσμος. Νεοαποικιοκρατία, τεχνολογικός ναζισμός, οικολογική κατάρρευση, ρατσισμός κατακρημνίζονται με πολλές μορφές στην καθημερινή ζωή. Σύμφωνα με τον Bifo, ζούμε στην εποχή μιας αληθινής Αποκάλυψης στην οποία «μόνο μια μεγαλύτερη και πιο κατάλληλη να επιβιώσει δύναμη θα είναι σε θέση να νικήσει και να ανατρέψει τον τεχνολογικό ναζισμό: και αυτή η δύναμη είναι η συνείδηση της γενικής διανόησης…».
Εν ολίγοις, «υπάρχει η δυνατότητα διαφυγής από την κόλαση στην οποία μας έχουν προβάλει πρώτα ο νεοφιλελευθερισμός και ο σοσιαλ-εθνικισμός. Βρίσκεται στα χέρια και τα κεφάλια μερικών εκατομμυρίων γνωστικών εργαζομένων που κατέχουν τη δύναμη να μπλοκάρουν, να σαμποτάρουν, να διαλύουν τους τεχνικούς αυτοματισμούς που κινούν την παγκόσμια μηχανή… Αλλά αυτή η δυνατότητα δεν βρίσκεται καθόλου κοντά μας…”
Η αποκάλυψη βρίσκεται σε εξέλιξη, λέει ο Bifo, μπορούμε να βγούμε από αυτήν μόνο με την αφύπνιση της ηθικής συνείδησης της γνωστικής εργασίας
Δεν ξέρω πόσο θεμελιωμένος είναι ο θρύλος σύμφωνα με τον οποίο ο Μαρξ ήθελε να αφιερώσει έναν από τους τόμους του Κεφαλαίου στον Κάρολο Δαρβίνο. Σύμφωνα με τον Ρίτσαρντ Κάρτερ, συγγραφέα και ιδρυτή του κύκλου φίλων του Δαρβίνου, «αν και ο Μαρξ θαύμαζε το έργο του Δαρβίνου, ορισμένες από τις θέσεις του, ιδιαίτερα η υποστήριξη που έδωσε ο Δαρβίνος στις θεωρίες του Μάλθους, δεν τον έπειθαν.
Για αυτόν τον λόγο είναι πολύ απίθανο ο Μαρξ να σκέφτηκε πραγματικά την πιθανότητα να αφιερώσει το έργο του στον Δαρβίνο». Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι ο Μαρξ και ο Δαρβίνος ήταν σε επικοινωνία, και ότι ο Μαρξ είχε μεγάλη πνευματική εκτίμηση για τον Δαρβίνο.
Ωστόσο, όλοι γνωρίζουν ότι κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα ο Δαρβίνος πάρθηκε όμηρος από τη νεοφιλελεύθερη σχολή, η οποία ήταν έντονα αντιμαρξιστική. Η εξέλιξη θα ήταν στην πραγματικότητα ένα ζήτημα δύναμης: ο ισχυρότερος, που σημαίνει στη συνέχεια ο καταλληλότερος για να επιβιώσει σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον, κερδίζει. Και αυτό ισχύει τόσο στον φυσικό κόσμο όσο και στον οικονομικό και κοινωνικό κόσμο.
Η νεωτερικότητα προσπάθησε να αφαιρέσει τη σχέση μεταξύ των ανθρωπίνων όντων από το νόμο του ισχυρότερου, προσπαθώντας να την υποβάλει περισσότερο σε γλωσσικές, ηθικές, πολιτικές και νομικές συμβάσεις. Όμως η εμπειρία δείχνει ότι ο νόμος του ισχυρότερου επικρατεί κάθε φορά που η κοινωνική σχέση μετατρέπεται σε σύγκρουση. Δηλαδή σχεδόν πάντα.
Ο νόμος του πιο δυνατού
Ο ηθικός οικουμενισμός σκοπεύει να ξεφύγει από τη σιδερένια λογική της εξέλιξης. Ωστόσο, ο ηθικός νόμος φαίνεται να απέτυχε στη δοκιμασία της σύγχρονης ιστορίας, και τόσο η χριστιανική αγάπη όσο και η καντιανή ηθική επιταγή δεν μπόρεσαν να κερδίσουν την αντιπαράθεση με το αόρατο χέρι που επιβάλλει η οικονομική λογική και σαρώνει τα ηθικά ιδανικά και την πολιτική βούληση.
Ακόμη και το πολιτικό σχέδιο του σοσιαλισμού, αφού προσπάθησε να επιβληθεί με τη δύναμη της δικτατορίας ή με τη δύναμη της δημοκρατίας, έπρεπε να υποκύψει στην επιβλητική δύναμη του μέγιστου κέρδους.
Πρέπει λοιπόν να θεωρήσουμε ότι το ζήτημα έχει ολοκληρωθεί, και να υποκλιθούμε σε αυτό που δείχνουν τα γεγονότα που προφανώς μας λένε ότι ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός κοινωνική ενσάρκωση του δαρβινιστικού εξελικτισμού, έχει κατατροπώσει οριστικά κάθε εναλλακτικό σχέδιο και ετοιμάζεται να κυριαρχήσει στον κόσμο για την αιωνιότητα;
Ας σταματήσουμε για μια στιγμή. Ας επιστρέψουμε στη σχέση Μαρξ και Δαρβίνου. Από φιλοσοφική άποψη, ο Μαρξ δεν αντιλαμβάνεται καθόλου τον κομμουνισμό ως μια εναλλακτική λύση που βασίζεται σε καθολικές ηθικές αρχές, ούτε ως ένα σχέδιο που βασίζεται στην πολιτική βούληση.
Ο Marx, που μιλάει ελάχιστα για κομμουνισμό ως «σχέδιο» και που αποφεύγει την ηθική κριτική του καπιταλισμού, ha delineato σκιαγράφησε την υπέρβαση της οικονομίας με βάση το κέρδος και τη μισθωτή εργασία ως μια «πραγματική κίνηση που καταργεί την παρούσα κατάσταση πραγμάτων».
Με άλλα λόγια ο κομμουνισμός είναι η διαδικασία που οδηγεί στην ανάδυση και την πλήρη ανάπτυξη μιας δυνατότητας που εγγράφεται στις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις, και αυτή η διαδικασία είναι το έργο μιας υλικής υποκειμενικής δύναμης: της εργατικής τάξης.
Εν ολίγοις, δεν μιλάμε λοιπόν για ένα «θέλουμε» τον κομμουνισμό, όπως ο λενινιστικός βολονταρισμός που προκάλεσε μια βίαιη ρήξη και επέβαλε μια πολιτική δικτατορία, αλλά δεν δημιούργησε καθόλου μια μορφή ζωής απαλλαγμένη από την αμειβόμενη εργασία.
Δεν είναι ζήτημα επιβεβαίωσης των κολεκτιβιστικών ηθικών αξιών κατά των ατομικιστικών αξιών. Είναι ζήτημα απελευθέρωσης της υλικής δύναμης μιας υποκειμενικότητας που περιέχει από μόνη της τις ενέργειες για να φέρει εις πέρας την τάση που υποδηλώνεται στην καπιταλιστική ανάπτυξη, και να απελευθερώσει την κοινωνία από τα τυπικά όρια που επιβάλλει ο καπιταλισμός στο απελευθερωτικό περιεχόμενο που εγγράφεται στην τάση.
Υπό αυτή την έννοια, η σκέψη του Μαρξ εγγράφεται τέλεια στο εξελικτικό όραμα. Ο κομμουνισμός δεν είναι «ηθικά σωστός», αλλά απλώς πιο κατάλληλος να ερμηνεύσει τις δυνατότητες της γενικής διανόησης και του προϊόντος της: τη γνώση και τη τεχνολογία.
Η μέθοδος του Μάρξ
Φυσικά, μπορεί κάποιος να αντιλέγει ότι τα πράγματα δεν πήγαν έτσι, και η εργατική τάξη ηττήθηκε στα τέλη του 20ού αιώνα, μετά από μια μακρά σύγκρουση που αντιπαρέβαλε τον σοσιαλισμό της πολιτικής βούλησης ενάντια στον καπιταλισμό της εξέλιξης. Αυτό που θέλω να υποστηρίξω εδώ είναι ότι το παιχνίδι απέχει πολύ από το να έχει τελειώσει.
Η υποκειμενικότητα προικισμένη με ανατρεπτική και απελευθερωτική δύναμη δεν είναι πλέον η βιομηχανική εργατική τάξη, αλλά η ζωντανή εργασία στην πιο περίπλοκη, πλουσιότερη και πιο αποεδαφικοποιημένη μορφή της.
Ο ίδιος ο Μαρξ το έγραψε σε ένα συγκεκριμένο σημείο του έργου του, δηλαδή στο Απόσπασμα για τις μηχανές Frammento sulle macchine. Αυτή η δύναμη είναι η ίδια η ανθρώπινη γνώση, η οποία υποκειμενοποιείται στη γενική νόηση, στο δίκτυο της γνωστικής εργασίας. Η σκέψη του Μαρξ προχωρά μέσα από αφαιρέσεις, όπως εξηγεί ο ίδιος στο περίφημο Einleitung του 1859, όπου μεταξύ άλλων γράφει:
«Το συγκεκριμένο είναι συγκεκριμένο γιατί είναι η σύνθεση πολλών προσδιορισμών, άρα ενότητα του πολλαπλού. Για αυτόν τον λόγο στη σκέψη αυτό παρουσιάζεται ως διαδικασία σύνθεσης, ως αποτέλεσμα και όχι ως αφετηρία, αν και είναι η πραγματική αφετηρία και επομένως και η αφετηρία της διαίσθησης και της αναπαράστασης. […]
Η συγκεκριμένη ολότητα, ως μια ολότητα της σκέψης, ως συγκεκριμένο της σκέψης, είναι ένα προϊόν του σκέπτεσθαι, της σύλληψης. αλλά ποτέ της έννοιας που γεννά τον εαυτό της και σκέφτεται έξω και πάνω από τη διαίσθηση και την αναπαράσταση, αλλά της επεξεργασίας της διαίσθησης και της αναπαράστασης σε έννοιες. Η ολότητα όπως αυτή παρουσιάζεται στο μυαλό ως σύνολο της σκέψης, είναι ένα προϊόν του νου που σκέπτεται, η οποία οικειοποιείται τον κόσμο με τον μόνο τρόπο που της είναι δυνατό.».
Αυτή η μέθοδος, που προχωρά από αφαίρεση σε αφαίρεση παράγοντας το συγκεκριμένο ως σύνθεση, τον οδήγησε να πει ότι το Κεφάλαιο δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την υπέρβασή του, και πως η εργατική τάξη είναι το υποκείμενο που καθιστά αυτή την υπέρβαση δυνατή.
Αλλά ο Μαρξ δεν ήταν προφήτης στο επάγγελμα. Και αν αυτή η θεωρητική κατασκευή αποδείχθηκε πολύ χρήσιμη για την κατανόηση της εξέλιξης της ταξικής πάλης στη νεωτερικότητα του εικοστού αιώνα, όμως μετά συγκρούστηκε με το απρόβλεπτο και το αδιανόητο των ιστορικών γεγονότων.
Το γεγονός που συγκροτήθηκε από τη σοβιετική επανάσταση, ενώ είχε στόχο να επιφέρει τη μετάβαση σε μια μορφή σοσιαλιστικής κοινωνίας, αντίθετα επιτάχυνε την ιστορία με τέτοιο τρόπο ώστε να μετακινηθεί η ταξική πάλη σε ένα έδαφος όπου οι εργάτες αντικαταστάθηκαν από λαούς, από έθνη και από τους στρατούς.
Η ήττα της εργατικής επανάστασης στην Ευρώπη, η καταστροφή που προκάλεσε ο πρώτος παγκόσμιος Πόλεμος και η συνακόλουθη κοινωνική εξαθλίωση-φτωχοποίηση οδήγησαν στη γέννηση του φασισμού, και ιδιαίτερα του ναζισμού στη Γερμανία.
Μια παρόμοια διαδοχή γεγονότων συνέβη ξανά, αν και μέσα σε εντελώς αλλαγμένες τεχνικές συνθήκες και σε ευρύτερη κλίμακα, στον νέο αιώνα: στα χρόνια που ακολούθησαν την οικονομική κρίση του 2008, η γενικευμένη κοινωνική φτωχοποίηση στη Δύση δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την επανεμφάνιση ενός μείγματος αληθινού εθνικισμού και ψευδούς σοσιαλισμού – με άλλα λόγια, του εθνικοσοσιαλισμού.
Το απόλυτο κακό δεν υπάρχει
Στα χρόνια που ακολούθησαν τον δεύτερο παγκόσμιο Πόλεμο, ο ναζισμός χαρακτηρίστηκε ως το απόλυτο κακό. Το απόλυτο κακό δεν υπάρχει, είναι ένα ρητορικό φάντασμα που μπερδεύει την όψη και μας εμποδίζει να ορίσουμε με υλιστικό (και άρα σχετικό) τρόπο το κακό που γεννιέται μέσα σε συγκεκριμένες συνθήκες που μπορεί να αναπαραχθούν ή να μην αναπαραχθούν.
Η ρητορική του απόλυτου κακού μας έκανε να παραβλέψουμε τη συγκεκριμένη γένεση του εθνικοσοσιαλισμού, που παριστάνονταν ως ένα ανεπανάληπτο τέρας. Την ίδια στιγμή χαρακτηρίσαμε το Ολοκαύτωμα ως μοναδικό και ανεπανάληπτο, την εξόντωση έξι εκατομμυρίων εβραίων, δύο εκατομμυρίων ρομά και εκατοντάδων χιλιάδων κομμουνιστών και ομοφυλόφιλων.
Το αποτέλεσμα είναι ότι το τέρας ξαναγεννήθηκε μπροστά στα μάτια μας και συνεχίσαμε (και συνεχίζουμε) να μην το βλέπουμε. Επιπλέον, τυφλωμένοι από τη ρητορική για το ανεπανάληπτο του Ολοκαυτώματος, σήμερα δεν θέλουμε να αναφέρουμε το νέο Ολοκαύτωμα που λαμβάνει χώρα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης που καταλαμβάνουν πολύ μεγαλύτερη έκταση από αυτή που κατελάμβαναν το Άουσβιτς, το Μαουτχάουζεν, το Νταχάου και οι άλλοι τόποι εξόντωσης των ετών Σαράντα του εικοστού αιώνα.
Δεν είδαμε ότι η πίεση που άσκησε η οικονομική εξουσία στην κοινωνία αναπαρήγαγε το φαινόμενο Χίτλερ σε ολόκληρη τη Δύση, όπου μια μορφή εξαιρετικά παρόμοια με τον εθνικοσοσιαλισμό είναι τώρα στην πλειοψηφία.
Ή μάλλον αντί για εθνικοσοσιαλισμό θα έπρεπε να μιλάμε για σοσιαλ-εθνικισμό, διότι η προέλευση της σύγχρονης αποκτήνωσης είναι εξ ολοκλήρου κοινωνική: μετά από σαράντα χρόνια νεοφιλελευθερισμού, η πλειοψηφία της δυτικής (λευκής) κοινωνίας χρειάζεται έναν αποδιοπομπαίο τράγο για την εκδίκησή της ενάντια στη φιλελεύθερη δημοκρατική τάξη και εναντίον της φιλελεύθερης αριστεράς.
Αυτό δεν σημαίνει καθόλου ότι τα γεγονότα του περασμένου αιώνα θα επαναληφθούν. Η παρούσα κατάσταση διαφέρει από εκείνη της δεκαετίας του 1940 για πολλούς λόγους, αλλά εδώ θα επικεντρωθώ σε δύο.
Πρώτα απ’ όλα, η κοινωνική υποκειμενικότητα είναι σήμερα κατακερματισμένη και επισφαλής, και φαίνεται γνωστικά ανίκανη να παράγει μορφές οργανωμένης συλλογικής δράσης. Κατά δεύτερον, το κλείσιμο των λογαριασμών πέντε αιώνων αποικιοκρατίας -που μόνο ο κομμουνιστικός διεθνισμός θα μπορούσε ίσως να είχε συνειδητά αντιμετωπίσει- εκρήγνυται ξανά με τη μεγάλη μετανάστευση, η οποία δεν οργανώνεται από κάποια συνειδητή αντιαποικιακή πολιτική μορφή και δημιουργεί συνθήκες παγκόσμιου εμφυλίου πολέμου, ο οποίος είναι και αυτός κατακερματισμένος και δεν είναι ανασυνθέσιμος σε ένα μοναδικό μέτωπο.
Από τις αρχές του αιώνα, αυτή η διπλή τάση (σοσιαλ-εθνικισμός σε όλη τη Δύση, και κατακερματισμένος παγκόσμιος εμφύλιος) αναπτύσσεται υπόγεια, έχει καταστεί έκδηλος με τη νίκη του Τραμπ. Ωστόσο, δεν τολμάμε να το αναγνωρίσουμε, λες και αν αρνηθούμε να το ονομάσουμε θα μπορούσαμε με κάποιο τρόπο να τον συγκρατήσουμε. Καμία πολιτική δεν μπορεί να σταματήσει τη συνεχιζόμενη διαδικασία, επειδή η δημοκρατία έχει διαλυθεί, και η αίσθηση της ανθρώπινης συμπόνιας έχει διαβρωθεί από την απόγνωση και την αδυναμία.
Το πρόγραμμα με το οποίο εκκαθαρίστηκε η δημοκρατία (αν και «δημοκρατικά») συνδυάζει εθνικιστικές διακηρύξεις και υποσχέσεις για την επιστροφή των πόρων που έχει αφαιρέσει η οικονομική λιτότητα από την κοινωνία.
Μπορούμε εύκολα να προβλέψουμε ότι η δεξιά δεν θα τηρήσει τις υποσχέσεις της: η χρηματοπιστωτική λιτότητα δεν πλήττεται καν (αντίθετα ενισχύεται) από τις δεξιές κυβερνήσεις. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η δεξιά θα χάσει την εξουσία.
Όταν καθίσταται σαφές ότι η μιζέρια αυξάνεται και η οικονομική ισχύς είναι ανέπαφη, ο σοσιαλ-εθνικισμός μετατοπίζει την έμφαση στον πόλεμο, και συνταυτίζει τους αποδιοπομπαίους τράγους που πρέπει να εξοντωθούν. Αυτό είναι που ήδη συμβαίνει.
Δεν νομίζω ότι η ρητορική της αντίστασης είναι πολύ χρήσιμη. Δεν έχουμε να κάνουμε με μια μειοψηφική και επιθετική δεξιά. Έχουμε να κάνουμε με ένα φαινόμενο μαζικού ρατσισμού των ηττημένων.
Πρέπει να αποφύγουμε να σκεφτόμαστε με όρους μετώπου εναντίον μετώπου. Ο εμφύλιος πόλεμος είναι ακριβώς το έδαφος στο οποίο τρέφεται ο σοσιαλ-εθνικισμός. Ούτε είναι χρήσιμο να αντιπαραβάλλουμε τη λογική στη ναζιστική παραφροσύνη.
Ας πάρουμε το θέμα του ρατσισμού. Ποια πιθανότητα υπάρχει να πειστεί η πλειοψηφία του ευρωπαϊκού πληθυσμού να υποδεχθεί τους μετανάστες (όπως θα ήταν απολύτως λογικό); Καμία.
Οι δημοκράτες ενεργούν τώρα ως ανθρωπιστές, αλλά -για να παραμείνουμε στην Ιταλία- ήταν ο Μινίτι που άνοιξε το δρόμο στον Σαλβίνι που αποκάλεσε την πρακτική της συστηματικής απόρριψης «διαχείριση των μεταναστευτικών ροών».
Επιπλέον, είναι καλό να θυμόμαστε ότι οι δημοκρατικοί έχτισαν τα στρατόπεδα κράτησης μεταναστών όχι στο Παριόλι ή στις «καλές γειτονιές», αλλά στο Tiburtino III και στα αστικά προάστια. Η καταστροφή που παρήγαγαν οι αριστερές φιλελεύθερες κυβερνήσεις δεν μπορεί να εξαρθρωθεί και δεν θα βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειές της με τα προτεταμένα όπλα της πολιτικής.
Ο απολογισμός με την κληρονομιά της αποικιοκρατίας
Μια εξελικτική ανάγνωση του Μαρξ – και όχι η πολιτικο-βολονταριστική ανάγνωση που επικράτησε στη λενινιστική παράδοση, ή η νομική-ορθολογιστική που επικράτησε στη σοσιαλδημοκρατική παράδοση – μας επιτρέπει να κατανοήσουμε αυτό που συμβαίνει και ίσως επίσης να δούμε μια στρατηγική που μα επιτρέπει να διαισθανθούμε πώς να ξεφύγουμε από μια αποκάλυψη που είναι αναπόφευκτη σε αυτό το σημείο.
Η πρώτη θεώρηση, είναι ότι το αόρατο χέρι του νεοφιλελεύθερου Κεφαλαίου ενσαρκώνεται στον ναζισμό, και ότι δεν υπάρχει καθόλου αντίθεση μεταξύ ναζισμού και φιλελευθερισμού. Αντίθετα: ο φιλελευθερισμός είναι αυτός που έχει δημιουργήσει τις συνθήκες του σοσιαλ-εθνικισμού και της μαζικής εξόντωσης που αναπόφευκτα αυτός φέρνει μαζί του.
Σε ένα γραπτό του 1962, ο Günther Anders διατυπώνει την ανατριχιαστική υπόθεση ότι ο Ναζισμός του 20ου αιώνα δεν ήταν παρά ένα πείραμα: μια πρόβα τζενεράλε σε κάποιο επαρχιακό θέατρο, ως προετοιμασία για την πραγματική παράσταση που προορίζεται να λάβει χώρα σε ένα τεχνολογικά τελειοποιημένο μέλλον. Αυτό το μέλλον είναι τώρα.
Επιπλέον, ο ίδιος ο Anders ορίζει την ουσία του ναζισμού ως απανθρωπιά που δεν χρειάζεται πλέον το ανθρώπινο χέρι για να πραγματοποιηθεί, ως τεχνικός αυτοματισμός του απάνθρωπου. Το Άουσβιτς και η Χιροσίμα ήταν για τον Άντερς η ανακοίνωση του ναζισμού που θα έρθει.
Μεγαλώσαμε πιστεύοντας ότι ο ναζισμός εξαφανίστηκε με τον Χίτλερ, αλλά κάναμε λάθος: ο πλήρως ανεπτυγμένος ναζισμός είναι αυτός της αυτοματοποίησης του απάνθρωπου, που ακολουθεί την ήττα του διεθνισμού.
Η πολιτική της απόρριψης – ο μόνος κοινός παρονομαστής όλων των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων χωρίς ουσιαστική διαφορά μεταξύ αυτών που μπορούν ακόμη να οριστούν ως «φιλελεύθερες-δημοκρατικές» και εκείνων που έχουν εισέλθει στην ανοιχτά σοσιαλ-εθνικιστική φάση – δεν είναι ένα βραχυπρόθεσμο πολιτικό φαινόμενο, αλλά μια αντίδραση βαθιά που πρέπει να διαβαστεί μέσα σε ένα μακροπρόθεσμο εξελικτικό πλαίσιο. Υπό αυτή την έννοια, οι μελωμένες ομιλίες των «ανθρωπιστών δημοκρατών» είναι άνευ αξίας γιατί βασίζονται σε βραχυπρόθεσμες αξιολογήσεις και διότι κρύβουν μια ουσιαστική υποκρισία.
Η προσωρινή ή οριστική εγκατάσταση των μεταναστών που έφτασαν στην Ευρώπη τα τελευταία είκοσι χρόνια έχει επιβαρύνει εξ ολοκλήρου τις φτωχές αστικές περιοχές και τις πιο μειονεκτούσες κοινωνικές τάξεις.
Επιπλέον: είναι αλήθεια ότι το ιταλικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης μπορεί να συντηρηθεί μόνο χάρη στη συμβολή των μεταναστών εργαζομένων, και είναι αλήθεια ότι μια ορισμένη ποσότητα μεταναστών είναι απαραίτητη για την οικονομική ισορροπία των δημογραφικά παρηκμαζόμενων χωρών.
Πρέπει όμως εμείς να αντιμετωπίσουμε μια μακρύτερη προοπτική: αυτή της παρατεταμένης και μαζικής μετανάστευσης, που προκαλείται από την κατάρρευση της οικολογίας ολόκληρων αφρικανικών περιοχών, και από το πολιτικό χάος που προκαλείται από τους πολέμους που διαταράσσουν τις αναπτυσσόμενες περιοχές της ευρασιατικής ηπείρου.
Έχουμε μπει σε μια διαδικασία πλανητικής δημογραφικής εξισορρόπησης που δεν μπορεί να διαχειριστεί με τα εργαλεία της δημοκρατικής πολιτικής. Και στην πραγματικότητα η δημοκρατία καταρρέει παντού για να δώσει τη θέση της στη βία του ρατσισμού και του πολέμου.
Πέρα από τις εξοντωτικές πολιτικές που εφαρμόζει η κυβέρνηση του Σαλβίνι στη Μεσόγειο, ποια στρατηγική σκιαγραφείται για το εγγύς μέλλον; Το σχέδιο του Σαλβίνι είναι να ξαναχτίσει τις συνθήκες στρατιωτικού ελέγχου της αφρικανικής επικράτειας από την οποία προέρχεται η μετανάστευση.
Όσον αφορά τις οικονομικές επενδύσεις στην αφρικανική επικράτεια, θα ήταν αφελές να πιστέψουμε ότι αυτές έχουν καλοπροαίρετο χαρακτήρα. Οι ευρωπαϊκές επενδύσεις δεν σταμάτησαν ποτέ να εκμεταλλεύονται χαμηλού κόστους εργατικό δυναμικό και εδάφη πλούσια σε πρώτες ύλες.
Πρόκειται για ένα κλασικό αποικιοκρατικό εγχείρημα οικονομικής εκμετάλλευσης και στρατιωτικής επέμβασης στην καρδιά της Αφρικής, που σύντομα θα οδηγήσει σε μια σειρά από διευρωπαϊκές συγκρούσεις για τη διαίρεση της ηπείρου.
Η Κίνα ακολουθεί προσεκτικά αυτή τη διαδικασία, και δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ότι μεσοπρόθεσμα η αφρικανική ήπειρος θα καταστεί το έδαφος ενός σινο-ευρωπαϊκού ή ακόμη και ενός διευρωπαϊκού πολέμου (δείτε σχετικά με αυτό το ενδιαφέρον νεοαποικιοκρατικό έγγραφο questo interessante documento neocolonialista του Francesco Sisci, που ερμηνεύει ευφυώς την κινεζική άποψη).
Με τρομάζει που λέω αυτό που λέω, αλλά η φρίκη δεν βρίσκεται στα λόγια μου αλλά στην πραγματικότητα που περιγράφουν: το Ολοκαύτωμα του περασμένου αιώνα κινδυνεύει να ωχριάσει σε σύγκριση με τις αναλογίες του Ολοκαυτώματος που έχει ήδη ξεκινήσει στη Μεσόγειο και που κινδυνεύει να επεκταθεί και να παραταθεί τα επόμενα χρόνια.
Και δεν πρέπει να αυταπατούμε τους εαυτούς μας πως η φρίκη μπορεί να περιοριστεί σε υπερπόντια εδάφη: η ισλαμική τρομοκρατία της πρώτης δεκαετίας του αιώνα ήταν μόνο η ανακοίνωση της νέας γενιάς τρομοκρατίας που θα χτυπήσει τις ευρωπαϊκές μητροπόλεις κατά τη διάρκεια του αποικιακού πολέμου που ξεκινάμε, όπως προβλέπει ο Zbigniew Brzezinski στο δοκίμιο Toward a Global Realignment.
Για να ανασυνθέσουμε τη γενεαλογία της κατάστασης στην οποία βρισκόμαστε σήμερα, πρέπει να πάμε πίσω στους πέντε αιώνες αποικιοκρατίας και λευκού τρόμου κατά των πληθυσμών του πλανήτη.
Ο διεθνισμός ήταν μια προσπάθεια αντιμετώπισης αυτής της κληρονομιάς με συνειδητό και στρατηγικά υποστηρικτικό τρόπο, αλληλέγγυο, μέσω μιας ισότιμης ανακατανομής των πόρων και μέσω μιας επιστροφής αυτού που αφαίρεσε η δουλεία και η αποικιακή εκμετάλλευση από τους λαούς του νότιου ημισφαιρίου. Αλλά η έκλειψη της κομμουνιστικής προοπτικής άνοιξε τις πόρτες μιας κόλασης στην οποία κινδυνεύουμε να βυθιστούμε όλοι. Εκτός… Εκτός αν τι;
Εξέλιξη και ηθική συνείδηση
Σε αυτό το σημείο ο εξελικτικός Μαρξ που αποφασίσαμε να υιοθετήσουμε μας προτείνει δύο πράγματα: το πρώτο είναι ότι δεν θα υπάρξει πολιτική ή στρατιωτική αντίσταση ενάντια στον ναζισμό, επειδή ο πόλεμος ενάντια στο χάος είναι μόνο ένα όργανο του χάους, και επίσης επειδή η σημερινή εξουσία δεν βασίζεται στην πολιτική βούληση, αλλά σε μια αλυσίδα τεχνογλωσσικών αυτοματισμών που πρέπει να διαλυθούν γλωσσικά και τεχνικά.
Το δεύτερο είναι πως μόνο μια μεγαλύτερη και πιο κατάλληλη δύναμη να επιβιώσει θα μπορέσει να νικήσει και να ανατρέψει τον τεχνολογημένο ναζισμό: και αυτή η δύναμη είναι η συνείδηση της γενικής διανόησης.
Δεν υπάρχει αμφιβολία για το γεγονός πως η γενική διανόηση (εκατομμύρια γνωστικοί εργαζόμενοι στο δίκτυο) είναι μεγαλύτερη και ισχυρότερη από το τεχνοκαπιταλιστικό σύστημα, από τη στιγμή που μόνο η γενική διάνοια μπορεί να δημιουργήσει, να παράγει και να διαχειριστεί αυτό το σύστημα μέρα με τη μέρα.
Αλλά οι πολιτικές συνθήκες μέσα στις οποίες συμβαίνει αυτό δεν αποφασίστηκαν από τη γενική διανόηση, η οποία αντιθέτως αναγκάζεται να υποστεί τις συνέπειες στις μορφές ύπαρξης (υλικής και κυρίως ψυχικής) των γνωστικών υποκειμένων.
Μόνο η συνειδητή και συντονισμένη δράση των γνωστικών εργαζομένων μπορεί επομένως να αποδομήσει και να επαναπρογραμματίσει το τεχνικό αυτόματο που παράγει μιζέρια, αποξένωση αλλοτρίωση και τελικά πόλεμο.
Αλλά το σημείο είναι το εξής: μπορεί η γνωστική εργασία να εκφράσει εκείνη τη συλλογική συνείδηση που, μόνη, μπορεί να του επιτρέψει να οργανωθεί αυτόνομα, δηλαδή να ασκήσει τη δική του λειτουργία συνεχούς δημιουργίας του κόσμου έξω από την καπιταλιστική διοίκηση και τη λειτουργία-καθήκον κέρδους;
Πρόσφατα τράβηξε την προσοχή μου ένα γεγονός που συνέβη στα γραφεία της εταιρείας Google. Τέσσερις χιλιάδες εργαζόμενοι της πιο ισχυρής παγκόσμιας καθαρής οικονομικής δύναμης υπέγραψαν μια επιστολή διαμαρτυρίας una lettera di protesta ενάντια στην απόφαση της εταιρείας να συνεργαστεί με το Πεντάγωνο για τον εξοπλισμό των μαχητικών drones με τεχνητή νοημοσύνη.
Μετά από μερικούς μήνες συζήτησης, η Google αποφάσισε να αποκηρύξει τη συμφωνία με το Πεντάγωνο, η οποία αντιπροσώπευε μια μεγάλη δουλειά σε οικονομικό επίπεδο, αλλά κινδύνευε να ανοίξει μια μακροχρόνια σύγκρουση με τους εργαζομένους της και να καταστρέψει την εικόνα μιας εταιρείας η οποία υπερηφανεύεται πως κάνει μόνο καλό.
Αυτό το επεισόδιο μου φάνηκε να σηματοδοτεί κάτι πολύ σημαντικό: υπάρχει η δυνατότητα μιας απόδρασης από την κόλαση στην οποία μας έχουν προβάλει πρώτα ο νεοφιλελευθερισμός και τώρα ο σοσιαλ-εθνικισμός.
Βρίσκεται στα χέρια και τα κεφάλια κάποιων εκατομμυρίων γνωστικών εργαζομένων που έχουν τη δύναμη να μπλοκάρουν, να σαμποτάρουν και να διαλύουν τους τεχνικούς αυτοματισμούς που κινούν την παγκόσμια μηχανή.
Και κατέχουν επίσης τη δύναμη να επαναπρογραμματίσουν την παγκόσμια μηχανή παράγοντας τεχνικούς αυτοματισμούς που να καθοδηγούνται από μια αρχή νηφαλιότητας, ισότητας και ειρήνης. Αλλά αυτή η δυνατότητα δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση: επειδή η υποκειμενικότητα που κρατά το κλειδί της είναι επί του παρόντος κοινωνικά κατακερματισμένη, ψυχικά εύθραυστη και ανίκανη για αλληλεγγύη.
Τέσσερις χιλιάδες άνθρωποι που εργάζονται για την Google υπέγραψαν μια επιστολή διαμαρτυρίας ενάντια στην υπαγωγή της εργασίας τους σε μια στρατιωτική εταιρεία, σίγουρα. αλλά οι άλλοι εβδομήντα έξι χιλιάδες υπάλληλοι της εταιρείας δεν υπέγραψαν εκείνη την επιστολή.
Μόνο μια αφύπνιση της ηθικής συνείδησης μερικών εκατομμυρίων γνωστικών εργαζομένων που είναι διάσπαρτοι σε όλο τον κόσμο αλλά είναι συνδεδεμένοι στο δίκτυο μπορεί να πραγματοποιήσει αυτή τη δυνατότητα.
Η εξέλιξη είναι μια διαδικασία που λαμβάνει χώρα σε γραμμές που είναι ουσιαστικά ανεξάρτητες από την ανθρώπινη βούληση. αλλά στην ανθρώπινη σφαίρα η συνείδηση έχει μια σημαντική εξελικτική λειτουργία. Η συνείδηση δεν είναι ένα αποτέλεσμα της θέλησης, αλλά μάλλον μια εσωτερική λειτουργία της γνωστικής διαδικασίας, η οποία καθιστά δυνατή την παραγωγή και την αναπαραγωγή της κυριαρχίας.
Τι σημαίνει συνείδηση; Για να κάνω μια απείρως περίπλοκη ερώτηση απλή, θα πω ότι η συνείδηση είναι η λειτουργία αυτο-τοποθέτησης ενός οργανισμού. Κάθε οργανισμός βρίσκεται σε κατάσταση: τα πουλιά πετούν στον ουρανό και τα ψάρια κολυμπούν στη θάλασσα. χάρη στη συνείδηση, οι άνθρωποι μπορούν να τροποποιήσουν την κατάστασή τους στο περιβάλλον και μπορούν να τροποποιήσουν το ίδιο το πλαίσιο-περιβάλλον σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα και τις προθέσεις τους.
Η συνείδηση συνεπάγεται να θέτουμε τον εαυτό μας έξω από αυτόν και να δρούμε επί της κατάστασης του εαυτού μας. Τα μυρμήγκια, οι μέλισσες, οι αράχνες πραγματοποιούν εξαιρετικά περίτεχνες, συντονισμένες, με κάποιο τρόπο έξυπνες ενέργειες: αλλά δεν είναι σε θέση να τροποποιήσουν τις συνθήκες της εργασίας τους, δεν είναι σε θέση να στοχαστούν και να ενεργήσουν συνειδητά.
Οι γνωστικοί εργαζόμενοι τοποθετούνται στη θέση να παράγουν λογισμικό-software, σχέδια, αντικείμενα, αλγόριθμους, ουσίες και σχέσεις. Η συντονισμένη συμπεριφορά τους δεν είναι ανόμοια με αυτή των μυρμηγκιών ή των μελισσών: η γνώση (ή μάλλον οι λειτουργικές πληροφορίες που είναι εγγεγραμμένες στον συλλογικό τους εγκέφαλο) τους επιτρέπει να εκτελούν τη λειτουργία που τους έχει ανατεθεί από το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται, αλλά η γνώση δεν τους επιτρέπει να αλλάξουν τις ίδιες τις συνθήκες στις οποίες βρίσκονται.
Αν μου επιτρέπεται να παρακάμψω πολλά λογικά βήματα, θα έλεγα ότι η συνείδηση είναι η λειτουργία αλλαγής στη γνωστική διαδικασία που εκδηλώνεται σε συνθήκες βασάνων, που υποφέρουμε. Η δυσφορία, η ψυχική ταλαιπωρία, η μη προσήλωση στην κατάσταση στην οποία βρίσκεται, η οδυνηρή αντίληψη του πόνου των άλλων, είναι αυτά που ωθούν τους ανθρώπους να κάνουν ένα βήμα που ούτε τα μυρμήγκια ούτε οι αράχνες μπορούν να κάνουν: να επαναπρογραμματίσουν το πλαίσιο, το περιβάλλον.
Επαναπρογραμματισμός της σημειωτικής, ψυχικής και οικονομικής λειτουργίας των σημαδιών που παράγονται από τον άνθρωπο. Επαναπρογραμματίζουν το παθογόνο πλαίσιο για να μην αναπαράγουν δίχως τέλος τα βάσανα.
Η ηθική συνείδηση δεν είναι εκούσια προσκόλληση σε παγκόσμιες αξίες, όπως απαιτούσε η οικουμενικιστική, διαφωτιστική ή σοσιαλιστική σκέψη, αλλά είναι αποτέλεσμα της αισθητικής δυστονίας, της ψυχικής δυσφορίας, του πόνου.
Τώρα πρέπει να αναρωτηθούμε εάν οι γνωστικοί εργαζόμενοι της υπερσυνδεδεμένης γενιάς είναι σε θέση να εκφράσουν συνείδηση και ιδιαίτερα συλλογική συνείδηση. Είναι σε αυτό το σημείο που πρέπει να επικεντρωθεί η έρευνά μας.
Γνωρίζουμε ότι η εντατικοποίηση της σύνδεσης και η επιτάχυνση των μη νευρωνικών ερεθισμάτων παράγει μια εκπληκτική αύξηση στον ψυχικό πόνο. Ως προς αυτό ας δούμε τα δεδομένα που συλλέχθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες από το Monitoring the Future (από το 1976 έως το 2015), από το Youth Risk Behavior Surveillance System (από το 1991) και από τη General Social Survey (από το 1972), που αναφέρθηκαν από τον Jean M. Twenge στο βιβλίο Υπερσυνδεδεμένοι Iperconnessi (Einaudi).
Από αυτά τα δεδομένα προκύπτει ξεκάθαρα η αύξηση της ψυχικής ταλαιπωρίας, της τάσης στην αυτοκτονία και την μοναξιά. Αυτές οι τάσεις θα πρέπει να ωθήσουν τους υπερσυνδεδεμένους (και επομένως κυρίως αυτούς που δημιουργούν και αναπτύσσουν το παγκόσμιο παραγωγικό αυτόματο σε καθημερινή βάση) να αναζητήσουν μια αλλαγή.
Αλλά δυστυχώς, ταυτόχρονα, αυξάνεται μια συναισθηματική και σχεσιακή ανεπάρκεια που καθιστά τους υπερσυνδεμένους ανίκανους για αλληλεγγύη, ενσυναίσθηση και συγκρουσιακή δράση. Η σύγκρουση φαίνεται να είναι ανυπόφορη στη γενιά snowflake.
Σε αυτό το κενό, τη διαφορά μεταξύ οδύνης και συναισθηματικής ανικανότητας παίζεται πιθανώς η δυνατότητα μιας διαδικασίας αυτοοργάνωσης της γνωστικής εργασίας που καθιστά δυνατή (ή αδύνατη;) στο εγγύς μέλλον την αποσυναρμολόγηση του παγκόσμιου καπιταλιστικού αυτοματισμού και τον επαναπρογραμματισμό του σύμφωνα με τις γραμμές νηφαλιότητας. ισότητας-εξισωτισμού και αλληλεγγύης.
Η αποκάλυψη σε εξέλιξη αποτελεί την προϋπόθεση εντός της οποίας μπορεί να συμβεί (ή να μην συμβεί) η αφύπνιση της ηθικής συνείδησης της γνωστικής εργασίας. Το τραύμα που παράγεται δεν θα ανατρέψει μόνο τις δομές της κοινωνικής ζωής, τους πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς, αλλά και την ψυχογνωστική ισορροπία. Είναι ίσως στο νευροαναπτυξιακό επίπεδο που θα συμβεί η επόμενη ιστορική μετάβαση.
Το νέο βιβλίο Futurabilità του Franco «Bifo» Berardiθα κυκλοφορήσει στα τέλη αυγούστου για τη σειρά Not του NERO. Ο Franco «Bifo» Berardi είναι συγγραφέας, φιλόσοφος και πολιτιστικός αγκιτάτορας. Από τα τελευταία βιβλία που εξέδωσε θυμόμαστε το Heroes. Suicidio e omicidi di massa (2015), το μυθιστόρημα Morte ai vecchi (2016, γραμμένο μαζί με τον Massimiliano Geraci) και η ανθολογία Quarant’anni contro il lavoro (2017).
Δημοσιεύτηκε στο https://not.neroeditions.com
Μιχάλης ‘Μίκε’ Μαυρόπουλος Comune-info
