XVI.
Πάντα στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ, ο Αμίν επέμεινε στην επανάληψη του νέου «αγροτικού ζητήματος». Το πραγματικό σύγχρονο «αγροτικό ζήτημα»..
Η θανατηφόρα δράση των αγροτικών επιχειρήσεων, η άκρως μηχανοποιημένη καπιταλιστική γεωργία και η εντατική χρήση χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων συνεχίζουν να καταστρέφουν τη μικρής κλίμακας οικογενειακή γεωργία.
Δηλαδή να καταστρέφουν την ύπαρξη του μισού παγκόσμιου πληθυσμού, περίπου 3,5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω εκδίωξη των αγροτών και των οικογενειών τους από την ύπαιθρο του παγκόσμιου Νότου.
Παρουσία μιας ασφυκτικής ανάπτυξης της βιομηχανίας σε παγκόσμια κλίμακα, που δεν είναι πλέον ικανή να απορροφήσει αυτό το απελευθερωμένο ανθρώπινο δυναμικό, αυτές οι απελάσεις έχουν ως αποτέλεσμα μια δυσανάλογη αύξηση του βιομηχανικού εφεδρικού στρατού, ανθρώπων που βρίσκονται σε αναστάτωση στον πλανήτη Slum, Slum Planet, στην «παραγκοποίηση του κόσμου», με τις πολλές πόλεις των προαστίων του κόσμου, που περιβάλλονται από τεράστιες φαβέλες, φτωχογειτονιές, παραγκουπόλεις κ.λπ.
Περίπου ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι έχουν μεταναστεύσει με αυτόν τον τρόπο ετούτες τις τελευταίες δεκαετίες, σε αυτές τις «ένδοξες σαράντα χρονιές» της κυριαρχίας του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, ούσα πλέον η μετανάστευση Νότου-Νότου κυρίαρχη, σε σύγκριση με τις μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους της συχνά απελπισμένης μετανάστευσης Νότου-Βορρά.
XVII.
Στην πολωτική επέκταση του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού καταστρέφονται και οι ταυτότητες, η αίσθηση του ανήκειν, πολιτισμοί, κοινότητες. Συχνά οι αυθόρμητες αντιδράσεις των λαών που επενδύθηκαν ήταν, και είναι, θεμιτό αμυντικό κλείσιμο ταυτότητας, «πολιτισμικού τύπου», όπως το χαρακτηρίζει ο Αμίν, chiusura “culturalistica”.
Ο κουλτουραλισμός είναι ένα πρόβλημα, γιατί είναι υποχώρηση και στροφή στο παρελθόν, είναι παρελθολοντογία, passatismo. Στον ιστορικό χώρο ενδιαφέροντος ισλάμ, αντί να στραφεί, ως «παραδοσιακός», στους ακμάζοντες αιγυπτιακούς, μεσοποταμιακούς, αραβοπερσικούς πολιτισμούς κ.λπ., η πρώτη ταυτότητα που αναλαμβάνεται είναι το ισλάμ.
ο Amin δεν κάνει διάκριση μεταξύ «μετριοπαθούς ισλάμ» και «ριζοσπαστικού και φονταμενταλιστικού ισλάμ». Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με «πολιτικό ισλάμ», αντιδημοκρατικό, κατασταλτικό, σκοταδιστικό, βλαβερό για την αξιοπρέπεια της γυναίκας.
Ένα ισχυρό φρένο στην αυθεντική διαδικασία χειραφέτησης των κατώτερων ταξικών στρωμάτων και των λαών των περιφερειών. Αυτό λέγεται από την πλευρά της βαθιάς γνώσης του σωστά θρησκευτικού και πολιτιστικού περιεχομένου γενικότερα, της συνολικής ιστορίας των θρησκευτικών συστημάτων, του ιουδαϊσμού, του χριστιανισμού και του ισλάμ ειδικότερα.
Στον Ευρωκεντρισμό ο Αμίν ξεδιπλώνει μια εκπληκτική, βαθιά, πλούσια γνώση της φιλοσοφικής και πολιτισμικής δυναμικής του ελληνισμού και στη συνέχεια των «τριών θρησκειών του Βιβλίου» (ακριβώς ιουδαϊσμού, χριστιανισμού και ισλάμ). Επιπλέον, όσον αφορά το ισλάμ, διευκολύνεται από τη άμεση πρόσβαση στην αραβική γλώσσα στην τεράστια πρωτογενή και δευτερογενή βιβλιογραφία.
Ο συγγραφέας προχωρά σε μια αποτελεσματική ιστορική σχετικοποίηση των αξιώσεων σχετικών με τις ιουδαιοχριστιανικές και ελληνικές ρίζες της Ευρώπης. Ο χριστιανισμός, ένα δόγμα-θρησκεία και πραγματικό κίνημα, είναι προφανώς τυπικά «ανατολίτικος».
Τουλάχιστον μέχρι το 1000 μ.Χ. Ακόμη και αφού ανυψώθηκε σε κρατική θρησκεία με τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο το 380 μ.Χ. Και η Ελλάδα ούσα το δυτικό άκρο της Ανατολής. Ο ελληνικός πολιτισμός οφείλει σε μεγάλο βαθμό στους μνημειώδεις πολιτισμούς, αιγυπτιακούς, μεσοποταμιακούς, φοινικικούς, περσικούς κ.λπ. Ο συγγραφέας αναφέρει τον Martin Bernal και το περίφημο βιβλίο του BlackAthena-Μαύρη Αθηνά και το γεγονός ότι το μισό λεξικό της ελληνικής γλώσσας έχει αιγυπτιακή και φοινικική προέλευση.
XVIII.
Ο ευρωκεντρισμός, ομοίως, είναι ένας κουλτουραλισμός. Αντικατοπτρίζει τους πολιτισμούς των περιφερειών. Ο καπιταλισμός συνοδεύει τη νεωτερικότητα και τις πολιτιστικές εξελίξεις από την Αναγέννηση έως τον Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση.
Παραδοχή είναι η χειραφέτηση από τη «μεταφυσική αλλοτρίωση», με τη σταθερή επίγνωση, μια κοσμική και λογική προκατάληψη, ότι το άτομο είναι αρχιτέκτονας της μοίρας του, είναι αυτός που γράφει ιστορία.
Νεωτερικότητα, δημοκρατία, πρόοδος, υλική και αστική ανάπτυξη κ.λπ. τεκμηριώνουν την πρωτόγονη προκατάληψη της «λευκής υπεροχής» του Ευρωπαίου, και γενικότερα του δυτικού. Στην κλασική αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό ήταν φυσιολογικό να μιλάμε για «ανώτερες» φυλές και πολιτισμούς και «κατώτερες» φυλές και κουλτούρες.
Σήμερα, υποστηρίζει ο Amin, ένας ανοιχτά ρατσιστικός λόγος δεν είναι τόσο σαφής, εκτός από ορισμένα δυτικά κινήματα και σε κάποια πολιτικά κόμματα. Το συμπέρασμα περιλαμβάνεται ρητά και η κατηγορία του ευρωκεντρισμού λειτουργεί πάντα.
Μιλάμε για «πολιτισμική διαφορά». Σε συνέντευξή του, λίγους μήνες πριν φύγει τον Αύγουστο του 2018, είπε πως «οι Ευρωπαίοι παραμένουν πεπεισμένοι ότι ο τρόπος ζωής τους είναι διαφορετικός και ανώτερος».
Η οικουμενικότητα που διακηρύσσει η νεωτερικότητα, από την αναγέννηση στον διαφωτισμό, στη γαλλική επανάσταση, είναι στην πραγματικότητα μια κολοβή οικουμενικότητα, αφού ταυτόχρονα διακηρύσσει την ευρωπαϊκή και δυτική »λευκή ανωτερότητα».
Η πρόκληση για τα αντισυστημικά κινήματα, για τους λαούς των περιφερειών του κόσμου, έγκειται στη δυνατότητα, να βασίζονται στην ταυτότητα τους, στην ανάκτηση της ιστορίας και της κουλτούρας τους, ως απάντηση, ως αντίσταση, σε σχέση με την προσπάθεια ομογενοποίησης-ομολογοποίησης, και τελικά άρνησης, από την πλευρά των κυρίαρχων, δεν αντιπροσωπεύει όλο αυτό κλείσιμο και αποκλεισμό ταυτότητας, αλλά αντιπροσωπεύει καθολικό άνοιγμα, που συμπεριλαμβάνει και δεν αποκλείει.
XIX.
Ο Samir Amin εμπίπτει στο γενικό ρεύμα, μεταξύ του δέκατου ένατου και του εικοστού αιώνα, της «ιστορικής αισιοδοξίας». Μια απαραίτητη δύναμη και δυναμική που οδήγησε ισχυρά κινήματα, ισχυρές ανθρώπινες μάζες, επέτρεψε ισχυρές αντιστάσεις, μεγάλους μετασχηματισμούς, επιτυχημένες ή αποτυχημένες επαναστάσεις, σημαντικές μεταρρυθμίσεις, μεγάλα κοινωνικά και πολιτικά επιτεύγματα, κατακτήσεις διαφόρων ειδών κ.λπ.
Σήμερα, υπό το πρίσμα της ιστορικής εμπειρίας και σε αυτό το πλαίσιο της γενικευμένης κρίσης των αντισυστημικών δυνάμεων, έχουμε κάποια δυσκολία να δεχθούμε τις θέσεις του Αμίν σχετικά με τον «παρωχημένο» καπιταλισμό, τον «γεροντικό», «παρένθεση της ιστορίας» κ.λπ. Ωστόσο, υπάρχουν μη μαρξιστές εκφραστές, ταλαντούχοι μελετητές, που μιλούν για «μετακαπιταλισμό», όπως ακριβώς είναι ο τίτλος του βιβλίου του Paul Mason.
Η εμπιστοσύνη και η σταθερή πίστη στον Αμίν σύμφωνα με την οποίαν υπάρχει πάντα μια διέξοδος, υπάρχει πάντα ένας ορίζοντας, η ιστορία δεν έχει τελειώσει, ήταν ωστόσο μεταδοτικές. Όπως ήταν μεταδοτικές η διαρκής ισορροπία του και το διαρκές καλό του χιούμορ, η ενστικτώδης παρόρμησή του να συζητά πάντα, με τον μορφωμένο και τον λιγότερο έμπειρο, με τον άπειρο νεαρό αγωνιστή και με τον παλιό ακτιβιστή, γεμάτο πείρα, χωρίς καμία διαφορά.
Ο καπιταλισμός έχει συμβάλει πολύ στην ανάπτυξη των ανθρώπινων δυνατοτήτων (επιστήμη, τεχνολογία, ειδικότητες, μηχανές, μέσα παραγωγής, «παραγωγικές δυνάμεις» γενικά). Και αυτό είναι σημαντικό, πάντα ενθυμούμενοι όμως την ανάπτυξη που επέφεραν οι πολλοί μη ευρωπαϊκοί πολιτισμοί της παγκόσμιας ιστορίας.
Διακυβεύεται, όμως, πάνω από όλα η ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας. Δηλαδή η ηθική, οι ιδιότητες των ανθρώπινων σχέσεων, η κουλτούρα, η ψυχική και ηθική ανοικτότητα κ.λπ. Ο αγώνας για το σοσιαλισμό, εκτός από οικονομική και κοινωνική αλλαγή, δομική, όπως είπαμε, είναι και αυτός. Ο Σαμίρ Αμίν αντιπροσωπεύει μια προσωπικότητα αυτού του τύπου, στην ιστορική-συλλογική διεργασία και στην ατομική διεργασία.
Έλεγε για τον εαυτό του ότι πάντα θεωρούσε τη θέση του στον αφρικανικό και αραβικό τρίτο κόσμο. Και ήταν περήφανος για αυτό. Ωστόσο, ήταν επίσης παιδί του Διαφωτισμού, της μεγάλης γαλλικής επαναστατικής παράδοσης.
Από την πλευρά της μητέρας του, είχε προγόνους ιακωβίνους της επανάστασης του 1789. Από την πλευρά της συζύγου του Isabelle, μεταξύ των προγόνων ήταν ο Camille Desmoulins, επαναστάτης δικηγόρος που παρότρυνε το πλήθος να εφορμήσει στη Βαστίλη, αρχή της επανάστασης.
Αν και ήταν ακράδαντα πεπεισμένος για την προαναφερθείσα «τριτοκοσμική κλίση του μαρξισμού», εντούτοις κανόνισε, ακριβώς ως ένδειξη πως είναι μέχρι τέλους διεθνιστής, πιστεύοντας στο απαραίτητα οικουμενιστικό όραμα του μαρξισμού και του κομμουνισμού, με το θάνατό του να θαφτεί στο νεκροταφείο Père Lachaise στο Παρίσι. Δίπλα στους τάφους των ηρωικών αγωνιστών της Παρισινής Κομμούνας και τους τάφους των εθελοντών των Διεθνών Ταξιαρχιών του ισπανικού εμφυλίου πολέμου.
Μια άξια ταφή στο τέλος μιας γεμάτης, πλούσιας, έντονης ζωής. Μιας ζωής που αξίζει να ζεις.
Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος contropiano.org
