20/10/2024
Απαραίτητη προϋπόθεση για όποιον θέλει να διαβάσει αυτό το κείμενο, σύντομο αλλά κάπως τραχύ αν όχι δηκτικό: υπάρχουν στιγμές, ως επί το πλείστον αζήτητες, στις οποίες το otium, o ελεύθερος χρόνος βλέπει θραύσματα σκέψης να έρχονται με φόρα και να παίρνουν μορφή σε διαφορετικούς χρόνους και να διαμορφώνονται σε μια ολοκληρωμένη ομιλία και να ζητούν κάποια μορφή συστηματοποίησης.
Μάλλον οι μεταμοντέρνοι οπαδοί που απωθούνται από τις «παλιές (;) ιδεολογίες» »θα μπουν με δυσκολία σε αυτή την τάξη ιδεών: τους ζητώ ανοχή (και συγχώρεση!).
Υπογραμμίζοντας και το γεγονός ότι δεν σκοπεύω να μπω στην περιπέτεια μιας ανόητης άσκησης προβλέψεων, που προορίζονται στις εύκολες ρέπλικες της ιστορίας, αλλά απλώς προσπαθώ να εστιάσω γεγονότα και τάσεις που είναι δύσκολο να απορριφθούν.
Γεγονότα και τάσεις που μου φαίνονται εμφανώς απούσες σε αυτό το λίγο δημόσιου διαλόγου που μπορούμε να βρούμε στη Χώρα μας, γράφει ο Giacono Casarino.
Η απαισιοδοξία της λογικής
«Φρουρέ, σε ποιο σημείο είναι η νύχτα;» Ένα ερώτημα που είναι πιο στενάχωρο, αγχώδες σήμερα από ποτέ, μεταξύ του «παλιού» που τρεκλίζει αλλά δεν πεθαίνει, και του «νέου» (μια εναλλακτική του συστήματος) που αργεί να δείξει το πρόσωπο του.
Επιπλέον, όσον αφορά τις συστημικές μεταβάσεις, έχουμε στις πλάτες μια βαριά κληρονομιά αποτυχιών ή, ακόμα καλύτερα, οπισθοδρομήσεις σε μορφές, διάφορες, κρατικού καπιταλισμού ή καπιταλισμού tout court, ακόμη και εκεί όπου οι υποκειμενικές συνθήκες ήταν πιο ευνοϊκές (στη Κίνα του Μάο γεμάτη από εξισωτικές παρορμήσεις που απορρέουν από την «πολιτιστική επανάσταση»), καταγράφηκε η ήττα της «αριστεράς».
Εκτός από το να σκέφτεται κάποιος, όπως κάνουν πολλοί με ψευδαισθήσεις, ότι μια προγραμματισμένη οικονομία, σχεδιασμένη, ακόμη καλύτερα αν τη διαχειρίζεται ένα κομμουνιστικό κόμμα στην εξουσία, είναι συνώνυμη με τον σοσιαλισμό.
En passant, Παρεμπιπτόντως, πως επέτρεψε η εργατική τάξη, η οποία διεκδικούσε την εξουσία στην τελευταία Σοβιετική Ένωση, πως επέτρεψε λέγω να λεηλατηθεί από εργοστάσια και εταιρείες χωρίς να ρίξει ούτε μια βολή;
Εκ των πραγμάτων, η ιστορική ρήξη του Οκτώβρη του ’17 δημιούργησε μια διπλή ετερογένεια στόχων: αφενός, η οικονομική ανάπτυξη (βαριά βιομηχανία) ήταν προνοιακή, καθοριστική στον πόλεμο κατά της ναζιστικής επιθετικότητας, αφετέρου και σε μεγαλύτερο μήκος κύματος, υπήρξε έμπνευση για αντιαποικιακούς απελευθερωτικούς αγώνες σε όλο τον κόσμο: από αυτή την άποψη η ιδιοφυΐα του Βλαντιμίρ Λένιν ήταν διορατική.
Ακόμη και μετά το ναυάγιο του «υπαρκτού σοσιαλισμού», σήμερα η ανθρωπότητα φαίνεται να οδεύει προς την αυτοκαταστροφή χωρίς κανένα φρένο, θέλεις μέσω μιας πυρηνικής εκατόμβης θέλεις μέσω μιας ασταμάτητης, προοδευτικής κλιματικής καταστροφής.
Το ειρηνιστικό κίνημα, παγκόσμιος πρωταγωνιστής πριν από είκοσι χρόνια, εκμηδενίστηκε, χτυπήθηκε άδικα, μεταξύ άλλων, από την κατηγορία του φιλοπουτινισμού. Αυτό που θα μπορούσε συμβατικά να πιστεύεται ότι είναι το διεθνές δίκαιο, όσο επισφαλές κι αν είναι, έχει γίνει κομμάτια.
Η ρυθμιστική εξουσία του ΟΗΕ ακυρώθηκε, αντικαταστάθηκε έντεχνα από την επιθετική ισχύ του ΝΑΤΟ σε κάθε ήπειρο. η Ευρωπαϊκή Ένωση επιβιώνει γιατί αυτοκαταστροφικά «ξαπλώνει» επί των ΗΠΑ.
Η απουσία μιας πραγματικής διεθνούς τάξης είναι τέτοια που το Ισραήλ μπορεί να συνεχίσει τις συστηματικές του σφαγές του παλαιστινιακού λαού ατιμώρητα, στα όρια της γενοκτονίας.
Ωστόσο, σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχει μια τάση, αντίθετη από αυτή της Δύσης (σε αντίθεση με τον «υπόλοιπο κόσμο»), προς την πολυπολικότητα, την οποία δρουν ιδιαίτερα οι χώρες BRICS, οι οποίες εφαρμόζουν μια διαδικασία απο-δολαριοποίησης στο εμπόριο τους, δηλ. συγκεκριμένης αμφισβήτησης μιας αδιαμφισβήτητης ηγεμονίας, όχι μόνο οικονομικής.
Προφανώς μια εναλλακτική της κοινωνίας είναι κάτι άλλο. Η μοιραία λογική της καπιταλιστικής συσσώρευσης έρχεται σε σύγκρουση με την πραγματικότητα ενός «πεπερασμένου κόσμου», της περιορισμένης φύσης των μη αναπαραγώγιμων πόρων: ένα χάσμα που επιδεινώνεται από την αυξημένη παραγωγικότητα που εξασφαλίζεται από την αυτοματοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη.
Είναι σαν να λέμε ότι η αντίφαση κεφαλαίου-εργασίας, ενώ παραμένει και διευρύνεται, ξεπερνά τα όρια παράγοντας τον εαυτό της με τη μορφή μιας πλέον μη συμβιβάσιμης περιβαλλοντικής κρίσης, οδηγώντας στην καταστροφή.
Ταυτόχρονα, μια σχεδόν κοσμική ισορροπία που χαρακτηρίζεται από την ηγεμονία των ΗΠΑ (Bretton Woods) έχει καταρρεύσει, η αυτοκρατορική μονοπολικότητα ραγίζεται από τη δυναμική εμφάνιση νέων κέντρων και παγκόσμιων οικονομιών: ένα μακρύ και βασανιστικό αλλά αναπόφευκτο πέρασμα που μόνο ένας γενικευμένος πόλεμος μπορεί να εμποδίσει, εις βάρος ολόκληρου του πλανήτη και με τίμημα την καταστροφή του.
Δεδομένου ότι η Κίνα είναι ο πραγματικός και τελικός στόχος της δυτικής επίθεσης, όσοι ελπίζουν στην ήττα της Ρωσίας στην Ουκρανία δεν συνειδητοποιούν ότι μπορεί να παρακινήσει αυτήν την ασιατική Χώρα να προκαταλάβει τις κινήσεις του αντιπάλου της εισερχόμενη απευθείας στον πόλεμο στο πλευρό της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Η παγκοσμιοποίηση, σήμερα σε κρίση για τους γεωπολιτικούς λόγους που προαναφέρθηκαν, έχει δει το νεοφιλελεύθερο, πανταχού διάχυτο και βασικά ολοκληρωτικό μοντέλο να επιβάλλεται σε παγκόσμιο επίπεδο, ένα μοντέλο που έχει επαναπροσδιορίσει το προφίλ του homo oeconomicus με μια άκρως ατομικιστική έννοια (ανταγωνισμός ό,τι και να είναι ως παράδειγμα, παραλλαγή οικονομική/πολιτική της ένοπλης σύγκρουσης: νικητές και ηττημένοι, ζωντανοί και νεκροί): εξ ου και η ιδιωτικοποίηση των κοινών αγαθών και η εξαφάνιση της ευημερίας, του welfare.
Επιπλέον, η κυριαρχία της χρηματιστικοποίησης, ενώ αφενός εκθέτει το παγκόσμιο σύστημα σε επαναλαμβανόμενες κερδοσκοπικές κρίσεις, αφετέρου συσκοτίζει, καθιστά ανώνυμη την ταυτότητα, το πρόσωπο του αφεντικού της στιγμής (επενδυτικά κεφάλαια), καθιστώντας το άπιαστο-φευγαλέο σε μια πιθανή ταξική σύγκρουση.
Στο επίπεδο των πολιτικών δυνάμεων, οι παλιοί παράγοντες διάκρισης, όπως αυτοί στη Δύση μεταξύ φιλοευρωπαίων και κυριαρχικών [υπέρμαχων της εθνικής κυριαρχίας], ανήκουν πλέον στο παρελθόν.
Με την επικράτηση των democrature [H Democratura είναι ένας οξύμωρος συγκρατικός νεολογισμός, κατασκευασμένος με αφετηρία τους όρους «δημοκρατία» και «δικτατορία», που υποδηλώνει ένα ουσιαστικά αυταρχικό πολιτικό καθεστώς το οποίο ωστόσο διατηρεί, έστω και τυπικά, τα φαινόμενα δημοκρατίας] και της «κοινωνίας του ελέγχου» η παλιά αντιφασιστική διάκριση μετά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο δεν μπορεί παρά να πέσει, η ακροδεξιά επομένως επανέρχεται πλήρως στο πολιτικό παιχνίδι, έστω και με μια νεο-αντιδραστική εναλλακτική πόζα.
Όταν πλησιάζει η παρακμή μιας κοινωνίας, όπως συμβαίνει τώρα με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η αποδεδειγμένη εναλλαγή εξουσίας που εξασφαλίζεται από τον τέλειο δικομματισμό εισέρχεται ανεπανόρθωτα σε κρίση, τόσο που η προσδοκώμενη προεδρική νίκη της Δημοκρατικής Καμάλα Χάρις είναι αδιανόητη χωρίς σοβαρές ανατροπές, στα όρια του εμφυλίου πολέμου..
Η εναλλακτική «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» φαίνεται να διαλύεται απερίφραστα. Στην προσπάθεια να κυβερνηθεί η νεοφιλελεύθερη ώθηση και να τη δαμάσουν σε έναν «τρίτο τρόπο» (Τόνι Μπλερ), οι δύο πόλοι στους οποίους ήταν κλασικά διαιρεμένο το εργατικό κίνημα, σταλινισμός και σοσιαλδημοκρατία, καρφωμένα και τα δύο επάνω σε ένα αναπτυξιακό παράδειγμα, έχουν υποβαθμιστεί στον σοσιαλ-φιλελευθερισμό: είναι σκόπιμο να πούμε, όπως συνέβη στην πραγματικότητα, simul stabunt vel simul cadent, θα σταθούν μαζί ή θα πέσουν μαζί.
Ο ιμπεριαλισμός επιμένει με τη μορφή ληστρικών οικονομιών ενάντια στον Τρίτο και Τέταρτο Κόσμο (σχεδόν μια δεύτερη αρχέτυπη συσσώρευση;), ακόμη κι αν συνεχίζεται η τάση προς την καπιταλιστική ενοποίηση του πλανήτη (Αφρική;) στο σημάδι μιας πολύ υψηλής κοινωνικοποίησης της εργασίας, χαρακτηρισμένης από μια ευρεία οικονομία της γνώσης και μια αυξανόμενη παραγωγικότητα που εγγυώνται οι τεχνολογίες, ειδικά αυτές που προέρχονται από την επανάσταση της τεχνολογίας της πληροφορικής και της ρομποτικής.
Ταυτόχρονα, η εργασία που προηγουμένως συγκεντρωνόταν σε μεγάλους ομίλους εργατικής δύναμης είναι πλέον χωρικά κατακερματισμένη και διέπεται από μονομερώς επιβεβλημένους αλγόριθμους και επομένως είναι δύσκολο να ελεγχθεί και να αμφισβητηθεί.
Ενώ μορφές δουλικής εργασίας επανεμφανίζονται, η δωρεάν εργασία φροντίδας παραμένει, ειδικά από τις γυναίκες. Αυτές οι ασυμμετρίες αντιστοιχούν σε μια άνευ προηγουμένου ανοδική συγκέντρωση του πλούτου προς τα υψηλά την ώρα που κυματίζουν οι ανισότητες με τρόπο που δεν είχαν συμβεί ποτέ ιστορικά.
Στο παρελθόν ήταν η σύγκρουση, που έκαναν πράξη τα συνδικάτα και όχι μόνο, αυτή που φρέναρε ετούτες τις τάσεις και εξασφάλιζε μια ορισμένη ανακατανομή προς τα κάτω μέσω του φορολογικού συστήματος: σήμερα, ακόμα κι εκεί όπου η αριστερά έχει πάρει φιλελεύθερες χροιές, κυριαρχεί ο κοινωνικός εξατμισμός: πάσχει κατά κάποιο τρόπο από την αμερικανική ιδεολογία του «είμαστε όλοι (και ο καθένας με διαφορετικό τρόπο) ιδιοκτήτες, όλοι επιχειρηματίες του εαυτού μας», αυτό που καθιστά αδύνατη την εκ νέου διαμόρφωση μιας ταξικής συνείδησης.
Η αντίφαση κεφαλαίου-εργασίας συσκοτίζεται και εκεί όπου, κάτω από σκληρά αυταρχικά καθεστώτα (συνήθως στην Άπω Ανατολή), η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και της μεταποίησης είναι αναμφισβήτητα πιο έντονη, εκδηλώνεται με εργοστασιακιστικές μορφές.
Αν μιλάμε για τη Δύση, ιδιαίτερα την Ιταλία, η αντίφαση κεφαλαίου-εργασίας επικαλείται το εργατικό κίνημα, μια ανταγωνιστική, κομμουνιστική υποκειμενικότητα, αλλά σήμερα εντελώς λανθάνουσα-αδρανή: βραχυπρόθεσμα/μεσοπρόθεσμα δεν φαίνονται οι συνθήκες της αναγέννησης μιας ταξικής συνείδησης, για τους λόγους που έχουν ήδη αναφερθεί.
Ίσως όταν η οικολογική συνείδηση του αφόρητου συστήματος, της μη ανεκτικότητας του συστήματος γίνει ηγεμονική, νέοι ανταγωνιστικοί λόγοι θα μπορούσαν να εμπλουτίσουν και να κάνουν την αντίφαση κεφαλαίου-εργασίας να αναδυθεί ξανά.
Μιχάλης ‘Μίκε’ Μαυρόπουλος Carmillaonline
