Πριν από έναν αιώνα, ένας γερμανός καθηγητής γυμνασίου εξέδωσε δύο τόμους με τον συναρπαστικό τίτλο «Η Δύση της Δύσης». Δεν μας ενδιαφέρουν οι ειδικότερες θέσεις του γερμανού, μας ενδιαφέρει η διαίσθηση για αυτή που του φαινόταν, για διάφορους λόγους, μια φθίνουσα παραβολή του δυτικού συστήματος. Την εποχή του Σπένγκλερ, το δυτικό σύστημα ήταν κυρίως η Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Μεγάλης Βρετανίας. Σήμερα το δυτικό σύστημα είναι αντίθετα ένα δυαδικό σύστημα με ένα κυρίαρχο αγγλοσαξονικό κέντρο, που αποτελείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Μεγάλη Βρετανία, τον Καναδά, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία και μια σειρά από δορυφόρους που είναι τα αρχαία ευρωπαϊκά έθνη-κράτη.
Συνεχίζει λοιπόν ο pierluigi fagan λέγοντας πως Το δυτικό σύστημα ζυγίζει σήμερα, λίγο πολύ, το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού. Αλλά αν εξαλείψουμε τη Ρωσία και τη Λευκορωσία από τον ορισμό της Ευρώπης που δίνεται στην ανθρωπογεωγραφία, κατεβαίνουμε στο 13% όπου η Ευρώπη ζυγίζει το 8% και οι Αγγλοσάξονες το υπόλοιπο 5%, καθώς κρατήσαμε το Ηνωμένο Βασίλειο στην Ευρώπη για να μην περιπλέκουμε πολύ τους υπολογισμούς, που σε καμία περίπτωση δεν θα άλλαζαν πολλά. Είμαστε επίσης το γηραιότερο μέρος της ανθρωπότητας στον κόσμο και κατά πολύ, ειδικά στην Ευρώπη.
Στις IR (Διεθνείς Σχέσεις, International Relations) μια επιστήμη που μονοπωλείται πλήρως από την αμερικανική κουλτούρα, στις μέρες μας αόρατα συνυφασμένη με τη γεωπολιτική στη δημόσια συζήτηση, χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια μια έννοια που είναι ο τίτλος πολλών διατριβών για ευρύτερα στρατηγικά ζητήματα: η Δύση εναντίον του Υπόλοιπου, the West vs the Rest. Αλλά αν η «Δύση» είναι το 13% του κόσμου, μπορεί το υπόλοιπο 87% να οριστεί ως «το Υπόλοιπο»; Αυτή η σιωπηρή κατάτμηση στην έννοια υποδηλώνει τόσο μια μάλλον παράξενη άποψη των τιμών βάρους (γενικά, το «υπόλοιπο» είναι ένα κλασματικό υπόλοιπο του γενικού υπολογισμού, ένα μικρό υπόλοιπο), όσο και μια αντίθεση-αντιπαράθεση «vs». Από πού προέρχονται αυτές οι δύο υπονοούμενες στάσεις;
Σχετικά με τη χρήση του «υπόλοιπου» για να δηλώσει το 87% ενός συνόλου, θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί έναν δυτικοκεντρισμό που δεν είναι και πολύ περίεργος, είναι ο κανόνας πως – στον κόσμο – ο καθένας στρέφει την πυξίδα στον εαυτό του. Αλλά υπάρχει και ένα αμφιλεγόμενο σημείο πως, εκτός από την πιο διαδεδομένη εθνοτική πεποίθηση στον κόσμο σύμφωνα με τον Levy Strauss, ότι δηλαδή η κουλτούρα κάποιου είναι στο επίκεντρο και σιωπηρά η καλύτερη στον κόσμο, υπάρχει μια νοσταλγία. Στις αρχές του περασμένου αιώνα, μάλιστα, και ως τελευταία αιχμή μιας τροχιάς που ξεκίνησε στα μέσα της δεύτερης μετά Χριστόν χιλιετίας, η οποία εξελίχθηκε σε κτήσεις ή ηγεμονίες ή επιρροές σχεδόν όλων των ευρωπαϊκών και αγγλοσαξονικών χωρών στην Κόσμο, εμείς οι δυτικοί ήμασταν ουσιαστικά ακόμη το ένα τρίτο της ανθρωπότητας. Όχι μόνο αυτό, το χάσμα μας από άποψη στρατιωτικής, οικονομικής, πολιτιστικής, τεχνολογικής ισχύος έναντι των άλλων δύο τρίτων ήταν σαφές και αδιαμφισβήτητο. Αν και ακόμα άκομψο από πολιτιστική άποψη, τότε ίσως θα μπορούσε κανείς να συλλάβει την εγκυρότητα αυτής της αίσθησης συμπαγούς κεντρικότητας γύρω από την οποία σμήνιζαν οι δευτερεύουσες περιφέρειες του κόσμου.
Η χρήση της έκφρασης «η Δύση εναντίον των Υπόλοιπων», “the West vs the Rest”, σήμερα φαίνεται επομένως να είναι μια νοσταλγία με την έννοια ότι δεν έχει ενημερωθεί η έννοια σε μια σημαντικά αλλαγμένη πραγματικότητα. Από ένα τρίτο σε πάνω από ένα έβδομο τα βάρη αλλάζουν σημαντικά και όχι υπέρ μας. Επιπλέον, όλα τα συγκεκριμένα πρωτεύοντα μας σε πολιτικό, πολιτιστικό, τεχνολογικό, στρατιωτικό, οικονομικό και οικονομικό επίπεδο ξεθωριάζουν ή μπερδεύονται. Για κάθε δείκτη που λαμβάνεται μεταξύ των κύριων, οι τροχιές της δυτικής υπεροχής από το 1950 έως σήμερα πέφτουν λίγο-πολύ αποφασιστικότερα. Οι τροχιές που προβλέπονται στα τριάντα χρόνια και μετά στο 2050, από τις δημογραφικές μέχρι τις οικονομικές σε όλες τις άλλες, υπόσχονται να συνεχίσουν να κατεβαίνουν σύμφωνα με την ομόφωνη χορωδία κάθε αναλυτή βαθμίδας και τάξης, δυτικών αναλυτών φυσικά. Η έννοια που συνέλαβε ο δυτικός πολιτιστικός ηγέτης, δηλαδή οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η έννοια «η Δύση εναντίον των Υπόλοιπων» φαίνεται επομένως ήδη ακατάλληλη στη σημερινή φωτογραφία σε σύγκριση με έναν αιώνα πριν, όταν δεν υπήρχε η έννοια αλλά η αίσθηση της, μα φαίνεται όλο και πιο περίεργη και στην προοπτική του 2050, όταν θα γίνει «το 10% ενάντια στο 90%».
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι αν μπούμε στον δυτικό κόσμο μας και το κάνουμε 100%, γνωρίζουμε ότι εδώ και τριάντα χρόνια υπάρχει μια διαδικασία μακρόστενης κοινωνικής ιεραρχίας, που συνοψίζεται στην έννοια «1% έναντι 99%» όπου αυτό σημαίνει μια κάτισχνη μειοψηφία έχει απορροφήσει από μόνη της επίπεδα πλούτου και δύναμης που δεν βλέπαμε από την εποχή που υπήρχαν στην ανατολή σατράπες, αλλά ίσως ούτε καν τότε για να λέμε την αλήθεια. Μια ελεεινή μειοψηφία κυριαρχεί σε έναν μειοψηφικό πολιτισμό που κυριάρχησε, αλλά όλο και λιγότερο θα κυριαρχεί στον Κόσμο.
Αν αυτή η έννοια που τοποθετεί τη «Δύση» στη μια πλευρά και τους «Υπόλοιπους» στην άλλη δείχνει την προβληματική της φύση, το συνδετικό «vs» δηλαδή «κόντρα, ενάντια» είναι ακόμη πιο προβληματικό. Αυτό δηλώνει ότι η νοσταλγία για την οποία μιλήσαμε είναι μνησίκακη. Υπάρχει ένα φαινόμενο πολιορκίας, ένα Fort Alamo, λίγοι εναντίον πολλών, υπάρχει ένας φόβος που μετατρέπεται σε υπονοούμενη επιθετικότητα. Στις μέρες μας, βλέπουμε την κοινωνία που αυτοπροσδιορίζονταν ως «ανοιχτή» να κλείνεται στον εαυτό της όλο και περισσότερο. Κυρώνει, απειλεί, φτιάχνει λίστες απαγόρευσης, επιβάλλει το «ή από εδώ ή από εκεί» μέσα της και σε ολόκληρο τον κόσμο, αφού αποφάσισε ότι ένα μη δευτερεύον κομμάτι της ευρωπαϊκής κουλτούρας που κυμαίνεται από τον Καντίνσκι έως τον Ντοστογιέφσκι, από τον Τσαϊκόσβκι έως τον Μεντελέεφ στο όνομα όλων των επιστημόνων της γης της και πολλών άλλων, δεν είναι πλέον «ευρωπαίο» με τη βαθιά έννοια του όρου. Αν μόλις πριν από λίγα χρόνια κάποιος τολμούσε να κάνει ερωτήσεις για την ουτοπία του Κόσμου ως ένα Μικρό Χωριό που ενοποιήθηκε από το δίκτυο των εμπορικών και οικονομικών ανταλλαγών, εξοστρακίζονταν ως ανάδρομος, οπισθοδρομικός της προόδου της ανθρωπότητας, σήμερα το ηλικιωμένο παιδί που μνησικακεί εγκαταλείπει το γήπεδο και παίρνει την μπάλα μαζί του γιατί σε εκείνο το παιχνίδι δεν κερδίζει πλέον.
Σήμερα το Μικρό Χωριό έχει επιστρέψει ένας κόσμος στην κατάσταση της Χομπσιανής φύσης, όπου ένας ουκρανός κωμικός στην πολιτική εδώ και τρία χρόνια μιλά, στο όνομα της δυτικής φυλής, στο κοινοβούλιο των εθνικών εβραίων, δηλαδή των ισραηλινών επιβάλλοντάς τους αυστηρός την επιταγή να επιλέξουν στην πεδιάδα του Αρμαγεδδώνα από ποια πλευρά θα σταθούν στην τελευταία μάχη του Καλού εναντίον του Κακού.
Εν τω μεταξύ, στο δυτικό σύστημα, ο ηλικιωμένος αρχιστράτηγος της νέας δυτικής σταυροφορίας της δημοκρατίας «uber alles», μαζί με τον ανώτερο εταίρο ορφανό των ένδοξων στιγμών της αυτοκρατορίας στην οποία δεν έδυε ποτέ ο ήλιος, δύο αγγλοσάξονες ήτοι απόγονοι του αρχαίων φυλών των γερμανικών βαρβάρων, διατάζει, αποφασίζει, επιβάλλει τους ρυθμούς μιας δράσης σύγκρουσης με τον κόσμο που δεν ξέρουμε καν τι τέλος θα έχει δει, που δεν μιλάμε πια για οικονομία, διαδίκτυο, λαϊκή κουλτούρα ή πολιτικά συστήματα, αλλά για ατομικές βόμβες. Η ευρωπαϊκή κουλτούρα βρίσκεται μέσα στην έκπληκτη σιωπή προδομένη από τη ρωσική πλευρά μεταμορφωμένη τώρα σε μια ορδή μογγόλων που βιάζει γυναίκες και δολοφονεί παιδιά. Λαχταρούσε την ειρήνη και την πολυφωνία, το τέλος της ιστορίας και αδελφοσύνη της παγκόσμιας αγοράς και τώρα βρίσκεται σε έναν ξαφνικό εφιάλτη. Ξαφνικό ίσως για εκείνους που συνέχισαν για χρόνια και δεκαετίες να μιλούν για φανταστικούς κόσμους φτιαγμένους από λέξεις και έννοιες που κρέμονται στο τίποτα, στην πραγματικότητα οι τροχιές ήταν πολύ σαφείς για εκείνους που συμμετείχαν σε ένα από τα ίδια τα θεμέλια του σύγχρονου πολιτισμού που σιγά σιγά κυριάρχησε του Μεσαίωνα ήτοι: αριθμός, βάρος και μέγεθος. Αυτό το σημείο καμπής, αυτή η στροφή στην ποσοτικοποίηση τον δέκατο έβδομο αιώνα επιβλήθηκε ακριβώς επειδή στο Μεσαίωνα υπήρξε ένας μακροχρόνιος πληθωρισμός της φλυαρίας, ενώ λέξεις και έννοιες, μερικές φορές, πρέπει να επαληθεύονται στην ουσία και όχι μόνο στην καθαρή μορφή όπως έλεγε ένας από τους ιδρυτές της δυτικής σκέψης, εκείνη της Αρχαίας Ελλάδας.
Μπήκαμε έτσι στη βαθύτερη νύχτα του δυτικού πολιτισμού του οποίου ένας γερμανός ένιωσε με τον δικό του τρόπο τον υπαινιγμό της δύσης στο γύρισμα δύο πολέμων που σκότωσαν 85 εκατομμύρια ανθρώπους, τη μεγαλύτερη σφαγή στην ιστορία της ανθρωπότητας σε μόλις τριάντα πέντε χρόνια. Θεωρήθηκε ότι αυτή ήταν η νύχτα του πολιτισμού μας, αλλά ήταν μόνο η αρχή του μακρινού ταξιδιού προς το απώτερο τέλος του. Ποιος ξέρει τώρα σε ποιο σημείο εκείνης της νύχτας βρισκόμαστε.
… Το φεγγάρι πέθανε.
Zoφερή στο παράθυρο η αυγή.
Aχ, εσύ νύχτα!
Γιατί τόση σύγχυση;
Εγώ βρίσκομαι στον κύλινδρο.
Δεν υπάρχει κανείς μαζί μου.
Είμαι μόνος …
Και ο καθρέπτης σπασμένος …
(14 νοέμβρη 1925, Sergej Esenin -στην foto-, L’uomo nero, ο μαύρος άνθρωπος, trad. A. M. Ripellino.)
Μιχάλης΄Μίκης’ Μαυρόπουλος
