26 Aυγούστου 2021 Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος
Από το 2001, το προσδόκιμο ζωής στο Αφγανιστάν μειώθηκε κατά δύο χρόνια, 200.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν και έξι εκατομμύρια γυναίκες, άνδρες και παιδιά αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα.
Το ποσοστό όσων πηγαίνουν σχολείο έχει μειωθεί κατά 22 % και, τουλάχιστον τα πρώτα δέκα χρόνια, ο αριθμός των ατόμων κάτω από το όριο της φτώχειας και εκείνος της βρεφικής θνησιμότητας έχει αυξηθεί.
Κι όμως, πέρα από αυτό που οι αριθμοί και οι φρικτές αλήθειες που διαπιστώνονται διηγούνται ξεκάθαρα για τους σίγουρα μη ευγενείς λόγους που οδήγησαν στην εισβολή των στρατών, και λεν με πολύ σαφή τρόπο, στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι όλοι πεπεισμένοι ότι η στρατιωτική κατοχή που διήρκεσε είκοσι χρόνια έφερε, με κάποια αναπόφευκτη ταλαιπωρία, μεγάλα οφέλη στον αφγανικό πληθυσμό.
Η ισχυριζόμενη-υποτιθέμενη υπεροχή του δυτικού πολιτισμού παραμένει αδιαμφισβήτητη, είναι το απόλυτο αγαθό. Αυτό αποδεικνύεται, μεταξύ άλλων, από το γεγονός ότι στους κατώτερους «πολιτισμούς» πάντα λείπει κάτι: η δημοκρατία, η πίστη, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ανάπτυξη, η διαχείριση, η ελευθερία των γυναικών … Όλα πράγματα που αφθονούν στον »ελεύθερο» κόσμο και τα οποία μπορούν επομένως να εξαχθούν.
Με γενναιοδωρία και κάποια μικρή, αναπόφευκτη αντίφαση. Σε αυτή τη φοβερή αποικιοκρατία, η αφγανική ευρωατλαντική περιπέτεια αντανακλάται πλήρως. Ο πόλεμος για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι το φορτίο, το δισάκι-η δέσμευση-το καθήκον του λευκού ανθρώπου του 21ου αιώνα.
Η εκπολιτιστική αποστολή, la mission civilisatrice εκφράζεται στο ιερό καθήκον της διδασκαλίας βασικών αξιών σε όλους τους πληθυσμούς που, δυστυχώς, είναι ορφανοί από αυτές. Θα καταλάβουμε κάποια στιγμή ότι είναι αδιανόητο να υποστηρίξουμε ότι η διατήρηση ενός πληθυσμού σε πόλεμο για 20 χρόνια μπορεί να βελτιώσει τη ζωή του;
Foto tratta dal Fliker di Defence Images
Μάζεψε το φορτίο του λευκού ανθρώπου –
Και λάβε την αρχαία ανταμοιβή:
Την αποστροφή αυτών που κάνεις να προοδεύουν,
Το μίσος όσων επιτηρείς –
Με αυτό τον τρόπο ο Ruyard Kipling, ο άγγλος υμνητής της αποικιοκρατίας εκφράζονταν το 1899. Το φορτίο, σε αυτή την περίπτωση, ήταν η προσάρτηση των Φιλιππίνων στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, αλλά υπαινίσσονταν όλη τη βρετανική αποικιακή εμπειρία, η οποία κάλυπτε τότε μεγάλο μέρος της γης.
Το «βάρος, το φορτίο» του Κίπλινγκ είναι η εκπολιτιστική αποστολή – è la mission civilisatrice την οποία, υποστήριζε ο Jules Ferry, ο θεωρητικός της αποικιακής περιπέτειας το 1885, η Γαλλία έπρεπε να εκπληρώσει τηρώντας το «ιερό καθήκον των ανώτερων φυλών να εκπολιτίσουν τις κατώτερες φυλές», αποικίζοντας την Αφρική «στο όνομα της δημοκρατίας» και – προσέθετε ξεδιάντροπα – να δημιουργήσει μια αγορά για τα προϊόντα της γαλλικής βιομηχανίας.
Μας λέει λοιπόν ο Fabio Alberti πως Il fardello, το καθήκον που αντιθέτως ο Κολόμβος και οι διάδοχοί του έπρεπε να αναλάβουν ήταν η σωτηρία των ψυχών, για την οποία οι κατακτητές – i conquistadores μετέφεραν το λόγο του Θεού και ως αντάλλαγμα έπαιρναν το ασήμι και τους δούλους.
Και η Ιταλία – της Σαβοΐας, του Giolitti ή η φασιστική δεν κάνει καμία διαφορά – δικαιολογούσε τη χρήση του αερίου μουστάρδας για το καθήκον της «να μεταφέρει τον πολιτισμό”.
Για 500 χρόνια, ο ισχυρισμός της ευρωπαϊκής ανωτερότητας (συμπεριλαμβάνοντας στην έκφραση «Ευρώπη» τόσο την αμερικανική της έκβαση- αποτέλεσμα- εκδοχή όσο και την ασιατική επέκτασή της μέχρι τα Ουράλια) υπήρξε η δικαιολογητική ιδεολογία για τη συστηματική υποτέλεια των μη ευρωπαϊκών λαών και το πολιτιστικό υπόστρωμα της επινόησης της φυλής και της γέννησης του ρατσισμού.
Ο πυρήνας είναι η περιγραφή του άλλου, του μη ευρωπαίου, πάντα, ως κάποιου στον οποίο κάτι λείπει: ο πολιτισμός, η δημοκρατία, η πίστη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η ανάπτυξη, η διαχείριση έργων-il project management. Μια έλλειψη που η Δύση θέλει να καλύψει. Το ευρωπαϊκό αίσθημα ανωτερότητας-suprematismo europeo είναι τόσο βαθιά ριζωμένο σε όλους μας που, για να παραφράσω τον Croce, «δεν μπορούμε να μην αποκαλούμαστε ρατσιστές”.
Μήπως δεν είναι ίσως η αποικιοκρατία του ευρωπαϊκού βλέμματος που κάνει να βλέπουμε τους μη ευρωπαίους ως κάποιους που χρειάζονται τη βοήθειά μας και όχι σαν συντρόφους στον αγώνα, στους περισσότερους από αυτούς τους συνεργάτες μας και όχι εμάς συμμάχους τους;
Αυτή η αποικιοκρατία αντικατοπτρίζει πλήρως την ευρωατλαντική αφγανική περιπέτεια. Ο πόλεμος για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι το φορτίο του λευκού ανθρώπου του 21ου αιώνα.
Η εκπολιτιστική αποστολή-La mission civilisatrice εκφράζεται στο ιερό καθήκον να διδάξει τη δημοκρατία και να φέρει τα ανθρώπινα δικαιώματα σε όλους τους πληθυσμούς (εκτός από κάποιους φίλους της Δύσης, τους οποίους παρακάμπτουμε).
Και να απελευθερώσουμε τις γυναίκες. Έτσι παρουσιάζεται ένας στρατός εισβολής ως «απελευθερωτής των γυναικών», και όταν φεύγει υπάρχει κάποιος μάλιστα που ζητά να παραμείνει. Η παλαιστίνια φεμινίστρια ανθρωπολόγος Lila Lughod έχει ήδη πει πράγματα, πιστεύω οριστικά και αμετάκλητα, σχετικά με τη δυτική απαίτηση να απελευθερώσουν τις Αφγανές γυναίκες μέσω του πολέμου. (2).
Foto Tratta dal sito di Oxfam
Η υποτιθέμενη ευρωπαϊκή ανωτερότητα θεωρείται τόσο δεδομένη που καταλήγει κανείς να σκέφτεται ότι στο σύνολό της η στρατιωτική κατοχή του Αφγανιστάν, ακόμη και αν έγινε για μη ευγενείς σκοπούς, εντούτοις κατέληξε προς όφελος του πληθυσμού της χώρας, αποκρύπτοντας το γεγονός ότι αντιθέτως οι συνθήκες ζωής των πληθυσμών έχουν επιδεινωθεί σε αυτά τα 20 χρόνια, παρ’ όλο το τσίρκο ανθρωπιστικής βοήθειας που πλέον συνοδεύει πάντα τους στρατούς.
Το προσδόκιμο ζωής στο Αφγανιστάν μειώθηκε κατά δύο χρόνια από το 2001, το ποσοστό φοίτησης στο σχολείο μειώθηκε κατά 22% και, τουλάχιστον τα πρώτα δέκα χρόνια, η βρεφική θνησιμότητα και ο αριθμός των ατόμων κάτω από το όριο της φτώχειας έχουν αυξηθεί. Περισσότερες από 200.000 ζωές έχουν καταστραφεί και έξι εκατομμύρια άνθρωποι χρειάστηκε να μεταναστεύσουν.
Φυσικά, υπήρξε λίγο περισσότερη ελευθερία, στις πόλεις, και για τις μορφωμένες τάξεις του πληθυσμού, αλλά είναι αδιανόητο να υποστηρίζουμε ότι η διατήρηση ενός πληθυσμού σε πόλεμο για 20 χρόνια μπορεί να βελτιώσει τη ζωή του.
Και η πίστη στην εξαγωγή της δημοκρατίας – αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι μέχρι τώρα οι Ηνωμένες Πολιτείες πέτυχαν μόνο στις επιχειρήσεις εξαγωγής του φασισμού – είναι τέτοια που δημιουργεί έκπληξη να αντιλαμβάνεσαι ότι, μετά από 20 χρόνια πολέμου, ο πληθυσμός και ο στρατός δεν κούνησαν ούτε ένα δάχτυλο για να υπερασπιστούν αυτή που θα έπρεπε να είναι η «δική» τους (!) κυβέρνηση, δήθεν δημοκρατική, αλλά σταθερά διεφθαρμένη, όπως συμβαίνει πάντα, λόγω μιας αναπόφευκτης και δομικής συνέπειας, για όλες τις κυβερνήσεις μαριονέτες.
Και μην μας πείτε ότι δεν τα κατάφεραν: δεν θα είχαν δαπανηθεί 2.300 δισεκατομμύρια, το 115% του αφγανικού ΑΕΠ χωρίς αποτέλεσμα, αν το είχαν θελήσει..
Στη συνέχεια, υπάρχει η πρόσφατη εκκένωση. Αν λοιπόν «αυτοί» μας έχουν βοηθήσει, «τους» σώζουμε (ή τουλάχιστον προσπαθούμε). Αλλά ο διαχωρισμός μεταξύ «εμείς» και «αυτοί» είναι τόσο καλά ριζωμένος και θεωρείται δεδομένο πως αυτό το «εμείς» και «αυτοί» είναι μια μαύρη θάλασσα μέσα στην οποία πνίγονται όλες οι διαφορές.
“Εμείς «είμαστε ανθρωπιστικοί φορείς που περιποιούμαστε τα παιδιά, αλλά και στρατιώτες που τα πυροβολούν και είμαστε» εμείς» ούτως ή άλλως. Και αυτοί μπορεί να είναι έμπιστοι των μυστικών υπηρεσιών ή πολέμαρχοι, ή ακτιβιστές για την ελευθερία, αλλά θα εξακολουθούν να είναι «αυτοί», που εμείς οι καλοί υποδεχόμαστε καλοπροαίρετα.
Όλες οι προσπάθειες για τη διάσωση όλων των ατόμων που κινδυνεύουν, όποιος κι αν είναι ο λόγος [που κινδυνεύουν], πρέπει να γίνουν και όλους όσους συνεργάζονται για να τους σώσουν πρέπει να τους ευχαριστήσουμε, ακόμα κι αν αυτό δεν εξαργυρώνει την τιμή εκείνων που έχουν θυσιάσει δεκάδες χιλιάδες ζωές.
Και γνωρίζω από είκοσι χρόνια άμεσης εμπειρίας ότι η αληθινή αλληλεγγύη και η πραγματική βοήθεια δεν είναι ένα εορταστικό δείπνο προστατευμένο από την πολυπλοκότητα και τους συμβιβασμούς σε μια ειδυλλιακή οπτική εικονογραφημένου περιοδικού ευρείας κυκλοφορίας, αλλά εξωπραγματική.
Foto tratta da Wikimedia Commons
Υπάρχει όμως κάτι λεπτό και διφορούμενο στην επιχείρηση διάσωσης, για την οποία στο τέλος η κοινή γνώμη καλείται να αναγνωρίσει τον εαυτό της σε όλους τους ευρωπαίους που ήταν εκεί, χωρίς αξιολογικές εκτιμήσεις για το τι έκαναν εκεί.
Και διαφαίνεται μια εντύπωση, πιθανώς ψευδής, αλλά ενοχλητική, ανησυχητική, σύμφωνα με την οποία στο Αφγανιστάν υπήρχε πράγματι ένα μείγμα αποστολών, στρατιωτικών και συνεργαζόμενων χέρι χέρι, που θα έπρεπε να είναι ανταγωνιστικές.
Ωστόσο, η εικόνα που μας παρουσιάζεται είναι πάντα αυτή των λευκών ευρωπαίων που βοηθούν, είτε με όπλα είτε με συνεργασία, έναν υπανάπτυκτο λαό.
Η mission civilisatrice τότε κινδυνεύει να βγει προς τα έξω εκ νέου, ακόμη και παρηκμασμένη, σε φθίνουσα πορεία δηλαδή, ως capacity building-ικανότητα χτισίματος της κοινωνίας των πολιτών. Και η αναπτυξιακή συνεργασία κινδυνεύει να βρεθεί να αποτελεί ένα δομικό στοιχείο του νεο-αποικιακού σχεδιασμού.
Μήπως είναι ο μύθος της ευρωπαϊκής ανωτερότητας που επανεμφανίζεται μεταμφιεσμένος;
Θα έπρεπε ίσως αυτή η αφγανική εμπειρία να οδηγήσει σε έναν προβληματισμό σχετικά με την πρακτική της συνεργασίας και τη σχέση μεταξύ της παρέμβασης αλληλεγγύης και του πολιτικού αγώνα ενάντια στην ευρωπαϊκή νεοαποικιοκρατία;
Να μιλήσουμε για όλα αυτά.
Σημειώσεις
- The White Man’s Burden: The United States and the Philippine Islands – Το φορτίο του Λευκού Ανθρώπου: Οι Ηνωμένες Πολιτείες και τα νησιά των Φιλιππίνων https://en.wikipedia.org/wiki/The_White_Man%27s_Burden
- Χρειάζονται πραγματικά οι μουσουλμάνες γυναίκες σωτηρία; Ανθρωπολογικοί προβληματισμοί για τον πολιτισμικό σχετικισμό και τους άλλους https://www.jstor.org/stable/3567256
Commune info
