Μας φαίνεται ότι στο κίνημα των Ζαπατίστας η καταστροφή του ατομικισμού περνά από την πρακτική κατασκευή αυτών των σφαιρών κοινότητας, αλλά, ταυτόχρονα, και μέσω μιας διαδικασίας αναπόλησης, μιας άσκησης μνήμης που απαντά στο ερώτημα «ποιοι είμαστε;», δίνοντας ζωή σε μια πολύ δυνατή συλλογική ταυτότητα.
Όταν πηγαίναμε στην Escuelita, με το βαν, ένας σύντροφος και μαθητής από το SanCristobal μας είπε ότι γι’ αυτόν οι ζαπατίστας είναι οι φύλακες της ιστορίας, της πατρίδας και της μνήμης. Τι σημαίνει για εσάς αυτή η φράση; Τι σχέση διατηρεί ο ζαπατισμός με τη μνήμη;
Ναι, οι ζαπατίστας μας λένε ότι αυτό που πρέπει να κάνουμε σήμερα είναι μια μάχη της μνήμης ενάντια στη λήθη. Νομίζω ότι είναι σημαντικό για εμάς να κάνουμε μια διάκριση μεταξύ εκείνου που είναι η μνήμη ως κάτι κειμενικό, παγωμένο, κάτι που παράγει ένα είδος λεκτικής έκφρασης αυτού που συνέβη στο παρελθόν, και της μνήμης, μιας λέξης που προέρχεται από την καρδιά και που έχει μια ικανότητα ζωής.
Ο Μάρκος έχει πει πολλές φορές ότι στα χωριά των ιθαγενών μπερδεύεται κανείς γιατί εκεί έχουν μια πολύ διαφορετική αντίληψη του χρόνου από τη δική μας: διηγούνται κάτι που δεν είσαι σίγουρος αν συνέβη χθες, αν συμβαίνει τώρα ή είναι κάτι που συνέβη πριν από χίλια χρόνια.
Όπως λέγεται, μοιάζει πάντα σαν κάτι ζωντανό. Αν λοιπόν αυτό που κάνουμε και θέλουμε να κάνουμε είναι να θυμόμαστε, να αναδομούμε τη μνήμη, τότε πρέπει να καταστρέψουμε την απολιθωμένη μνήμη, προϊόν της ιστορικής πειθαρχίας.
Όταν ο EricWolf γράφει το πολύ διάσημο και λαμπρό βιβλίο Η Ευρώπη και οι άνθρωποι χωρίς ιστορία, Europa y lagentesinhistoria, μας λέει ακριβώς αυτό. Ιστορία είναι μόνο αυτό που γράφουν οι ιστορικοί, η άλλη ιστορία δεν μετράει, δεν υπάρχει. Αυτή η τελευταία, η ζωντανή ιστορία, η πραγματική ιστορία, αυτή που βιώνουν οι άνθρωποι, καταγράφεται στη μνήμη που παραδίδεται από τη μια γενιά στην άλλη.
Είναι αυτό που ανακτούν οι ζαπατίστας. Αν σήμερα πηγαίναμε σε μια από τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας και προσπαθούσαμε να θέσουμε το θέμα της αυτοδιαχείρισης, θα συνειδητοποιούσαμε ότι απαγορεύεται: «Όχι, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για αυτοδιαχείριση. Την επέβαλε ο Τίτο.
Ήταν μια αποτυχία, δεν βοήθησε σε κάτι”. Τα πολιτικά κόμματα και οι κυβερνήσεις καταστέλλουν την εμπειρία της αυτοδιαχείρισης που, την εποχή του Τίτο, παρουσιάστηκε σε όλο τον κόσμο ως εναλλακτικό μοντέλο στον σταλινισμό.
Ήταν ένας τρόπος να γίνει η επανάσταση στην κοινωνική ζωή διαφορετικός από τον γραφειοκρατικό έλεγχο του Κράτους στον «υπαρκτό σοσιαλισμό». Αυτή είναι μια τυπικά κατεσταλμένη μνήμη σε αυτές τις χώρες. Αλλά αν κάποιος αρχίσει να μιλάει στους ανθρώπους και να θυμίζει την άλλη πλευρά της αυτοδιαχείρισης: στην αρχή επιβλήθηκε από τον Τίτο ναι και πράγματι δημιούργησε πολλά προβλήματα, αλλά στη συνέχεια ήταν επίσης μια ζωντανή εμπειρία των ανθρώπων, της οποίας η ανάμνηση μπορεί να ξανα- αναδυθεί.
Επομένως, νομίζω ότι πρέπει να προσπαθήσουμε να διακρίνουμε ανάμεσα σε αυτή τη μνήμη και την επίσημη μνήμη, την καθαγιασμένη μνήμη. Αυτό που κάνουν οι ζαπατίστας είναι να προστατεύουν, να καλλιεργούν και να ανανεώνουν αυτή τη ζωντανή μνήμη του λαού, όχι την επίσημη μνήμη.
Με αυτόν τον τρόπο, αψηφούν, προκαλούν την επίσημη ιστορία. Αν κάποιος ήθελε να μιλήσει για κάποιο είδος διδακτέας ύλης στο σύστημα μάθησης των ζαπατίστας, το μόνο σημαντικό πράγμα θα ήταν να μελετήσει τι συμβαίνει σε εμάς, ποιοι είμαστε και από πού προερχόμαστε, ποια ήταν η ιστορία μας, η ιστορία της εξόντωσής μας, όχι εκείνη που μας πούλησε η κυβέρνηση ή αυτή που μας πουλάνε οι ιστορικοί. Αυτή είναι η ανάκτηση ενός άλλου τύπου μνήμης.
Πιστεύω επίσης ότι οι ζαπατίστας μιλούν πιο συχνά για την «μητρία» παρά για την «πατρίδα». Εξαλείφουν το πατριαρχικό στοιχείο ίδιον της οικοδόμησης του Έθνους-Κράτους, που είναι ένας μηχανισμός ελέγχου και στον οποίο ο εθνικισμός δίνει ζωή σε έναν μηχανισμό χειραγώγησης.
Από την αρχή λένε: «Δεν είμαστε αυτονομιστές, δεν θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα ινδιανικό Κράτος ξεχωριστό από τα άλλα, επίσης το δικό μας δεν είναι ένα κίνημα αυτόχθονο, αν και οι περισσότεροι από εμάς είμαστε αυτόχθονες. Θέλουμε κάτι άλλο, τη δυνατότητα να ζούμε με τον δικό μας τρόπο, σε αρμονία με τους άλλους, μέσα στο Μεξικό».
Διατηρούν λοιπόν το Μεξικό ως στοιχείο ένωσης μεταξύ διαφορετικών μεξικανών. Και εδώ βρίσκεται η αντίθεση μεταξύ πατρίδας και μητρίας. Η πατρίδα θα ήταν το πρότυπο του Έθνους-Κράτους για το οποίο είμαστε όλοι ιταλοί, έλληνες, γάλλοι, μεξικανοί κ.ο.κ.
Ένας ομοιογενής και γραφειοκρατικός ορισμός αυτών που απαρτίζουν το έθνος. Οι ζαπατίστας, από την άλλη πλευρά, λένε ότι θέλουν να δημιουργήσουν έναν κόσμο που να καλωσορίζει και να χωράει μέσα του όλους τους κόσμους. «Θέλουμε να ζήσουμε σε έναν κόσμο, αυτόν τον κόσμο, στον οποίο, εντός του Μεξικού και αλλού, μπορούμε να υπάρχουμε αρμονικά μεταξύ διαφορετικών ανθρώπων».
Θα έλεγα εγώ ότι αυτό που εννοούν έχει να κάνει περισσότερο με την ιδέα της μητρίας παρά με την ιδέα της πατρίδας. Υπό αυτή την έννοια, ναι, νομίζω ότι ο σύντροφος με τον οποίο μιλήσατε λέει μερικά πολύ αληθινά πράγματα.
Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος comune.info
