Εικόνα 1. Η Νίζνα . ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ.
Η Νίζνα (Nizhyn) βρίσκεται 145 χιλιόμετρα βοεριανατολικά του Κιέβου, στην επαρχία Τσερνίγκοβ. Πρόκειται για μια γραφική πόλη της Ουκρανίας, καταπράσινη, με εντυπωσιακά μνημεία. Δυστυχώς, ίσως και να την κατέλαβαν τα Ρωσικά στρατεύματα καθώς αυτά προελαύνουν με στόχο το Κίεβο, την πρωτεύουσα της Ουκρανίας.
Μέχρι πρόσφατα αγνοούσα την ύπαρξη της. Την έμαθα παρακολουθώντας τα επεισόδια της εξαιρετικής σειράς της ΕΡΤ «ΔΙΑΣΠΟΡΑ-ΠΑΡΟΙΚΙΕΣ-ΕΥΕΡΓΕΣΙΑ. ΑΠΟ ΤΟ ΕΓΩ ΣΤΟ ΕΜΕΙΣ», που παρουσίαζουν οι δημοσιογράφοι Νίκος Μεγγρέλης και Ερωφίλη Μαρωνίτη και μπορείτε να την παρακολουθήσετε στο ERTflix. Η σειρά προβάλλει τη δράση των Εθνικών Ευεργετών, οι οποίοι έδρασαν από τον 18ο αιώνα μέχρι και την κατάρρευση των αυτοκρατοριών, την περίοδο δημιουργίας εθνικών κρατών έως και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Αναμφίβολα οι: Ζωσιμάδες, Καπλάνης, Αρσάκης, Ζάππες, Δόμπολης, Σίνες, Τοσίτσας, Στουρνάρης, Αβέρωφ, Μπενάκηδες, Χωρέμηδες, Μαρασλής, Βαρβάκης, Συγγρός, Πάντος, Χαροκόπος, Αιγινήτης και πολλοί άλλοι, αποτελούν ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο της νεότερης ιστορίας μας, καθώς έκτισαν εμβληματικά κτίρια στην πρωτεύουσα του νεοελληνικού κράτους, στα Γιάννενα και στους τόπους διαμονής τους. Γιατί πράγματι, τι θα ήταν η Ελλάδα χωρίς τους ευεργέτες;
Κι έτσι η Νίζνα από τον 17ο αιώνα ήταν σταυροδρόμι εμπορίου με ισχυρή ελληνική παροικία. Οι Έλληνες έμποροι ήταν μεσίτες και πουλούσαν εκεί τα πρϊιόντα τους που κατευθυνόταν στην Αγία Πετρούπολη, στην Πολωνία, στην Κρακοβία και αλλού, με αποτέλεσμα να είναι η πόλη την εποχή αυτή, το σπουδαιότερο εμπορικό και πνευματικό κέντρο του Αποδήμου Ελληνισμού. Στα τέλη του αιώνα αυτού, ιδρύθηκε η Αδελφότητα των Ρωμιών της Νίζνας, στην οποία παραχωρήθηκαν ιδιαίτερα προνόμια από τον Τσάρο. Έναν αιώνα αργότερα το 1785, η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β’ της Ρωσίας, υπέγραψε διάταγμα, με το οποίο ιδρύθηκε το Γραικικό Μαγιστράτο, δηλαδή το Ελληνικό Δημαρχείο της Νίζνας. Ο αυτοκράτορας Πέτρος Α΄, όρισε με χρυσόβουλο ότι, «η εν Νίζνα των Γραικών Εκκλησία, να είναι από κάθε είδους καταδυναστείας απηλλαγμένη, οι δε Γραικοί, αυτοί να διάγωσιν ελευθέρως και αφορολογήτως».
Εικόνα 2. Νίζνα. Σειρά Παροικίες…
Στη Νίζνα έζησε για τρία χρόνια ο Ζώης Καπλάνης (1736-1806), χορηγός της Πατριαρχικής Καπλάνειας Σχολής των Ιωαννίνων, όπου διδάσκονταν οι θετικές και φυσικές επιστήμες. Παράλληλα έχτισε και συντήρησε σχολείο στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Γραμμένο, Υφαντική σχολή που λειτούργησε μέχρι το 1970, επιδότησε την Αθωνιάδα σχολή στο Άγιο Όρος, την Ελληνική σχολή στην Πάτμο, τον Πανάγιο τάφο και το Σιναίο Όρος στα Ιεροσόλυμα. Στην διαθήκη του άφησε ποσά για τους άπορους της Νίζνα, το νοσοκομείο των Ιωαννίνων και για τέσσερεις εκκλησίες των Ιωαννίνων, Μητρόπολη, Αγίου Νικολάου, Αρχιμανδρειού και Αγίας Μαρίνας.
Στην πόλη δραστηριοποιήθηκαν οι αδελφοί Ζωσιμάδες, οι: Ιωάννης (1752-1771), Αναστάσιος (1754-1828) και Ζώης (1764-1828), που δεν νυμφεύτηκαν, ώστε να προσφέρουν τα πάντα στην επαναστατημένη Ελλάδα, «..κρατώντας για τον εαυτό τους το απολύτως απαραίτητον..». Κι έτσι διέθεσαν αστρονομικά ποσά για τη σύσταση και τη λειτουργία σχολείων και δημόσιων βιβλιοθηκών και την έκδοση πολλών βιβλίων. Μεγάλο ποσό διοχετεύτηκε για την «Ελληνική Βιβλιοθήκη» του Αδαμάντιου Κοραή. Στα Ιωάννινα συνέβαλαν στην ανέγερση πτωχοκομείου, ορφανοτροφείου, και σχολείου, αλλά και στην ανέγερση της Ζωσιμαίας σχολής. Στα ευεργετήματά τους περιλαμβάνονται η ίδρυση Νομισματικού Μουσείου στην Αθήνα, με δωρεά της προσωπικής τους συλλογής σε αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά νομίσματα και η ανέγερση ορφανοτροφείου στην Πάτμο.
Στην πόλη αυτή έζησε για μερικά χρόνια και ο Μάνθος Ριζάρης (1764-1824). Μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία το 1817 και συνέβαλε στην οικονομική ενίσχυση της Επανάστασης με κάθε μέσο: ενίσχυσε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη με 30.000 ρούβλια και καθόλη την διάρκεια του αγώνα προσέφερε πάνω από 50.000 ρούβλια συνολικά για τους σκοπούς της Επανάστασης.
Στη Νίζνα γεννήθηκε και ο Ιωάννης Δόμπολης (1769 – 1849), γιος δερματέμπορου που είχε μεταναστεύσει στη Ρωσία. Το 1818 έγινε ταμίας της Φιλομούσου Εταιρίας που είχε ιδρυθεί στη Βιέννη από τον Ιωάννη Καποδίστρια, με τον οποίο συνδέθηκε με στενή φιλία. Το 1828 ο Δόμπολης ήρθε στην Ελλάδα μαζί του και διορίστηκε ταμίας της Ελλάδας, μέχρι τις 18 Νοεμβρίου του 1829, οπότε παραιτήθηκε για λόγους υγείας. Επέστρεψε στην Πετρούπολη όπου τιμήθηκε με τίτλο ευγενείας. Στη διαθήκη του άφησε στο ελληνικό δημόσιο ολόκληρη την περιουσία του με τον όρο ότι το ποσό που είχε καταθέσει στην αυτοκρατορική τράπεζα της Ρωσίας μαζί με τους τόκους, θα χρησιμοποιούνταν για την ίδρυση και λειτουργία πανεπιστημίου στην Αθήνα, που θα ονομαζόταν Καποδιστριακό.
Ο τελευταίος από τους εθνικούς ευεργέτες που συνθέθηκε με την ουκρανική πόλη ήταν ο Σίμος Σίνας (1810-1876), που βοήθησε στην αποπεράτωση της Ουγγρικής Ακαδημίας στη Βουδαπέστη, της Μητρόπολης Αθηνών και της Ακαδημίας Αθηνών, που σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν. Στην Αυστροουγγαρία προσέφερε τεράστια χρηματικά ποσά για φιλανθρωπικούς και πνευματικούς σκοπούς: Εμπορική Σχολή Βιέννης, Εταιρεία Φίλων Μουσικής Βιέννης, νοσοκομεία και βρεφοκομεία της Βουδαπέστης. Στην Ελλάδα ο Σίμος Σίνας συνετέλεσε στη συντήρηση του Αστεροσκοπείου και στην αποπεράτωση του Αμαλιείου Ορφανοτροφείου.
Εικόνα 3. Νίζνα ο ναός Μιχαήλ και Γαβριήλ (17ος αι.) Κτήτορας ο παπα- Χριστόδουλος Αγγελοκαστρίτης.
Σήμερα στην πόλη υπάρχουν το Ελληνικό Σχολείο «ΕΛΛΑΔΑ», δραστηριοποιείται ο Ελληνικός Σύλλογος «Αδελφοί Ζωσιμάδες» και σώζονται σπίτια και ναοί των ευεργευτών. Μακάρι οι ομογενείς μας αλλά και τα μνημεία των ευεργετών να επιζήσουν του σκληρού αυτού πολέμου!
ΤΑ ΕΥΣΗΜΑ ΣΤΟΥΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΣΕΙΡΑΣ ΤΗΣ ΕΡΤ «ΔΙΑΣΠΟΡΑ-ΠΑΡΟΙΚΙΕΣ-ΕΥΕΡΓΕΣΙΑ. ΑΠΟ ΤΟ ΕΓΩ ΣΤΟ ΕΜΕΙΣ».
Σαπφώ Αγγελούδη-Ζαρκάδα
