Sandro Moiso, Alberto Sebastiani (σεεπιμέλειατων), L’insurrezione immaginaria. Valerio Evangelisti autore, militante e teorico della paraletteratura, Ηεξέγερσητουφαντασιακού. Valerio Evangelisti συγγραφέας, αγωνιστήςκαιθεωρητικόςτηςπαραλογοτεχνίας, Edizioni Mimesis, Milano-Udine 2023, σελ. 232, euro 20,00
Συνήθως αυτοί που με δυσφημούν με δυσφημούν ως ένα συγγραφέα όχι πολύ πολύπλοκο. Φοβάμαι ότι είμαι ένας από τους πιο σύνθετους που υπάρχουν, αλλά θα το ανακαλύψουν αφού πεθάνω. (ValerioEvangelisti)
Ένα χρόνο μετά τον θάνατο του ValerioEvangelisti, που έλαβε χώρα στις 18 απριλίου 2022, εκδίδεται από τις EκδόσειςMimesis μια πρώτη συλλογή δοκιμίων που στοχεύει στο να πλαισιώσει τη δραστηριότητά του ως συγγραφέα αγωνιστή στρατευμένο που πάντα τον διέκρινε. Προωθώντας την έρευνα πέρα από την πιο γνωστή δραστηριότητά του ως συγγραφέα των μυθιστορημάτων του «κύκλου Eymerich», και ενώ τονίζει ακόμη τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητές τους, το συλλογικό κείμενο που προκύπτει συλλέγει, εκτός από αυτά των δύο επιμελητών, τα δοκίμια του LucaCangianti, WalterCatalano, FabioCiabatti, DomenicoGallo, PaoloLago, NicoMaccentelli, FrancoPezzini, GioacchinoToni και DiegoGabutti, προσπαθώντας να αποκαταστήσουν την ευελιξία των ενδιαφερόντων και τις διαφορετικές πτυχές που έχουν χαρακτηρίσει τη ζωή, τη δημόσια δραστηριότητα και την έρευνα του μπολονιέζου συγγραφέα. Το κείμενο θα παρουσιαστεί στο κοινό σε εθνική πρώτη το σάββατο 15 απριλίου στο Vag61 της Bologna από τις ώρες 14,30 μέχρι τις 17,00.
[Ένα απόσπασμα από την Εισαγωγή δημοσιεύεται παρακάτω, με στόχο να πλαισιώσει την κοινωνική διάσταση και την πολιτιστική σφαίρα από όπου προήλθαν τόσο η συγγραφή όσο και οι μαχητικές επιλογές του Magister.]
Ο ValerioEvangelisti υπήρξε ένας μοναδικός συγγραφέας στην ιταλική λογοτεχνική σκηνή μεταξύ του 20ου και του 21ου αιώνα. Κάτι που ώθησε τον Alan D. Altieri να γράψει: «Προς όλες τις προθέσεις και τους σκοπούς ο Valerio είναι ένας από τους πιο εξαιρετικούς ευρωπαίους αφηγητές της εποχής μας. Άνθρωπος με απίστευτη κουλτούρα και εκπληκτική εφευρετικότητα, καταφέρνει να συγχωνεύει είδη, θέματα, σχεδόν αντιθετικά μοντέλα και να τα διαμορφώνει σε μια ενιαία αφηγηματική οντότητα σχεδόν καρτεσιανής τελειότητας».
Κάτι άλλο όμως που πρέπει να πούμε για τον ValerioEvangelisti, χωρίς φόβο μήπως γίνει λάθος, είναι ότι ήταν ένας συγγραφέας-αγωνιστής και ήταν τόσο από πολιτική άποψη όσο και από άποψη τοποθέτησης των κειμένων του και της γραφής του. Πράγματι, είναι ίσως η επιλογή του στη δεύτερη σφαίρα που κάνει τη «στρατευμένη» του πτυχή να ξεχωρίζει ακόμη περισσότερο, στην διεκδίκηση τόσο του ανήκειν όσο και της υπεράσπισης της λογοτεχνίας του είδους ή, καλύτερα να πούμε με έναν όρο που χρησιμοποιούσε συχνά, της παραλογοτεχνίας.
Εκφραστής μιας γενιάς που τόλμησε να τα σπάσει, μεταξύ του τέλους της δεκαετίας του ’60 και της δεκαετίας του ’70, με την πλήξη και την καταπίεση του υπάρχοντος καθώς και με την πολιτική, πολιτιστική και ιδεολογική οπισθοδρόμηση που είχε βοηθήσει να περιοριστεί, τόσο από τη δεξιά όσο και από την αριστερά, η κοινωνική εξέλιξη μιας χώρας στην οποία, όπως σε μια ταινία με τον DonCamillo και τον Peppone βασισμένη στα μυθιστορήματα του Guareschi, η Εκκλησία, το κόμμα της και το κομμουνιστικό κόμμα τύπου Togliatti εναλλάσσονταν τακτικά στην ενίσχυση των προκαταλήψεων και στην υπεράσπιση μιας παράδοσης η οποία, καλυπτόμενη κατά καιρούς με συντηρητικό καθολικισμό ή με λαϊκισμό και δημοκρατικό καθωσπρεπισμό είχε συμβάλει όχι λίγο στη διατήρηση του status quo.
Ένας κόσμος στον οποίο το «Ευρετήριο» των βιβλίων και όλων των αναγνωσμάτων (συχνά κόμικ) ήταν ακόμα αναρτημένο στις πόρτες των εκκλησιών της ενορίας, που ένας καλός καθολικός έπρεπε να αποφύγει για να μην πέσει σε «αμαρτία», μπροστά σε μια κομμουνιστική πολιτιστική πολιτική που καταδίκαζε κάθε ανάγνωση ή καλλιτεχνική έκφραση που δεν αναφερόταν στα περιβάλλοντα και τα ιδανικά (μάλλον ασύνδετα στην πραγματικότητα) της διανόησης, την εποχή εκείνη μάλλον ευρεία και δουλοπρεπή, που περιστρεφόταν γύρω από το PCI και τις αναφορές του στην ΕΣΣΔ.
Εν ολίγοις, ένα πλαίσιο στο οποίο η λογοτεχνία ορίζονταν τότε ως «απόδρασης», τα κόμικς, το εκκολαπτόμενο rock’n’roll με τις μετέπειτα εξελίξεις του, καταδικάζονταν και απαγορεύονταν σε μεγάλο βαθμό. Τόσο στις εκκλησίες όσο και στις σχολικές τάξεις, στις ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές ή στις (πολύ βαρετές) συναντήσεις των κομματικών γραφείων και στις εφημερίδες των κομμάτων που υποτίθεται ότι αντιπροσώπευαν την «κοινωνική πρόοδο».
Αν δεν τα καταλαβαίνουμε όλα αυτά, δεν μπορούμε καν να αντιληφθούμε την περιέργεια, το πάθος και το πνεύμα της υπόγειας εξέγερσης που εμψύχωσαν αυτή τη γενιά, που γεννήθηκε μεταξύ του 1940 και του 1950, η οποία αρχικά όρμησε με τα μούτρα σε οποιοδήποτε είδος ανάγνωσης, κινηματογραφικής προβολής και μουσικής ακρόασης που δεν ρυθμίζονταν από τους θεσμούς (family in primis) και μετά εκτοξεύτηκε στα οδοφράγματα, στις διαμαρτυρίες και τις συγκρούσεις του ’68 και των επόμενων χρόνων (τουλάχιστον μέχρι το ’77).
[…] Για την εκκολαπτόμενη «ριζοσπαστική» κριτική, στην πραγματικότητα, επρόκειτο για την επινόηση ενός νέου κόσμου, με επικαιροποιημένους μύθους και λίγους πραγματικούς γίγαντες στους ώμους των οποίων θα μπορούσαν ακόμη να ανέβουν.
Αυτή η σύντομη και πολύ συνοπτική παρουσίαση μπορεί να χρησιμεύσει για να αποκαλύψει πώς, πέρα από τις διαισθήσεις και τις εκ νέου ανακαλύψεις των δεκαετιών του ’50 και του ’60, μόνο η ένωση μεταξύ ριζοσπαστικής πολιτικής δράσης και αδιάλλακτης κριτικής του πολιτισμού που προωθούνταν από τα ανταγωνιστικά και νεανικά κινήματα των Εβδομήντα θα μπορούσε να έχει παραχθεί ένας συγγραφέας σαν τονValerioEvangelisti […].
Επιπλέον, όχι μόνο η συμμετοχή του Valerio στις εξωκοινοβουλευτικές ομάδες και της Αυτονομίας περνώντας από τα χρόνια ’60 προς ’70, αλλά και με το κίνημα του Πάνθηρα, πριν από την επιτυχία του Eymerich, στα χρόνια που τα χαρτιά του παίζονταν ακόμα στο «Πανεπιστήμιο. η προσωπική του εμπειρία της Νικαράγουας και του λαού της που είχαν πολεμήσει ενάντια στον ιμπεριαλισμό των Γιάνκηδων από τις πρώτες δεκαετίες του 1900, μαζί με τη συνεχή προσοχή στη Λατινική Αμερική και τη Βενεζουέλα του Τσάβες ή η εγγύτητά του, την οποίαν έχει δηλώσει επανειλημμένα, με το κίνημα NoTavvalsusino (που θέλησε να ξεκαθαρίσει και σε ένα από τα τελευταία μυθιστορήματα του κύκλου του καταλανού ιεροεξεταστή). οι συμπάθειές του για τους κούρδους και τις κούρδισσες της Ροζάβα, μέχρι την υποστήριξη που έδωσε στις κινητοποιήσεις για τις ρωσόφωνες και υπέρ της ανεξαρτησίας κοινότητες του Ντονμπάς, αποκαλύπτουν σε αυτόν ακόμη περισσότερα από το «πάθος για τον κομμουνισμό» εκείνο για την αυθόρμητη, λαϊκή και από κάτω εξέγερση. Όποιες κι αν είναι οι μορφές με τις οποίες εκδηλώθηκε αυτή. Τόσο στην ύπαιθρο της Εμίλια μεταξύ του 1800 και του 1900 όσο και στους φλεγόμενους δρόμους της Μπολόνια την άνοιξη του 1977.
Το να προσδιορίσει εάν όλες οι παραδοχές που προέκυψαν από αυτές τις θέσεις ήταν πάντα αποδεκτές δεν εξαρτάται από τον γράφοντα, αλλά είναι ακριβώς η προσοχή σε αυτό που προέρχονταν ή φαινόταν να προέρχεται από τα «κάτω» που αποκαλύπτει τη θεμελιώδη πτυχή του συγγραφέα-αγωνιστή έτσι όπως διαμορφώθηκε, σχεδόν μοναδική περίπτωση στα χρονικά των ιταλικών διανοητικών κύκλων που πολύ συχνά γοητεύονται περισσότερο από την επιτυχία mainstream και όχι από την αντικαπιταλιστική πολιτιστική στράτευση, μέσα από το ποικίλο λογοτεχνικό του έργο. Είτε ήταν μυθιστορήματα είτε διηγήματα ή δοκίμια.
[…] Ακόμα κι αν η αληθινή του μαχητικότητα ως συγγραφέα ήταν το σημείο καμπής στον τομέα και υπέρ του είδους και της λαϊκής λογοτεχνίας από την οποία ο Βαλέριο δεν θέλησε ποτέ να αποστασιοποιηθεί.
Κι αν μέσα της, ήταν επιστημονική φαντασία, φαντασία, νουάρ ή περιπέτεια, ήξερε πάντα πώς να διακρίνει ανάμεσα σε αυτό που ήταν «υψηλό», ακόμα κι αν δεν αναγνωρίζονταν από τον κανόνα της επίσημης κουλτούρας, που σκληρύνθηκε από τις φορμαλιστικές και κοσμικές τελετουργίες της, και αυτό που ήταν, απλά, σκουπίδια. Χωρίς να κρύβει ποτέ, ωστόσο, ότι τα χειρότερα λογοτεχνικά και ιδεολογικά σκουπίδια κρυβόταν ακριβώς σε εκείνην που η κυρίαρχη κουλτούρα θεωρούσε καλλιεργημένη λογοτεχνία, αν όχι πραγματικά υψηλή.
[…] Συχνά παρατηρούμε, σε κείμενα που αναφέρονται και στα δοκίμια που ακολουθούν, πώς ο συγγραφέας του είδους σκέφτεται το κοινό του, για να τον οικειοποιηθεί και να τον γνωρίσει όλο και περισσότερο, ενώ ο mainstream συγγραφέας κατά μέσο όρο προσπαθεί εξίσου να τραβήξει την προσοχή και την επιτυχία του κοινού, αλλά μέσα από την κρίση θεσμικών και κριτικών μόδας, με την οποίαν και τους οποίους προσπαθεί με κάθε τρόπο να προσαρμοστεί και να γίνει ευπρόσδεκτος.
Η ακόλουθη συλλογή δοκιμίων συγκεντρώνει τους προβληματισμούς αφιερωμένους στο έργο του Evangelisti από διάφορους συγγραφείς της εκδοτικής συλλογικότητας της «Carmillaonline», που ίδρυσε και διηύθυνε ο Valerio μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του, και από τον μελετητή που μέχρι σήμερα έχει περισσότερο ασχοληθεί με τα γραπτά του, τα οποία θα πρέπει να κατανοηθούν ως μια εξερεύνηση των διαφορετικών πτυχών της δραστηριότητάς του ως συγγραφέα και δοκιμιογράφου.
Ένα άτυπο wunderkammer, [Συλλογή σπάνιων και πολύτιμων αντικειμένων, ιδιαίτερα έργων τέχνης] του φαντασιακού ενός συγγραφέα που έχει κάνει την κριτική του παρόντος τρόπου παραγωγής και της αναπόφευκτης αποκάλυψης που τον συνοδεύει προς το μέλλον, το ιδιαίτερο του χαρακτηριστικό.
Ένα συλλογικό έργο που, ταξιδεύοντας από την μυθοπλασία, στον πεζό λόγο, επιδιώκει να εμβαθύνει και να αποκαλύψει νέες πτυχές, αντιφάσεις και απροσδόκητες πολυπλοκότητες: από τα μυθιστορήματα του κύκλου Eymerich μέχρι τα κείμενα που γράφτηκαν για την «Carmilla» ή άλλα περιοδικά, περνώντας μέσα από το πάθος του για την επιστημονική φαντασία, τα μυθιστορήματα περιπέτειας, το νουάρ και τους άπειρους και ηρωικούς «χαμένους» της ταξικής πάλης. Τονίζοντας την ειρωνεία και τη συμμετοχή στις κινήσεις αλλαγής του παρόντος, που αυτός ήξερε να προβάλλει σε άλλες εποχές, περασμένες και μελλοντικές, για να ξαναβρεθεί ένα φαντασιακό μη αποικισμένο από την κοινωνία του κεφαλαίου. Δίνοντας έτσι ζωή σε έναν τόμο που δεν θέλει να είναι οριστικός ούτε, πολύ περισσότερο, να στοχεύει στην κατασκευή ενός κανόνα ή μιας αγιογραφίας, που θα τελείωναν, όπως όλοι οι κανόνες και οι αγιογραφίες, με την ταρίχευση της δραστηριότητας και της σκέψης του συγγραφέα, αλλά να αποτελεί την αρχή μιας νέας περιόδου ερευνών, προτείνοντας πιθανά ίχνη διερεύνησης και ανάγνωσης χρήσιμων για τις μελέτες που ακόμη θα έρθουν.
Μιχάλης ‘Μίκης’ Μαυρόπουλος carmilla online
