Στα 86 χρόνια της μακράς και εξαιρετικής ύπαρξής του, ο Gustavo Esteva δεν σταμάτησε ποτέ να ακούει τον κόσμο και να προσπαθεί να τον αλλάξει.
Το έκανε καλλιεργώντας την απέραντη θέληση και την ικανότητά του να μαθαίνει κάνοντας το με υπομονή, ταπεινοφροσύνη και επιμονή, μέρα με τη μέρα. Σε αυτή την ευρεία, έντονη και άνευ προηγουμένης δημοσίευσης συνομιλία με τους Gea Piccardi και Duccio Scotini, που πραγματοποιήθηκε τον αύγουστο του 2013 στο Πανεπιστήμιο της Γης στην Oaxaca, ίσως τη πιο πρωτότυπη-αυθεντική και γόνιμη εμπειρία που έδωσε ζωή ο Εστέβα, διατρέχει μερικά από τα βασικά αποσπάσματα-περάσματα της σκέψης και δράσης του σε έναν ορίζοντα ρήξης για να πάει προς αναζήτηση του νέου κόσμου που δεν είναι μια ουτοπία αλλά υπάρχει ήδη μέσα στα ερείπια του καπιταλισμού.
Από τη συνάντηση και την μακρά διαδρομή που διέσχισε με τους ζαπατίστας μέχρι εκείνη με τον Ivan Illich και τη συνέχιση της σκέψης του Μαρξ, περνώντας από πολλές από τις βασικές έννοιες της κριτικής του σκέψης: το ξεπέρασμα της βίας και την αδυνατότητα διαχωρισμού των μέσων από τους σκοπούς, αυτή της λατινοαμερικανικής αντάρτικης παράδοσης και της ιδέας της πρωτοπορίας για να ανοίξει έναν άλλο δρόμο όχι λιγότερο αλλά πιο ριζοσπαστικό: τους λαούς που ξεσηκώνονται.
Από την ανάκτηση της έννοιας των Μάγια του «εμείς» που προηγείται του σχηματισμού του ατόμου μέχρι την εξέγερση των απλών ανθρώπων, από την απόρριψη μιας κοινωνίας που έχει το εμπόρευμα και το άτομο ως ιδρυτικό της κύτταρο σε μια μετακαπιταλιστικήπραγματικότητα που χτίστηκε ξεκινώντας από τις περιοχές της κοινότητας.
Και μετά, πάντα υπό το πρίσμα μιας ανάγνωσης του ζαπατισμού τόσο βαθιά όσο και παθιασμένη, η ζωντανή μνήμη αντικαθιστά την επίσημη μνήμη, η έννοια της μητρίας ενάντια στην πατριαρχική του έθνους-κράτους, η πλειάδα των κόσμων ενάντια στην ομοιογένεια και την εξατομικευμένη μαζικοποίηση των ανθρώπων, οι πραγματικές επαναστάσεις της καθημερινής ζωής και των απλών ανθρώπων ενάντια σε αυτές που μπαίνουν στην απολιθωμένη μνήμη των κρατών.
Και ακόμη: η απόρριψη των μοντέλων, η φιλοδοξία στις αλυσίδες της εργασίας και της επισφάλειας, τα όρια της αντίστασης και τα διαφορετικά σχήματα και χρώματα όχι ενός αλλά πολλών πολιτικών σχεδίων, η δημιουργία αυτόνομων κέντρων για την παραγωγή της γνώσης, η σημασία του αγώνα για τις λέξεις, τα λόγια όπου υπάρχουν πολλά να επινοηθούν.
Πήραμε συνέντευξη από τον Gustavo Esteva τον αύγουστο του 2013, στα κεντρικά γραφεία της UniTierra στην Oaxaca, στο Μεξικό. Η ιδέα μας ήταν εκείνη να τεκμηριώσουμε το πρότζεκταυτού του δημοφιλούς, descolarizzato, κοινοτικού πανεπιστημίου, και να το συσχετίσουμε με μια άλλη μοναδική εμπειρία που έλαβε χώρα εκείνο το καλοκαίρι στo Νοτιοανατολική Μεξικό και στην οποία είχαμε το προνόμιο να συμμετάσχουμε: τη ζαπατιστικήEscuelita-Σχολείο.
Το να μιλήσουμε γι’ αυτές τις δύο προτάσεις μάθησης μας φάνηκε μια σημαντική ευκαιρία να εμβαθύνουμε τις γνώσεις μας για τον ζαπατισμό, για τα ιθαγενή και λαϊκά κινήματα στο Μεξικό, για τους αγώνες για τη μνήμη και την αυτονομία, για τις αντισυστημικές εναλλακτικές λύσεις και τους τρόπους τους να συλλαμβάνουν τόσο τη συνάντηση μεταξύ διαφορετικών πρακτικών σε διακρατικό επίπεδο. Πάνω απ’ όλα, μας ενδιέφερε να κατανοήσουμε τον ρόλο της μάθησης, της γνώσης μέσα σε αυτές τις διαδικασίες, της μάθησης ως ηθικής της συνάντησης και ως μορφής πολιτικής οργάνωσης
Η συνομιλία με τον Gustavo ήταν ένα θεμελιώδες στάδιο αυτής της διαδρομής, μια πολυτιμότατα ευκαιρία να μπορέσουμε να ακούσουμε αυτόν που συνέβαλε στη δημιουργία αυτών των διαδικασιών αυτοοργάνωσης σε πρώτο πρόσωπο (όπως στην περίπτωση της UniTierra στην Οαχάκα) ή τις υποστήριξε, τις υπερασπίστηκε, τις διέδωσε και τις εμπλούτισε με τη δική του οπτική και εμπειρία, όπως στην περίπτωση του ζαπατισμού.
Συναντήσαμε τον Γκουστάβο όχι μόνο ως μεγάλο στοχαστή, κριτικό θεωρητικό της εποχής μας, αλλά και ως αγωνιστή, ως σύντροφο, και κυρίως ως μαθητή. Είχε συμμετάσχει, όπως κι εμείς, ως σπουδαστής στην Escuelita zapatista, στο ζαπατιστικόΣχολείο, μια θέση όχι μόνο συγκυρίας ή συμβατική, αλλά πάνω από όλα ηθική και πολιτική.
Το να είμαστε μαθητές, κατά τη διάρκεια της Escuelita, δεν σήμαινε να καλύπτουμε τον παθητικό ρόλο κάποιου που λαμβάνει μάθημα από την έδρα, αλλά να συμμετέχουμε καθημερινά στην πολιτική διαδικασία της ζωής στις κοινότητες των ζαπατίστας, ασκώντας, περισσότερο από κάθε άλλη, την ικανότητα ακρόασης και την εξάσκηση του μοιράσματος μεταξύ διαφορετικών κόσμων.
Ο Γκουστάβο Εστέβαήταν, εκτός από πολλά άλλα πράγματα, ένας φοιτητής, ένας μαθητής, ένας μαθητευόμενος των ιθαγενών, λαϊκών, αστικών και αγροτικών κινημάτων του Μεξικού, και ειδικότερα ήταν ένας μαθητής του ζαπατισμού.
Όπως εξηγεί στη συνέντευξη, η συνάντηση με αυτό το κίνημα σηματοδότησε μια βαθιά καμπή-στροφή στη ζωή του, ειδικά στη ζωή του ως μαρξιστής στρατευμένος, που ανήκε στις επαναστατικές ομάδες της «κλασικής αριστεράς» στο Μεξικό. Εγκαινίασε μια μαθησιακή διαδικασία που δεν διακόπηκε ποτέ, κατά την οποία ο Γκουστάβοπροσπάθησε να κατανοήσει και αφέθηκε να εμπνευστεί από μια πολιτική εμπειρία που, όπως μας διηγείται στη συζήτηση, μετέτρεψε ριζικά τις αρχές και τις μορφές της πολιτικής δράσης από τα κάτω και στα αριστερά.
Το εγχείρημά μας ντοκιμαντέρ, για χίλιους λόγους, δεν απογειώθηκε ποτέ, και τα υλικά που συγκεντρώθηκαν παρέμειναν αρχειοθετημένα, περιμένοντας αργά ή γρήγορα να τακτοποιηθούν και να διαδοθούν. Σε αυτά περιλαμβάνεται και η συνέντευξη με τον Gustavo Esteva, την οποία μεταφέρουμε εδώ και την οποία λυπούμαστε πολύ που δεν μπορέσαμε να μοιραστούμε πρώτα απ’ όλα μαζί του.
Ήταν η είδηση του θανάτου του la notizia della suamorte που, εκτός του ότι μας άφησε μια τεράστια θλίψη, μας έφερε αντιμέτωπους και με την πολιτική και ιστορική επείγουσα ανάγκη της δημοσίευσης των λόγων του, οι οποίοι είναι ακόμη σήμερα εξαιρετικά επίκαιροι.
Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος comune.info
