Ακόμη και οι πέτρες γνωρίζουν ότι η δυτική δημοκρατία είναι βαθιά άρρωστη.
Καταρρακωμένοι, τουλάχιστον από τις τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα, το λένε πρόεδροι και αρτοποιοί, δημοσκόποι και πολιτικοί επιστήμονες, ηθοποιοί και καμοριστές. Έχοντας επαναλάβει, για την ιστορία, ότι ο καθένας από αυτούς έχει τώρα μια πολύ διαφορετική ιδέα για το τι θα έπρεπε να είναι ένα δημοκρατικό σύστημα, μήπως ήρθε η ώρα να αναρωτηθούμε σε ποιο στάδιο έχει φτάσει η οξεία πάθηση του φτωχού ασθενούς;
Ναι, αυτού που όλοι συνήθως επιδεικνύουμε, λίγο πολύ πεπεισμένοι ότι δεν είναι κάτι περισσότερο από ένα ευγενές προσομοιότυπο, κυρίως για να τον ξεχωρίζουμε από τα αθώρητα αυταρχικά καθεστώτα σε όλο τον (δυτικό) κόσμο. Ο Raúl Zibechi προσπαθεί να δει μερικά σημαντικά χαρακτηριστικά εδώ, κόντρα στο φως. Η διάγνωση που προκύπτει δεν αφήνει πολλά περιθώρια ελπίδας
Οι εκλογικές κάλπες πριν την ευλογία
Υπάρχει συναίνεση ως προς τη σκοπιμότητα της δημοκρατίας και την απόρριψη της δικτατορίας. Αλλά αυτή η συναίνεση κρύβει αντίθετες ιδέες σχετικά με το τι εννοούμε με τον όρο δημοκρατία και τι τονίζουμε: από εκείνους που δίνουν προτεραιότητα στο εκλογικό σύστημα και το δικαίωμα ψήφου μέχρι εκείνους που κατανοούν τη δημοκρατία ως «μια πραγματικά δίκαιη κατανομή εξουσίας» (Immanuel Wallerstein).
Τα ηγεμονικά ΜΜΕ, τα κόμματα και οι καπιταλιστές δίνουν έμφαση στην περιοδική διεξαγωγή εκλογών για την ανάδειξη προεδρείων και κοινοβουλίων, με ελευθερία του Τύπου, ποικιλομορφία υποψηφίων και δυνατότητα εναλλαγής στην ανάληψη των προαναφερθέντων αξιωμάτων. Περιορίζουν τη δημοκρατία στην εκλογική διαβούλευση και την ύπαρξη ορισμένων πολιτικών δικαιωμάτων, ακόμη και αν το πεδίο εφαρμογής αυτών των δικαιωμάτων συνήθως αφήνεται στη διακριτική ευχέρεια των κυβερνήσεων με τη σειρά τους.
Το δικαίωμα διαδήλωσης, για παράδειγμα, συχνά περιορίζεται σοβαρά κατά τη διάρκεια οικονομικών και πολιτικών κρίσεων, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για την υγεία και όποτε η εκτελεστική εξουσία επιβάλλει κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Έχει γίνει συνήθεια η αστυνομία να στήνει κλοιούς γύρω από διαδηλώσεις, ενώ παλαιότερα τοποθετούνταν σε απόσταση για να επέμβει μόνο σε περίπτωση επεισοδίων.
Με αυτόν τον τρόπο, οι διαδηλωτές εκφοβίζονται και το δικαίωμα στη διαδήλωση περιορίζεται σοβαρά. Όπως τόνισε ο Φουκώ, «η αστυνομία είναι το μόνιμο πραξικόπημα», έτσι ώστε οι νόμιμοι ένοπλοι μηχανισμοί να χρησιμοποιούνται όταν οι εξουσίες και οι ισχυροί αισθάνονται ότι ήρθε ο η στιγμή.
Ακόμη και το δικαίωμα στην απεργία υπονομεύεται συχνά, με την επιβολή ελάχιστων υπηρεσιών που εξουδετερώνουν τις επιπτώσεις της αποχής από την εργασία, όπως συζητείται αυτές τις μέρες στην Αγγλία, και το έκαναν ήδη στο παρελθόν σε πολλές γωνιές του πλανήτη.
Όσον αφορά την ελευθερία της έκφρασης, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα: η μονοπωλιακή συγκέντρωση των μέσων επικοινωνίας εξουδετερώνει ένα θεμελιώδες δικαίωμα, επειδή η πρόσβαση στην επικοινωνία είναι εξαιρετικά άνιση ανάλογα με την κοινωνική τάξη, το χρώμα του δέρματος, την ηλικία και τις περιοχές ή γειτονιές στις οποίες ζούμε. Το μονοπώλιο των μέσων ενημέρωσης αποκλείει την πολιτική έκφραση αντισυστημικών θέσεων και αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια για τη λειτουργία μιας πραγματικής δημοκρατίας.
Η εκθετική αύξηση της ανισότητας αποκαλύπτει ότι η δημοκρατία είναι μια φαντασίωση, διότι η συγκέντρωση του πλούτου γίνεται στο πλαίσιο ενός πλήρως λειτουργικού «δημοκρατικού» συστήματος, υπό κυβερνήσεις όλων των μορφών και χρωμάτων, χωρίς την παραμικρή διακοπή.
Σύμφωνα με τον Oxfam, την τελευταία δεκαετία το πλουσιότερο 1 τοις εκατό είχε αποκτήσει περίπου το ήμισυ του νέου πλούτου. αλλά από το 2020 έχει αποκτήσει το διπλάσιο από αυτό που πήγε στο 99% του παγκόσμιου πληθυσμού, με την ευλογία των δημοκρατικών θεσμών.
Η δημοκρατία είναι ένα εργοστάσιο πλουσίων, στην πραγματικότητα πολυεκατομμυριούχων, γιατί αυτοί που εκπροσωπούσαν τους εργαζόμενους έχουν περάσει στο πλευρό των αφεντικών. Σε μια συνέντευξη intervista στο Truthout, η αμερικανίδα κοινωνιολόγος Heather Gautney υποστηρίζει ότι σε μια συγκεκριμένη στιγμή, πριν από την εκλογή του Μπιλ Κλίντον, το Δημοκρατικό Κόμμα πήρε την απόφαση να διακόψει τους δεσμούς με τους εργαζόμενους και να χτίσει δεσμούς με τις μεγάλες επιχειρήσεις.
η Gautney είναι η συγγραφέας του The New Power Elite, εμπνευσμένο από το διάσημο έργο του Wright Mills The Power Elite, που δημοσιεύθηκε το 1956, το οποίο παρουσίαζε μια ισχυρή κριτική στη συγκέντρωση της πολιτικής, οικονομικής και στρατιωτικής εξουσίας που επηρέασε τα κινήματα της δεκαετίας του 1960.
η Gautney υποστηρίζει ότι η ανισότητα είναι «μια ταξική ατζέντα» την οποία προσυπογράφουν τόσο οι Δημοκρατικοί όσο και οι Ρεπουμπλικάνοι, η οποία στη Λατινική Αμερική σημαίνει ότι τόσο οι δεξιοί όσο και οι προοδευτικοί, αμφότεροι δεσμεύονται στην προώθηση των συμφερόντων των κυρίαρχων τάξεων και του καπιταλισμού. Τα δύο ρεύματα προωθούν από κοινού τα μεγάλα έργα υποδομής, τις εξορυκτικές δραστηριότητες και τις μονοκαλλιέργειες, που είναι οι μορφές με τις οποίες εμφανίζεται ο νεοφιλελευθερισμός στη λατινοαμερικανική ήπειρο.
Η κοινωνιολόγος προσθέτει ότι η χειραγώγηση του πληθυσμού έχει αυξηθεί δραματικά: σήμερα, ένας μικρός αριθμός ανθρώπων ασκεί περισσότερο έλεγχο στα ΜΜΕ από οποιονδήποτε δικτάτορα στην ιστορία. Χωρίς να αποσυναρμολογηθεί η δύναμη, η εξουσία των ελίτ και να αποτραπεί η δημιουργία νέων, δεν θα υπάρξουν ποτέ δομικές αλλαγές.
Για τους λαϊκούς τομείς, η δημοκρατία ήταν πάντα ένα μέσο υπεράσπισης των συμφερόντων τους, ποτέ αυτοσκοπός. Για τον Wallerstein, η καθολική ψηφοφορία στοχεύει στην «ενσωμάτωση των επικίνδυνων τάξεων», ένα σημείο στο οποίο συμφωνεί ο ιστορικός Josep Fontana στο βιβλίο του Capitalismo y democracia, όπου αναφέρει ότι η πολιτιστική ηγεμονία που επιβλήθηκε από την μπουρζουαζία (τον δέκατο ένατο αιώνα) επιδίωξε και πέτυχε την ένταξη των εργαζομένων «στο όραμά της για την κοινωνία και την ιστορία»..
Μα η δημοκρατία παίζει και έναν άλλο ρόλο: καταφέρνει να κρύψει το γεγονός ότι ο καπιταλισμός χρειάζεται το δημοκρατικό παιχνίδι για να αποικίσει κάθε γωνιά της κοινωνίας μέσω του καταναλωτισμού. Η εκλογική αριστερά υπερασπίζεται αυτή τη συγκάλυψη, μεταφέροντας τις ταξικές συγκρούσεις, φύλου και χρώματος δέρματος στο θεσμικό έδαφος, όπου διαλύονται σε νόμους και κανονισμούς.
Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος
